Gat in hoofd inspireerde Freud
In 1848 kreeg de 25-jarige Phineas Gage een ijzeren staaf door zijn hoofd, waardoor zijn persoonlijkheid volledig veranderde. Zijn verhaal hielp de neurologie verder en bracht Sigmund Freud op een idee.
Onlangs werd deze foto gevonden, en daarom weten we nu hoe Phineas Gage eruitzag.
Het korte bericht in de Boston Post werd weggedrukt door andere, belangrijkere artikelen.
‘Afschuwelijk ongeluk’, luidde de kop op die septemberochtend in 1848: het hoofd van een 25-jarige man was door een ijzeren staaf doorboord. Een bericht dat lezers snel weer zouden vergeten.
Later beseften onderzoekers echter hoe belangrijk het berichtje was.
Wat er met Phineas Gage gebeurde, was namelijk het eerste gedocumenteerde geval van de gevolgen van een zware hersenbeschadiging.
Zijn verhaal had invloed op de neurologie, waarin net het besef doordrong hoe bepalend de hersenen zijn voor onze gedachten, ons gedrag en onze persoonlijkheid.
VS/1848. De kennis over de invloed van de hersenen op de persoonlijkheid – neurologie – is beperkt. Het eerste lesboek in neurologie is bijvoorbeeld nog maar een paar jaar uit en is nog niet eens vertaald uit het Duits.
Staaf doorboort de hersenen
Op 13 september 1848 schreef Phineas Gage onbedoeld geschiedenis, toen hij als ploegbaas een team arbeiders begeleidde bij de aanleg van een spoorweg bij het dorp Cavendish in de VS. Gage nam zelf de taak op zich om een rotsblok op te blazen.
De mannen hadden een gat in de rots geboord, dat Gage vulde met kruit. Met een stevige ijzeren staaf – van ruim een meter lang en drie centimeter dik – stampte hij het kruit aan.
Maar opeens ontplofte het kruit en werd de staaf als een projectiel uit het gat geschoten.
Gage stond nog over het gat gebogen, precies in de schootslijn, en de staaf boorde zich met hoge snelheid in zijn jukbeen vlak onder het linkeroog, ging dwars door de hersenen heen en schoot er boven aan de schedel weer uit.
De staaf landde zo’n 30 meter verderop – besmeurd met bloed en hersenweefsel.
Phineas Gage viel neer, terwijl zijn collega’s ontzet toesnelden. Ze gingen ervan uit dat hun ploegbaas dood was. Maar al snel kwam hij bij en was hij tot ieders verbijstering volledig bij kennis.
Na een paar minuten stond Gage zelfs op, praatte hij met mensen en kon hij lopen. De mannen haalden snel een kar en brachten hem naar een dokter.
Toen dokter John Harlow de kar bij zijn praktijk zag aankomen en de opgewonden mannen naar binnen zag rennen, kon hij niet vermoeden dat hij binnen niet al te lange tijd deel zou gaan uitmaken van de wereldgeschiedenis.
Want Gage was een ware medische sensatie: alle expertise en ervaring uit die tijd wees erop dat een patiënt met een dergelijke ernstige hersenschade nooit kon overleven.
De man in Harlows praktijk was voor zover we weten de eerste die dat wel deed.
Harlow maakte de wond schoon, verwijderde stukjes schedel en dekte de openingen af met een nat verband.
Toen hij voelde of er nog botresten in het gat zaten, bleek dat hij zijn hele middelvinger in de wond kon duwen zonder ook maar enige weerstand te ondervinden.
Hij besloot om geen chirurgische ingrepen te doen, maar om de wonden uit zichzelf te laten genezen.
Het bleek een goede beslissing van Harlow om de openingen af te dekken met nat verband.
Een paar weken na het ongeluk kon hij gemakkelijk flinke hoeveelheden pus weghalen die anders in de hersenen zouden zijn gelekt, met waarschijnlijk fatale gevolgen.
Gage herstelde zelfs zo goed dat hij na een paar maanden weer een normaal leven leidde. Althans, zo leek het.
Harlow schreef een artikel over zijn patiënt in het gerenommeerde tijdschrift Boston Medical and Surgical Journal. Dit werd echter met grote scepsis ontvangen, omdat er bij niemand een vergelijkbaar geval bekend was.
Gage kreeg andere persoonlijkheid
Phineas Gage en John Harlow zouden hoogstwaarschijnlijk in het vergeetboek zijn geraakt als de arts 20 jaar later niet nog een artikel naar een medisch tijdschrift had gestuurd.
Door dit artikel veranderde Gage van een medische curiositeit in een mijlpaal in de geschiedenis van de neurologie.
Harlow was de ontwikkeling van zijn bijzondere patiënt blijven volgen. En nu Gage acht jaar geleden was gestorven door epilepsie – waarschijnlijk als gevolg van de hersenbeschadiging – wilde de arts zijn opzienbarende ontdekkingen graag wereldkundig maken:
‘Zijn werkgevers, die hem altijd als een zeer vakkundige voorman hadden beschouwd, waren van mening dat zijn persoonlijkheid dusdanig was veranderd dat ze hem niet langer konden handhaven’, schreef Harlow in het artikel.
‘Hij werd labiel, onverschillig ten opzichte van anderen en soms ronduit grof.
Hij hield geen rekening met een ander en sloeg elk advies in de wind als dat tegen zijn eigen wensen en behoeften inging. Soms was hij enorm koppig, dan weer grillig en wispelturig.’
‘Hij bedacht allerlei plannen, maar zodra een plan was gemaakt, gaf hij het meteen weer op voor een ander plan. Zijn persoonlijkheid was zo ingrijpend veranderd, dat hij volgens vrienden en kennissen Gage niet meer was.’
Hersenletsel inspireerde Freud
Uit onderzoek naar de hersenen van Gage bleek dat delen van zijn frontale kwabben ernstig waren beschadigd.
Tegenwoordig wordt een mentale verandering zoals die bij Gage een ‘frontaal syndroom’ genoemd en erkend als een gangbaar gevolg van schade aan dat deel van de hersenen.
Maar halverwege de 19e eeuw was het opzienbarend en controversieel om hersenletsel in verband te brengen met persoonlijkheidsveranderingen.
Harlow toonde als een van de eersten het verband tussen hersenen en gedrag aan. Daardoor maakte de neurologie een flinke sprong voorwaarts.
Sommige historici denken zelfs dat Sigmund Freud het verhaal van Phineas Gage kende en dat dit hem inspireerde tot zijn psychoanalytische theorie dat gedrag en handelingen kunnen worden verklaard vanuit externe invloeden op het innerlijk van de patiënt.