Het orkest stond te spelen en 10.000 mensen juichten van enthousiasme. Het was 1829 en er ging duidelijk iets heel bijzonders gebeuren
Er was zelfs een tribune gebouwd, versierd met vlaggen en slingers. Hier stonden de toeschouwers in hun zondagse kleren – de mannen met hoge hoeden, de vrouwen met creatieve hoofddeksels – te kijken naar de glimmende en sissende locomotieven waar het vandaag allemaal om ging.
Er was een treinenwedstrijd georganiseerd, en voor de ingenieurs stond er veel op het spel.
‘Het leek wel of hij vloog. Het was in alle eerlijkheid een van de mooiste demonstraties.’ The Liverpool Mercury, 1829
Naast een prijs van 500 Britse pond kreeg de winnaar een lucratief contract met de onderneming die een 50 kilometer lange spoorlijn tussen Liverpool en Manchester wilde aanleggen.
De spoorlijn moest passagiers gaan vervoeren en de textielindustrie in Manchester toegang geven tot de belangrijke haven van Liverpool. De aanleg van de rails was inmiddels al begonnen, maar het was nog niet besloten wat er over het spoor zou gaan rijden.
Volgens sommigen waren wagons die voortgetrokken werden door paarden de perfecte oplossing. Anderen geloofden in een systeem met stationaire stoommachines langs het spoor die de wagons met kabels vooruit trokken.
Stoommachines hoesten en proesten
Maar zelfs het geavanceerde systeem met kabels en wagons maakte weinig indruk op de begaafde werktuigbouwkundige George Stephenson, de man die verantwoordelijk was voor de aanleg van de spoorlijn. Hij geloofde dat een echte locomotief, dus een stoommachine op wielen, de snelste en goedkoopste oplossing was.
Maar hij kreeg weinig steun van zijn collega’s. Stoommachines werden al gebruikt in bijvoorbeeld kolenmijnen en stonden erom bekend dat ze de omgeving verpestten met roet, rook en een hels kabaal. Ook ontploften ze regelmatig.
Op de 150e verjaardag van de overwinning van de Rocket werd een werkende replica van de locomotief gebouwd. Die is te zien in het National Railway Museum in York, Engeland.
De gangbare opvatting was dan ook dat de machines te gevaarlijk waren om in de buurt van mensen te gebruiken. Bovendien gingen ze zo vaak kapot dat passagiers nooit zeker wisten of hun trein op tijd zou vertrekken.
Daarom vonden de meeste mensen een trein die rondreed met zijn eigen stoommachine een slecht idee. Maar Stephensons reputatie als serieuze en betrouwbare ingenieur, en de fascinatie voor technologie in die tijd, leidden uiteindelijk tot een beroemde wedstrijd, die bekend werd als de Rainhill Trials.
Weinig belangstelling voor de Rocket
Het stadje Rainhill ligt in de buurt van Liverpool. Hier presenteerden de beste ingenieurs van Engeland hun locomotieven, die aan een aantal strenge eisen moesten voldoen.
De winnende trein zou alleen in gebruik worden genomen als hij niet meer woog dan zes ton, minstens drie keer zijn eigen gewicht kon trekken en minimaal 16 km/h haalde – een aantal deelnemers trok zich daarom meteen terug.
Stephenson had samen met zijn zoon Robert een innovatieve locomotief gebouwd, maar toch was de Rocket, zoals hij heette, een zware en logge locomotief die een aparte wagon achter zich aan sleepte voor water en kolen.
Hij had zijn uiterlijk niet mee en was daarom bepaald geen publiekslieveling. Waar de toeschouwers de handen wel voor op elkaar kregen, was de Novelty – een locomotief die er met zijn blauwe kleur en glanzende, koperen tank uitzag als het droomspeelgoed van elke jongen.
De Cycloped werd aangedreven door een paard op een loopband. Hij verloor toen het paard door de bodem zakte.
Paardenlocomotief liet het afweten
Een van de wedstrijddeelnemers besloot om zich – letterlijk – te richten op het aantal paardenkrachten.
Tijdens de Rainhill Trials moest de Rocket het o.a. opnemen tegen de Cycloped – een locomotief die werd aangedreven door een paard op een loopband.
Deze populaire locomotief haalde echter maar een snelheid van 8 km/h – de helft van de vereiste snelheid. En de Cycloped moest zich terugtrekken uit de wedstrijd toen het paard door de loopband zakte.
Een andere concurrent was de creatieve Cycloped. Deze locomotief werd aangedreven door een paard op een loopband, die verbonden was met de wielen. Het publiek keek geamuseerd toe hoe het paard begon te draven en de trein in beweging kwam.
Ondanks het originele idee was de Cycloped nooit een serieuze kanshebber. Hij haalde slechts de helft van de vereiste snelheid, en toen het paard even later door de vloer van de locomotief zakte, elimineerde de jury deze deelnemer uit de wedstrijd.
De laatste serieuze deelnemer was de Perseverance, die op zijn zachtst gezegd een moeilijke start maakte. De machine raakte beschadigd op weg naar Rainhill en de uitvinder, Timothy Burstall, had de eerste vijf wedstrijddagen nodig om hem te repareren.
Op de zesde dag kon de Perseverance eindelijk laten zien wat hij kon aan de inmiddels ongeduldige jury. Maar de locomotief maakte weinig indruk. Nadat hij zijn topsnelheid van 10 km/h bereikt had, ging hij stuk en was hij af.
Twee locomotieven halen de finale
Nu waren er nog maar twee locomotieven over: de lompe Rocket en de compacte en fraaie Novelty. Iedereen zag de Novelty – met zijn 2,2 ton de lichtgewicht van de wedstrijd – als de gedoodverfde winnaar.
De publiekslieveling kwam goed uit de startblokken en het publiek juichte. De krant The Liverpool Mercury schreef vol enthousiasme:
‘Het leek wel of hij vloog. Het was in alle eerlijkheid een van de mooiste demonstraties van menselijk vernuft en moed ooit.’
Maar na de vliegende start kreeg de Novelty technische problemen en ging hij als een vallende ster ten onder.
De Rocket was een sensatie
Supertrein was een technisch wonder
Tijdens de wedstrijd in het stadje Rainhill werd de moderne locomotief geboren. De winnaars van de Rainhill Trials waren George en Robert Stephenson met hun baanbrekende locomotief, de Rocket.
Vlampijp hield water warm
In plaats van één grote vlampijp die de warmte naar de ketel geleidde, had de Rocket meerdere kleine pijpen. Die hadden samen een veel groter oppervlak en geleidden de thermische energie dus veel beter.
Volle kracht op de ketel
Ook werd de verbruikte stoom afgevoerd via de schoorsteen. Hierdoor werd er meer lucht door de ketel ‘getrokken’.
Vooruit en achteruit
Het vermogen werd van de schuine cilinders overgebracht naar de aandrijfwielen. Door middel van een schakelstang, die verbonden was met een zogenoemde excentrische stang, kon de bestuurder voor- en achteruit rijden.
Voorwielaandrijving
De Rocket had alleen voorwielaandrijving – met de aanduiding 0A1T2.
Rocket heeft zijn sporen verdiend
De spoorbreedte van Stephensons Rocket was 1,435 meter – dit is nu de standaard voor de meeste spoorlijnen.
Loodzware last
De Rocket kon een gewicht van 30 ton trekken. Een deel hiervan bestond uit water en kolen, die een stoker in de ketel schepte.
Rocket tot het uiterste gedreven
Op de derde dag van de wedstrijd kreeg de Rocket daarom steeds meer aandacht, gewoon omdat hij het betrouwbaarst was. George en Robert Stephenson besloten daarom alles op alles te zetten en deden extra veel kolen in de ketel. De locomotief werd tot het uiterste gedreven.
Begin 19e eeuw deden ingenieurs hun best om een snelle en betrouwbare trein te bouwen, en in 1829 slaagden twee Britten daarin.
Met 13 ton kolen op sleeptouw legde de Rocket 56 kilometer af in 3 uur en 12 minuten – met een gemiddelde snelheid van 17,5 km/h. En tijdens een test zonder lading haalde de locomotief maar liefst 46 km/h.
Eerdere locomotieven tikten met moeite de 13 km/h aan. De toeschouwers konden hun ogen daarom ook niet geloven – dit was een gebeurtenis waarvan ze later vol trots tegen hun kleinkinderen konden vertellen dat ze erbij waren geweest.
Stoomtrein verandert de wereld
De drie juryleden kwamen al snel tot de conclusie dat de Rocket de prijs van 500 pond had verdiend. En zo mochten George en Robert Stephenson de locomotieven leveren voor de spoorverbinding tussen Liverpool en Manchester, waar ze fortuin mee maakten.
De Rocket was begonnen als lelijk eendje, maar zijn perfecte rijgedrag maakte hem al snel tot de trots van Engeland.
De locomotief werd over de hele wereld afgebeeld en beschreven, en de technische innovaties die erin waren toegepast, zouden de komende 130 jaar baanbrekend zijn en blijven – totdat de diesellocomotief eind jaren 1950 aan zijn opmars begon.
De spoorwegpionier George Stephenson en zijn zoon Robert (staand, links) werden steenrijk na de overwinning van hun Rocket. George overleed in 1848, terwijl Robert aan tot zijn dood in 1857 verschillende nieuwe locomotieven bouwde in zijn fabriekshal – hier gefotografeerd in 1902.
Er zijn maar weinig machines uit het technologische tijdperk die zo beroemd zijn geworden als de Rocket. Stoomlocomotieven speelden een belangrijke rol in de ontwikkeling van onze moderne samenleving.
Tot de 18e eeuw ging de tijd erg langzaam in Engeland en was de wereld nog klein en beperkt. Als iemand ergens als boer werd geboren, bleef hij vaak in hetzelfde dorp waar zijn familie al eeuwenlang had gewoond. Maar door stoomlocomotieven en spoorwegen kwam alles in een ongekende stroomversnelling.
Toen steeds meer mensen honderden kilometers konden afleggen naar steden die hun ouders alleen van naam kenden, veranderde de hele wereldhandel – met alle politieke en economische gevolgen van dien. De Rocket was in dit opzicht van grote historische betekenis, als eerste flitstrein ter wereld.