Luchtschepen sloegen vliegtuigen aan de haak

Nog geen anderhalf uur later lag de USS Macon – de trots van de Amerikaanse marine – op de bodem van de Stille Oceaan.

Hiermee onderging de USS Macon hetzelfde lot als haar zusterschip, de USS Akron, dat twee jaar eerder was neergestort. Pas 55 jaar later vonden Amerikaanse wetenschappers eindelijk de laatste rustplaats van de USS Macon op een diepte van ongeveer 450 meter. Het ongeluk betekende het definitieve einde van een tijdperk in de luchtvaartgeschiedenis.

Duitse graaf vond het luchtschip uit

Tijdens de Eerste Wereldoorlog volgde de Amerikaanse marine het gebruik van de starre luchtschepen van graaf Ferdinand von Zeppelin op de voet. De zeppelins hadden een skelet van lichtgewicht metaal dat de romp van het luchtschip verstevigde.

In tegenstelling tot luchtballonnen konden ze vracht, bommen en bemanning binnen in de romp van het schip vervoeren. Ze werden in de beginjaren van de oorlog door de Duitsers gebruikt voor verkenningen en bombardementen op Groot-Brittannië.

De luchtschepen waren echter geen groot succes. De geallieerden ontwikkelden doeltreffende verdedigingsmiddelen in de vorm van luchtafweergeschut en jachtvliegtuigen.

Het werd al snel duidelijk dat de combinatie luchtschepen en grote hoeveelheden brandbare waterstof in oorlogsgebied rampzalig was. Na de oorlog richtte men zich daarom vooral op de ontwikkeling van starre luchtschepen voor luchtvervoer en niet voor militaire doeleinden.

De Amerikaanse marine zag echter nog steeds toekomst in luchtschepen. Ze had namelijk een alternatief voor de brandbare waterstof. Onder de prairies van de VS bevonden zich grote voorraden heliumgas. Dit was vrij gemakkelijk te winnen en net als waterstof lichter dan lucht – maar dan niet ontvlambaar.

Twee oceanen moesten worden bewaakt

De reden voor de belangstelling van de Amerikanen was dat de VS aan twee grote oceanen grenzen – de Atlantische en de Stille Oceaan. Een vijandelijke vloot kon daarom ongemerkt de kust of de basis Pearl Harbor op Hawaï naderen.

De Amerikaanse marine wilde deze grote zeeën zo goed mogelijk bewaken. Al een jaar na de Eerste Wereldoorlog beval een panel van deskundigen de Amerikaanse marine aan om te investeren in luchtschepen.

De leiding van de marine was enthousiast over het idee. De luchtschepen vlogen drie keer zo snel als het snelste schip kon varen.

Ze konden ook worden beladen met een veel groter gewicht dan wat de grootste vliegtuigen tijdens het interbellum konden meetorsen en ze vlogen minstens tien keer zo ver als de lijnvliegtuigen van de jaren 1920.

Jachtvliegtuigen en bommenwerpers hadden toen zelden een bereik van meer dan 400 kilometer en waren meestal aangewezen op vliegvelden, tenzij ze op een van de weinige en uiterst dure vliegdekschepen werden gestald.

Men dacht dan ook dat luchtschepen, met een bereik tot 11.000 kilometer, de koningen van het luchtruim boven de oceanen zouden worden.

Zeppelins als herstelbetaling

In 1919 kreeg de marine toestemming om een luchtschip te bouwen plus een luchtstation in Lakehurst. In 1923 werd de Shenandoah – Amerika’s eerste starre luchtschip – voltooid.

Het jaar daarop ontvingen de Amerikanen een gloednieuwe zeppelin van de Zeppelin-fabriek in Duitsland, als onderdeel van de herstelbetalingen na de Eerste Wereldoorlog. Deze nieuwe zeppelin werd USS Los Angeles gedoopt.

Beide luchtschepen waren echter te klein om langere tijd samen met de US Navy te opereren en werden daarom alleen voor trainingen gebruikt.

In 1925 ging het echter mis. De Shenandoah brak tijdens een storm in tweeën, waarbij 14 van de 43 bemanningsleden omkwamen.

Verschillende leden van het Congres, maar ook de Amerikaanse pers, eisten daarom dat er geen belastinggeld meer werd gebruikt voor deze ‘moordzuchtige luchtschepen.’

De kritiek werd echter de kop ingedrukt door de opperbevelhebber van de marine, die nog steeds geloofde dat de luchtschepen van nut konden zijn.

Intussen waren ingenieurs van de marine op het idee gekomen om een luchtschip te bouwen dat groot genoeg was om drie tot acht vliegtuigen te vervoeren.

De vliegtuigen konden het luchtschip verdedigen, maar ook worden gebruikt voor verkenningen, als verlengstuk van het moederschip. Het vliegende vliegtuigdraagschip was geboren, maar het duurde nog drie jaar voordat het project van start ging.

Oud idee in de herkansing

Het idee van luchtschepen met gevechtsvliegtuigen aan boord ontstond niet in de VS. Tijdens de Eerste Wereldoorlog hadden zowel de Duitsers als de Britten geprobeerd een vliegtuig uit de buik van een luchtschip te lanceren.

De Amerikanen wilden echter een stapje verder gaan en proberen een vliegtuig op een zwevend luchtschip te laten landen. Niemand had tot dan toe bedacht om luchtschepen als vliegdekschip te gebruiken met meerdere jachtvliegtuigen aan boord.

Toen het idee aan het Congres werd voorgesteld, waren zowel politici als Amerikaanse marineofficieren niet meer zo enthousiast over de militaire waarde van luchtschepen als direct na de Eerste Wereldoorlog.

De technologische ontwikkelingen waren snel gegaan. Vliegtuigen konden steeds verder vliegen en zwaardere lasten dragen, waardoor luchtschepen verleden tijd leken.

Toch werd in 1928, na intensieve onderhandelingen, eindelijk het groene licht gegeven voor de bouw van de USS Akron en de USS Macon – de vliegende vliegtuigdraagschepen van de US Navy.

Slechts één bedrijf had de expertise voor deze uiterst ingewikkelde taak – de pas opgerichte Goodyear-Zeppelin Company, een samenwerking tussen de Amerikaanse banden- en rubberfabrikant Goodyear en het Duitse Luftschiffbau Zeppelin, dat tot 1937 de beroemde Zeppelins produceerde.

VIDEO: Bekijk beelden van de bouw van de USS Akron

Ondanks de ruime ervaring van de Duitse partners was het een enorme opgave voor zowel de Amerikaanse als de Duitse ingenieurs.

Behalve de luchtschepen zelf moesten ze een enorme hangar bouwen om de productie in onder te brengen en ook tientallen technici van hoog niveau en honderden arbeiders opleiden in een technologie die in de VS grotendeels onbekend was.

De vliegtuigen hingen in een trapeze

Terwijl de USS Akron, de eerste van twee vliegende vliegtuigdraagschepen, werd gebouwd, oefende een kleine groep piloten in opstijgen en landen vanaf de iets kleinere zeppelin USS Los Angeles.

Halverwege de jaren 1920 hadden piloten van de Amerikaanse luchtmacht de manoeuvre met succes getest bij het kleine luchtschip TC-3. Ingenieurs hadden onder het luchtschip een trapeze gemonteerd waaraan het vliegtuig zich kon vasthaken.

VIDEO: Bekijk beelden van deze wonderbaarlijke stunt

Op 15 december 1924 werd Clyde Finter de eerste piloot ter wereld die met een vliegtuig op een ander vliegend voorwerp wist te ‘landen’. De piloten van de marine wilden dit kunststukje nu evenaren, dus werd een soortgelijke trapeze op de zeppelin USS Los Angeles gemonteerd, zodat de piloten konden oefenen voor het moment dat de Akron en Macon konden worden ingezet.

Het experiment was een succes. Tijdens een grote vliegshow in augustus 1929 stalen de USS Los Angeles en haar trapezepiloten volledig de show van alle andere piloten, onder wie Charles Lindbergh.

De ruim 100.000 toeschouwers zagen het grote luchtschip aan de horizon verschijnen, geëscorteerd door een zwerm insectachtige kleine vliegtuigjes. Eén vliegtuig werd vanaf de grond gelanceerd en in de lucht aan de trapeze gehaakt.

Een andere piloot, die aan boord van het luchtschip zat, klom als passagier in het toestel, waarna het toestel weer naar de grond terugkeerde. De piloten hadden bewezen dat de halsbrekende manoeuvres mogelijk waren. Vliegende vliegtuigdraagschepen konden werkelijkheid worden.

In de touwen, 300 meter boven de grond

In 1931, bijna drie jaar later, was de eerste van de twee vliegdekschepen klaar. De Amerikanen waren er helemaal van in de ban.

De USS Akron, 239 meter lang, 47 meter hoog en 180 ton zwaar, was een schitterende verschijning. Niet minder dan 200.000 toeschouwers bezochten de productiehangar in de stad Akron, Ohio toen het schip op weg ging voor haar eerste reis.

Zelfs de Amerikaanse pers, die zich zeer kritisch had uitgelaten over het peperdure project, had niets dan lof over voor ‘Het slagschip in de lucht’ en ‘de luchtkruiser’.

Toegegeven, de USS Akron was tijdens de oefeningen vrij doeltreffend in het opsporen en volgen van vijandelijke schepen, maar algauw kwam de eerste kritiek op het luchtschip.

VIDEO: Bekijk beelden van het vliegdekschip in actie

Zo moest de Akron het de eerste maanden zonder zijn vliegtuigen doen, omdat de installatie van de trapeze vertraging had opgelopen. Tijdens oefeningen werd het luchtschip vaak ‘neergeschoten’ door vliegtuigen van de vliegdekschepen die het moest schaduwen.

Het werd duidelijk dat het luchtschip zich op een veilige afstand achter de wolken zou moeten verbergen en dat alleen de vliegtuigen voor verkenningen mochten worden gebruikt.

De kritiek zwol aan toen de USS Akron, tijdens een moeilijke landing bij San Diego, per ongeluk vijf ton water uit zijn ballasttanks loste na een mechanisch defect. Het luchtschip was al licht doordat het 50 ton brandstof had verbruikt, en het steeg in een mum van tijd ruim 300 meter op.

Helaas slaagden drie mannen van de grondploeg, die dikke touwen gebruikten om het luchtschip op zijn plaats te houden aan de mast, er niet in de touwen los te maken, waardoor ze werden meegesleurd.

Twee van hen verloren korte tijd later hun greep en stortten ter aarde. De derde klampte zich meer dan een uur aan het touw vast, voordat men hem eindelijk aan boord van het luchtschip wist te trekken.

VIDEO: Bekijk de beelden van het aanmeren door de grondploeg

Weer regende het kritiek op ‘het oncontroleerbare luchtschip’. Het duurde echter niet lang voor er een nog grotere ramp plaatsvond.

Op de avond van 3 april 1933 vertrok de USS Akron van de vliegbasis in Lakehurst voor een training boven de Atlantische Oceaan. Van de 76 bemanningsleden aan boord zagen er slechts drie hun familie terug.

Eerste vliegende vliegtuigdraagschip vergaat

Het weer was prachtig maar plotseling sloeg het om en ontstond er een hevige storm. De rukwinden zorgden ervoor dat de USS Akron snel hoogte verloor tot de achtersteven het water raakte, waarna het luchtschip begon te zinken.

Een halfuur later viste een Duits schip vier mannen op uit zee, van wie er een kort daarna overleed. 73 mannen verdronken, onder wie een van de grootste pleitbezorgers van de luchtschepen, admiraal William Moffett. Hij had zelf gevraagd of hij mee mocht op deze training.

De Amerikaanse bevolking was geschokt, want in één klap was bijna een derde van het ervaren luchtschippersoneel van de marine weg.

De voornaamste oorzaak van het hoge dodental was dat het luchtschip geen reddingsvesten aan boord had en slechts één reddingsboot. Het werd allemaal nog erger doordat een ander luchtschip dat erop uitgestuurd was om naar overlevenden te zoeken, ook neerstortte, waarbij nog eens twee mannen omkwamen. President Roosevelt was diep geraakt door het ongeluk en zei:

‘Het verlies van de Akron met zijn bemanning is een nationale ramp. (...) Schepen kunnen worden vervangen, maar de natie kan het zich niet veroorloven mannen te verliezen als William Moffett en zijn bemanning, die met hem stierven terwijl ze de tradities van de marine tot het laatst toe in ere hielden.’

Eenvoudige en briljante tactiek kwam te laat

Minder dan drie weken na het zinken van de USS Akron was de USS Macon klaar voor haar eerste reis. De ingenieurs van de Macon hadden geleerd van de fouten die op haar zusterschip waren gemaakt.

Zo kon de USS Macon bijvoorbeeld direct al vijf kleine jagers vervoeren. De oefeningen gaven dan ook aanleiding tot veel meer optimisme.

Na experimenten met verschillende verkenningstactieken ontwikkelde de bemanning een uiterst effectieve tactiek. De vliegtuigen werden zowel aan stuurboord als aan bakboord gelanceerd, waarbij ze onder een hoek van 60 graden van het schip wegvlogen met een snelheid die twee keer zo hoog was als die van het luchtschip.

Na een halfuur draaiden de vliegtuigen dan weer 60 graden en vlogen terug naar de Macon, die intussen zo ver was gevlogen dat vliegtuig en luchtschip elkaar weer tegenkwamen. Dankzij deze tactiek kon het luchtschip nu enorme gebieden verkennen.

Het betekende ook dat de Macon echt een vliegend vliegtuigdraagschip werd, dat als moederschip diende voor de jachtvliegtuigen en verder uit het zicht van de vijand bleef.

Het probleem was echter dat luchtschepen verouderd waren. Vliegtuigen hadden inmiddels ook een groot bereik en er werden ook steeds meer gewone vliegdekschepen met eigen vliegtuigen gebouwd.

De USS Macon had echter één voordeel: snelheid. Die was vele malen hoger dan die van vliegdekschepen, maar het luchtschip bleef kwetsbaar voor aanvallen met luchtafweergeschut en van vliegtuigen van vliegdekschepen. Luchtschepen waren gewoonweg te kostbaar.

Het einde van een tijdperk

Een paar maanden voor de laatste vlucht van de USS Macon waren enkele metalen dragers in de staartsectie beschadigd geraakt op weg naar een oefening. Deze werden razendsnel gerepareerd, zodat het luchtschip zijn vlucht kon voortzetten.

In de maanden erna slaagden de ingenieurs erin de onderdelen te vervangen die de twee horizontale staartvinnen en de onderste staartvin verstevigden en verbonden met de rest van het luchtschip. Ze kregen echter niet de tijd om hetzelfde te doen met de bovenste staartvin. De Macon moest namelijk weer door naar een oefening boven de Stille Oceaan.

Het was 12 februari 1935. De vuurtorenwachter van Point Sur en zijn assistent tuurden door hun verrekijkers. Ze zagen dat de Macon in grote moeilijkheden verkeerde.

De bovenste staartvin van het luchtschip brak af en na een worsteling van een halfuur stortte het 3 mijl uit de Californische kust neer in zee. Minder dan een uur later werd de USS Macon volledig verzwolgen door de zee.

In tegenstelling tot de Akron was de Macon uitgerust met zowel reddingsvesten als rubberboten, waardoor slechts twee van de 83 mannen aan boord omkwamen bij de crash. Dit betekende echter wel het einde van de vliegende vliegtuigdraagschepen.

Ook het vertrouwen in luchtschepen voor het vervoer van passagiers verdween twee jaar later, in 1937, toen de wereld getuige was van een ramp.

Het Duitse luchtschip Hindenburg, dat op waterstof vloog vanwege een Amerikaans verbod op de uitvoer van helium, vloog tijdens de landing op het vliegveld in Lakehurst in brand.

Het inferno werd op film vastgelegd en de schokkende beelden gingen de wereld rond.

Zes jaar nadat de laatste van de Amerikaanse vliegtuigdraagschepen verloren ging, stegen Japanse vliegtuigen van een onopgemerkte vloot op voor een aanval op de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor op Hawaï.

We kunnen alleen maar gissen of een vliegend vliegtuigdraagschip de Amerikanen op tijd had kunnen waarschuwen. Eén ding is zeker: dit was precies het soort situatie dat de USS Akron en USS Macon hadden moeten voorkomen.