Op 23 februari 1306 beklom de priester Giordano da Rivalto de preekstoel van de kerk Santa Maria Novella in Florence. Zijn preek zou een bescheiden, maar bijzondere plaats in de geschiedenisboeken krijgen: hij noemde het woord ‘bril’ voor zover we weten voor de eerste keer.
‘Het is nog niet eens 20 jaar geleden dat de kunst van het maken van brillen werd ontdekt, een van de belangrijkste vaardigheden die er zijn.’ De priester Giordano da Rivalto, 1306
Giordano da Rivalto merkte op: ‘Het is nog niet eens 20 jaar geleden dat de kunst van het maken van brillen werd ontdekt, een van de belangrijkste vaardigheden die er zijn.’
De geestelijke zei ook: ‘Ik heb de man ontmoet die deze kunst als eerste heeft ontdekt, en die hem heeft gemaakt, en ik heb hem gesproken.’
Helaas noemde Da Rivalto de naam van de eerste brillenmaker niet.
Enkele jaren later, in 1313, stierf de monnik Alessandro della Spina in Pisa. In een necrologie stond dat deze monnik zo’n bekwaam ambachtsman was dat hij welk voorwerp dan ook met zijn eigen handen kon namaken als hij het één keer had gezien.
‘En,’ gaat het verder, ‘omdat een ander de bril uitvond en de vinding voor zichzelf wilde houden, heeft hij hem zelf leren maken en deelde hij hem met gulle hand uit.’
Een van deze belastingontvangers op een 16e-eeuws schilderij van Marinus van Reymerswale heeft zijn bril stevig op zijn neus geklemd.
De bril rukt op
Deze bron vermeldt de naam van de oorspronkelijke uitvinder evenmin. Maar dankzij het werk van Della Spina konden rijke inwoners van Florence een bril opzetten, en binnen de kortste keren deed de bril ook zijn intrede in de kunstwereld als teken van wijsheid en distinctie.
De eerste brillen waren convexe lenzen, die in het midden het dikst zijn, en werden gemaakt van een doorzichtig mineraal als kwarts of beril, dat op de gewenste breking werd geslepen. Zulke werktuigen losten een veelvoorkomend oogprobleem op: verziendheid, waar de meeste mensen vanaf een bepaalde leeftijd mee te maken krijgen. De lenzen werden in bogen van bot, metaal of zelfs leer gevat.
De bril verspreidde zich langzaam vanuit Italië naar de Nederlanden, Duitsland, Spanje en Frankrijk. In Engeland werd in 1629 de Spectacle Makers Company opgericht. Het logo van dit bedrijf bestond uit drie brillen en het motto A Blessing to the Aged – een zegen voor ouderen.
Op dat moment was de bril al gangbaar in West-Europa, al was hij erg kostbaar en lang niet voor iedereen binnen bereik.
Ogen krijgen al 2000 jaar hulp
Romeinen: Slaaf is de beste bril
In 100 v.Chr. klaagde een Romein van stand dat hij vanwege zijn leeftijd niet meer kon lezen. Daarom liet hij zijn slaaf voorlezen. De schrijver Seneca loste het anders op: hij las ‘alle boeken van Rome’ door een glazen schaal met water, die de letters vergrootte.
Print Collector/Getty Images
Arabieren: Stenen maakten letters groter
Islamitische wetenschappers bestudeerden de breking van het licht door glas en kwarts. Hiervandaan was het nog een kleine stap om een stukje glas zo te slijpen dat het plat aan de onderkant en bol aan de bovenkant werd. Dergelijke ‘leesstenen’ bestonden vanaf de 9e eeuw.
Ziko van Dijk
Britten: 19e-eeuwse mode
Hoewel de monocle heel eenvoudig van constructie is, is hij veel jonger dan de bril. De monocle ontstond in de 18e eeuw als hulpstuk voor antiquaars om de echtheid van drukwerk te onderzoeken. Rond 1830 raakte hij in de mode in Groot-Brittannië.
Shutterstock
9e-eeuwse leesstenen
Het idee dat de bril een puur Europese uitvinding is, is echter niet geheel juist. Zogeheten leesstenen, die als een soort vergrootglas op de tekst werden gelegd, werden in de 9e eeuw in Córdoba in Spanje ontwikkeld door Abbas Ibn Firnas en in de Arabische wereld in gebruik genomen.
De wiskundige en wetenschapper Alhazen uit Caïro was ook een van de pioniers van de optiek. In een belangrijk werk uit 1021 beschreef hij hoe een convexe lens het beeld vergroot.
Later brachten Arabische kooplieden deze kennis naar het Verre Oosten. Eind 13e eeuw meldt Marco Polo in zijn reisverslagen uit China dat ouderen aan het hof van de keizer een boog met een vergrootglas op hun neus zetten als ze gingen lezen.
Als dit toen al een gangbaar gebruik was, ligt het voor de hand dat de uitvinding veel ouder is. We weten echter niet of deze stenen en glazen echt werden geslepen met het doel om een gebrekkig zicht te corrigeren en hoe gewoon deze brillen waren.
De acteur Barry Humphries stuwde de bril met zijn typetje Dame Edna tot nieuwe hoogten.
Maar wie ook als eerste de bril op een praktische manier toepaste, de vinding was een uitkomst en maakte het dagelijks leven van veel mensen een stuk eenvoudiger. Uit de kunst van het glasslijpen kwamen bovendien nog twee andere uitvindingen voort, die een revolutie binnen de wetenschap ontketenden: de microscoop en de telescoop.
Dankzij deze instrumenten, die in de 16e en 17e eeuw werden ontwikkeld, kon de mens de kleinste deeltjes van het lichaam en de grootste geheimen van het heelal duidelijk in beeld krijgen.