Terwijl Arthur Rogers zich voorbereidde in de cockpit van zijn zelfgebouwde vliegtuig Angel of Los Angeles, keek zijn vrouw Anna van een veilig afstandje naar hem.
De hele ochtend was ze bezig geweest met het pakken van de koffer van haar man. Nu stond ze zwijgend bij de hangar om haar jonge echtgenoot te zien opstijgen, terwijl de buurvrouw op hun zes maanden oude dochtertje paste in hun huis in een voorstad van Los Angeles.
De Angel of Los Angeles had nog nooit gevlogen. De eerste vlucht zou van de plaatselijke luchthaven in Vail, even buiten Los Angeles, naar Oakland gaan.
Daarvandaan zou Rogers koers zetten naar Hawaï als deelnemer aan de grootste en riskantste luchtrace tot dan toe: de Dole Air Race.
Een tocht van 3800 kilometer over open zee met een prijzengeld van 35.000 dollar. Vier dagen later, op 16 augustus 1927, was de start.
Proefvlucht loopt slecht af
De motor van de Angel of Los Angeles brulde toen Arthur Rogers de gashendel volledig opendraaide en het toestel de startbaan begon af te rollen.
Naast Anna stond een stel mannen met ingehouden adem te kijken. Een van hen was de vliegtuigbouwer Lee Bryant, die wekenlang samen met Rogers gezwoegd had om de kist klaar te krijgen.
De 9 meter lange eendekker trok snel op, kwam los van de grond, daalde weer iets en steeg vervolgens met een hels kabaal op.
Ineens maakte het vliegtuig een draai terug naar de startbaan, alsof de piloot zich had bedacht, maar daarna maakte het een scherpe bocht en vervolgde het zijn klim.
De koude rillingen liepen Anna over de rug toen het toestel even later opnieuw naar de startbaan draaide en hoogte begon te verliezen, terwijl de motor steeds harder loeide.
De mannen begonnen te schreeuwen en renden de startbaan op, terwijl het vliegtuig ter aarde stortte.
Er klonk een enorme dreun toen de machine de grond raakte en weer omhoog stuiterde om uiteindelijk neer te komen in een wolk van zwarte rook en geel stof.
Achter het toestel hing de levenloze piloot in de touwen van zijn parachute. Die waren verstrikt geraakt in de staart.
‘Arthur, Arthur!’ riep Anna, terwijl ze naar het wrak toe rende. Haar dochter had geen vader meer.
Op 12 augustus testte Arthur Rogers de Angel of Los Angeles. Maar de motor viel uit en Rogers kwam om het leven.
Journalisten krijgen een idee
De Dole Air Race moest nog van start gaan, maar de piloot Arthur Rogers was al het derde slachtoffer van de wedstrijd. Twee andere deelnemers in spe waren een paar dagen eerder tegen een berg gevlogen en omgekomen.
Het idee voor de luchtrace was een paar maanden eerder ontstaan op een krantenredactie in Hawaï.
Riley Allen en Joe Farrington van het Honolulu Star-Bulletin zagen mogelijkheden in de vliegkoorts die pionier Charles Lindbergh had ontketend met zijn solovlucht over de Atlantische Oceaan, van Long Island in New York naar Parijs, in mei 1927.
‘Nu Charles Lindbergh de Atlantische Oceaan is overgestoken, is volgens ons de beurt aan de Stille Oceaan om veroverd te worden door de luchtvaart,’ schreven de twee journalisten aan een van de rijkste mannen van Hawaï, de ‘ananaskoning’ James D. Dole.
Dole had van het eiland Lanai één grote ananasplantage gemaakt en exporteerde ananas in blik naar bijna de hele VS.
Als Dole bereid was om een prijs uit te loven, zou dat een ‘uitzonderlijke mogelijkheid’ bieden om reclame te maken voor Hawaï én voor de ananas van Dole, zo meenden de journalisten.
‘We wachten in spanning een positief antwoord af, en dan willen we graag het nieuws brengen. Een snelle reactie wordt op prijs gesteld,’ besloot het telegram.
Dole zag er wel wat in. ‘Laten we er een race van maken,’ antwoordde hij. En op 25 mei 1927, slechts vier dagen nadat Lindbergh in Parijs was geland, bracht het Star-Bulletin het bericht:
‘Omdat hij de buitengewone prestatie van Charles A. Lindbergh beschouwt als de opmaat voor eventueel trans-Pacifisch
luchtvervoer, looft James D. Dole 25.000 dollar uit voor de eerste en 10.000 voor de tweede die binnen een jaar vanaf 12 augustus 1927 van het Amerikaanse continent non-stop naar Hawaï vliegt.’
Zo’n lange tocht over zee had niemand ooit per vliegtuig gemaakt.
James Dole richtte zijn bedrijf in 1901 op. De Dole Food Company is vandaag de dag de grootste fruitproducent ter wereld.
Onderwijzeres wil mee
Het nieuws over de race ging als een lopend vuurtje door de VS en wekte het enthousiasme van een gemêleerd gezelschap van avonturiers die niets liever wilden dan opstijgen.
In de autostad Flint in de staat Michigan droomde de 22-jarige schoonheid Mildred Doran er al lang van om haar saaie leven als onderwijzeres te verruilen voor een glorieus bestaan als heldin van de luchtvaart.
Toen Mildred van de ananasrace hoorde, smeekte ze een van haar vele mannelijke bekenden, een rijke zakenman die vliegshows sponsorde, om een piloot aan te melden voor de wedstrijd en haar als passagier mee te nemen.
Bill Malloska, de zakenman, stemde in en schafte een rood-wit-blauwe Buhl Airsedan-tweedekker aan.
Deze werd Miss Doran gedoopt, naar Mildred, en de piloot was de 24-jarige Augy Pedlar.
Leger maakt valse start
In totaal 15 teams waren bij de loting om de startposities bij het wedstrijdcomité
in Oakland op 8 augustus 1927.
Ondertussen hadden twee jonge luitenants de deelnemers aan de Dolerace de mogelijkheid om als eerste van Californië naar Hawaï te vliegen ontnomen.
Op 29 juni landden Albert F. Hegenberger en Lester J. Maitland veilig op Wheeler Air Field ten noordoosten van Honolulu.
En om nog eens zout in de wonde te strooien deed een postpiloot deze prestatie dunnetjes over toen hij tweeënhalve week later met zijn navigator in een doornstruik op het eiland Molokai in Hawaï landde.
Twee dagen voor het begin van de race kwam er nog meer slecht nieuws. Op 10 augustus vlogen twee van de deelnemers bij San Diego tegen een berg en kwamen om in een vlammenzee.
En veel van de vliegtuigen die mee zouden doen waren nog niet door de veiligheidscheck gekomen.
Vanwege deze tegenslagen overlegde het wedstrijdcomité met James Dole
en werd er besloten om de start met vier dagen uit te stellen.
Twee dagen daarna kwam het tragische bericht van de dood van Arthur Rogers. Maar de organisatie en de overige deelnemers hielden voet bij stuk: de race zou doorgaan.
De 22-jarige onderwijzeres Mildred Doran regelde een vliegtuig. Ze wilde beroemd worden.
Start trekt veel bekijks
Maar liefst 100.000 mensen waren in de ochtend van 16 augustus naar het stoffige vliegveld van Oakland gekomen om bij de start te zijn.
Acht vliegtuigen hadden aan de eisen voldaan en stonden klaar op de startbaan. Het eerste zou om 12.00 uur precies opstijgen, waarna de overige toestellen met tussenpozen van één minuut zouden volgen.
Het publiek barstte in luid gejuich uit toen het eerste van de acht vliegtuigen het gas opendraaide.
De Oklahoma was een grote, nogal plompe eendekker van de fabrikant Travel Air. Zwaarbeladen met brandstof voor de lange reis rolde het toestel de brede startbaan af. Het wist zonder problemen op te stijgen.
De race naar Hawaï was begonnen.
De volgende machine zag er iel uit in vergelijking met zijn voorganger: een
zilverkleurige eendekker met de naam El Encanto, gemaakt van onderdelen van afgeschreven marinevliegtuigen.
De eigenaar, Norman Goddard, had een kleine luchtvaartmaatschappij en wilde van het prijzengeld van de Dolerace nieuwe vliegtuigen aanschaffen. Dat plan viel nog voordat het toestel aan het eind van de startbaan was in duigen.
De kleine machine begon te slingeren, waarna een vleugel de grond raakte en versplinterde. Niemand raakte gewond, maar het vliegtuig was total loss.
De volgende deelnemer verging het niet veel beter. Het Breese-vliegtuig Pabco Pacific Flyer kwam hortend en stotend op gang, maar de startbaan was niet lang genoeg en de piloot moest de motor uitzetten en de start afbreken.
Anders dan zijn twee voorgangers wist het Lockheed-toestel Golden Eagle in de lucht te komen, net als Mildred Doran, Augy Pedlar en hun navigator met de Miss Doran – maar niet voor lang.
Vier toestellen op weg naar Hawaï
Na een paar minuten in de lucht stelde de jonge piloot Pedlar vast dat de motor niet goed op gang kwam. Hij keerde snel om, landde en zocht een monteur op, die weinig tijd nodig had om een probleem met de tandwielen te constateren.
Een tijdje later kwam er nog een vliegtuig terug dat net was opgestegen. Met een losgeslagen stuk van de romp zette piloot Bill Erwin zijn eendekker Dallas Spirit aan de grond.
En niet veel later zag het publiek nog een kist aan de horizon die de verkeerde kant op vloog met een staart van dikke, zwarte rook.
Het was de Oklahoma, het grote vliegtuig van Travel Air, die ook een noodlanding moest maken.
Om 13.20 uur deed de piloot van de Pabco Pacific Flyer een vergeefse poging om weer in de lucht te komen. Het toestel maakte een paar sprongen tot het wild rond begon te tollen en een van de vleugels de grond raakte. Brandweerwagens reden erachteraan met luid loeiende sirenes.
Zo’n drie kwartier later kroop Mildred Doran weer aan boord van haar toestel. De tandwielen waren vervangen en het team ging een nieuwe poging waren.
Getuigen vertelden later dat ze de jonge vrouw een traantje zagen wegpinken toen ze aan boord geholpen werd en de poging van navigator Cy Knopes om haar over te halen om thuis te blijven afdeed met:
‘Stel je nou niet zo aan, Cy, natuurlijk ga ik nog een keer mee aan boord.’
Even na 14.00 uur vloog de Miss Doran weer. Nu hadden vier deelnemers hun vliegtuig in de lucht weten te krijgen en koers gezet naar Hawaï.
Naast de Miss Doran waren dat de stuntpiloot Art Goebel met zijn grote, blauwe Travel Air-machine Woolaroc, het Lockheed-toestel Golden Eagle met Jack Frost aan de stuurknuppel en de Hawaïaanse thuisfavoriet, stunt- en toeristenpiloot Martin Jensen, die met veel pijn en moeite genoeg geld bij elkaar geschraapt had om mee te kunnen doen met zijn Breese-toestel Aloha – met bloemenversiering.
De El Encanto en Golden Eagle hadden een metalen romp, maar alleen de Golden Eagle kwam van de grond vanaf Oakland.
Hawaïaan ontwijkt stoomschip
De piloten wachtte een lange, zware reis. De eerste 150 kilometer moesten ze door mist en laaghangende bewolking vliegen.
Daarna werd het wolkendek steeds dikker, om pas bij de eilanden op te lossen.
Rond 20.00 uur zouden de piloten verder moeten vliegen in het donker, en pas om half zes de volgende ochtend zou het weer licht worden – als ze dan tenminste nog in de lucht waren.
Vliegen in het donker in een dicht wolkendek was moeilijk en gevaarlijk. Zelfs de meest ervaren piloot had onder zulke omstandigheden de grootste moeite om zijn toestel te beheersen.
Martin Jensen vloog laag en keek geconcentreerd naar het kompas om de koers te houden die navigator Paul Schluter voor vertrek had uitgestippeld.
Pas op het laatste moment kreeg hij het stoomschip SS Silver Fir in het oog, anderhalf uur van Oakland. De piloot wist zijn toestel maar net over de telefoonmast van het schip te krijgen.
De Woolaroc van Goebel vloog korte tijd later over het schip. Navigator Bill Davis was de enige in de race die de koers kon vasthouden door het radio-signaal te peilen tussen twee punten:
Fort Scott op het vasteland en het eiland Maui in Hawaï. Tegelijk controleerde hij de richting door te communiceren met schepen die op de oceaan voeren.
Achter hen hobbelden Augy Pedlar, Cy Knope en Mildred Doran in de Miss Doran, onder begeleiding van piloten uit Californië die een stukje meevlogen.
Voorin zat Pedlar met zijn strohoed op, en achter hem zat Knope op de navigators-stoel met Doran naast hem.
Ze lachte en zwaaide naar de andere toestellen, die een voor een rechtsomkeert maakten en weer huiswaarts vlogen.
Jensen verliest controle drie keer
1000 kilometer buiten de kust was de nacht donkerder dan Martin Jensen ooit had gezien. Geen enkel lichtstraaltje om op te navigeren kwam er door het dichte wolkendek, en aan de primitieve instrumenten in de cockpit had hij nauwelijks iets.
Hij moest boven de wolken zien te komen, zodat hij zich kon laten leiden door het licht van de sterren.
Terwijl zijn maag zich omdraaide en het hart hem in de keel klopte trok de stuntpiloot uit Hawaï zijn stuurknuppel naar achteren en begon hij te klimmen door het honderden meters dikke wolkendek. Het duurde een eeuwigheid.
Ineens hoorde hij hoe de motor harder ging brullen en voelde hij het toestel dalen – hij was op weg naar beneden!
Jensen was gedesoriënteerd geraakt in de wolken, maar bleef kalm en dwong zichzelf een manoeuvre uit te voeren die hij kende van zijn vele vlieguren als stuntpiloot: een vrije, roterende val.
Aan het eind van de val slaagde hij erin om het vliegtuig recht te trekken, maar opnieuw duizelde het hem en wist hij niet meer wat onder was en wat boven. In totaal drie keer raakte Jensen de controle over het toestel kwijt, tot hij het uiteindelijk een paar meter boven de golven recht kreeg.
Hij leefde nog, en vloog verder de nacht in.
Meer dan 100.000 mensen kwamen naar de start in Oakland. Slechts vier van
de acht deelnemers wisten op te stijgen.
Heel Hawaï houdt zijn adem in
In Honolulu lag de vrouw van Martin Jensen, Marguerite, in de slaapkamer naar het plafond te staren.
Ook James Dole lag te woelen onder de lakens, en Bill Malloska, de zakenman uit Michigan die Mildred Doran, Augy Pedlar en Cy Knope had gesponsord, kon de slaap evenmin vatten.
Kort na middernacht kwamen de eerste toeschouwers al aan bij Wheeler Air Field in de buurt van de Hawaïaanse hoofdstad Honolulu, waar tribunes waren gebouwd voor de eersten van de 30.000 belangstellenden die werden verwacht om de vliegtuigen uit Californië een warm onthaal te geven.
Mensen die brandden van nieuwsgierigheid wachtten voor de redactieburelen van de Hawaïaanse kranten Star-Bulletin en Advertiser op de laatste berichten.
De verslaggevers binnen hoopten radio-signalen op te vangen van schepen die de vliegtuigen wellicht hadden waargenomen.
Een aantal vaartuigen meldden dat ze er een paar hadden gehoord, maar het was niet duidelijk wie er op de eerste positie lag in de wedstrijd.
###
Navigator vuurt noodraketten af
Art Goebel was geradbraakt na al die uren in de krappe cockpit. Eindelijk werd het licht. Achter hem gooide Bill Davis een rookgranaat naar buiten om de windrichting en -kracht te bepalen, zodat hij de koers daarop kon afstemmen.
De navigator was bang dat ze door hun brandstof heen zouden raken toen hij een vlekje aan de horizon zag: het was Maui, een van de eilanden van Hawaï!
Spontaan begon hij te juichen en te zingen, terwijl Goebel uit blijdschap het toestel liet wiegen. Davis droeg bij aan de feestvreugde door zijn hele voorraad noodraketten af te vuren. Het was een complete vuurwerkshow.
De twee mannen vroegen zich af waarom er zo weinig mensen op straat waren in Honolulu toen ze over de stad vlogen, maar toen kregen ze de menigte op Wheeler Air Field in het oog.
Legervliegtuigen stegen op van de basis om de blauwgeverfde Woolaroc te onthalen met acrobatische toeren, en een van de piloten ging dicht op het toestel van Goebel en Davis vliegen en stak een vinger op om aan te geven dat ze de eersten waren die waren aangekomen.
Na 26 uur, 17 minuten en 33 seconden zette Goebel zijn toestel veilig aan de grond onder luid gejuich van de mensenmassa.
Met trillende benen kropen de twee de cockpit uit. ‘Oh boy!’ bleven ze maar prevelen. ‘Het is ons gelukt!
Het is ons gelukt!’ Pas toen Goebel en Davis om zich heen hadden gekeken en zagen dat hun concurrenten er niet waren, durfden ze de overwinning te vieren. Ze waren 25.000 dollar rijker.
De twee waaghalzen werden al snel belaagd door mensen die hen wilden
feliciteren. Een vrouw van achter in de 20 met kort, krullend haar baande zich een weg door de mensenmassa.
Met trillende stem wist ze uit te brengen: ‘Mijn man, Martin Jensen. Hebben jullie Martin Jensen ergens gezien?’
‘Het spijt me zeer, mevrouw Jensen,’ zei Goebel.
‘We hebben de anderen sinds gisteren al niet meer gezien.’
Bill Malloska had zich ook door de menigte gewurmd en vroeg: ‘Hebben jullie echt geen van hen gezien?’
Echtgenote heeft geen hoop meer
De toespraken ter ere van Goebel en Davis waren allang voorbij en de hotdogverkopers waren bijna door hun broodjes heen toen Holly, een vriendin van Marguerite Jensen, op de radeloze pilotenvrouw af liep.
Jensen zat moedeloos op een bankje met haar gezicht in haar handen.
‘Het is waar, Maggie,’ zei de vriendin. ‘Er is een vliegtuig in aantocht, en dat zou Marty best eens kunnen zijn.’
‘Het kan ook de Golden Eagle of de Miss Doran zijn, mompelde Maggie. Pas toen ze het publiek luid hoorde juichen, durfde Marguerite Jensen te hopen dat de Aloha van haar man in aantocht was.
En toen het gele toestel aan de grond stond, geloofde ze het. Ze rende op haar man af en herkende zijn silhouet in de cockpit. Hij glimlachte naar haar en prutste aan zijn helm en pilotenbril.
‘Martin Jensen, waar heb je in godsnaam uitgehangen?’ gilde Marguerite.
Haar echtgenoot klom uit zijn vliegtuig en sloeg zijn armen om haar heen, met tranen van vreugde in zijn ogen.
‘Maggie Jensen,’ antwoordde hij, ‘ik heb nog nooit in mijn leven zo verdomd veel water gezien!’
Terwijl Art Goebel stond te juichen, begon de zoektocht naar de verdwenen deelnemers. Hun vliegtuigen werden nooit gevonden
Race draait uit op een tragedie
Naarmate de middag vorderde werd het steeds onwaarschijnlijker dat er nog vliegtuigen zouden aankomen.
De Miss Doran en de Golden Eagle hadden niet genoeg brandstof voor meer dan 30 uur.
Het onzekere lot van de vijf mensen aan boord zette een flinke domper op de feestvreugde rond de twee prijswinnaars in Honolulu. In de dagen erna stuurde de marine 40 schepen de oceaan op om naar de vermisten te zoeken.
Tot overmaat van ramp verdween er nóg een toestel. Bill Erwin had op de dag van de start niet kunnen opstijgen, maar drie dagen later was hij er alsnog in geslaagd om het luchtruim te kiezen. Hij kwam echter nooit aan in Hawaï.
De vermiste toestellen werden nooit gevonden, en de race kostte 10 mensen het leven. De autoriteiten gaven wel 67 miljoen dollar uit aan de zoekactie, wat tot veel opschudding leidde.
James Dole kreeg minstens zo veel pers als de twee journalisten hem hadden voorgespiegeld, maar positief waren de berichten niet.