Taj Mahal staat stevig op drassige grond

Mir Abd al-Karim en Makramat Khan presenteerden hun plan: het mooiste mausoleum ter wereld moest op smalle zuilen van steen en mortel komen. Die zuilen moesten diep ingegraven worden om voor stabiliteit te zorgen. Het was een doldriest idee, maar de grootmogol gaf er zijn zegen aan.

In het najaar van 1631 begon de waterstand te dalen en ving het droge seizoen aan. In de herfstmaanden werd de bodem bij de oever zo stevig dat er met het werk begonnen kon worden.

De contouren van het mausoleum werden met wit krijt op de rode aarde getekend. Er was 17 hectare of 176.000 m² nodig.

Het gerucht over het megaproject had zich als een lopend vuurtje verspreid, en van heinde en verre kwamen de arbeiders naar Agra. De eersten waren vooral ongeschoold, en zij moesten een gat van 300 bij 150 meter graven waar het fundament zou komen.

5000 arbeiders waren dag in dag uit aan het graven. Een deel van de aarde die ze opgroeven werd gebruikt om een beschermende wal aan te leggen langs de rivier de Yamuna.

Veel arbeiders waren met hun hele gezin gekomen, want het werk zou een paar jaar duren. De meesten vestigden zich in het nabijgelegen Mumtazabad.

Op bevel van Shah Jahan waren er twee kruisende hoofdwegen aangelegd in de stad, zodat er vier aparte marktplaatsen ontstonden. De symmetrische stad zou het zuidelijke deel van het complex van het mausoleum vormen.

Hier zouden toekomstige pelgrims kunnen handelen en in een van de vele herbergen logeren. Mumtazabad werd al snel een levendige plaats. Elke dag zag het zwart van de mensen op de markten. En de herrie van de bouwplaats overstemde alles.

Op 8 januari viel het werk echter stil. De arbeiders legden hun schop neer, en de marktkramen gingen dicht.

• 40 soorten edelstenen en halfedelstenen zijn gebruikt voor de decoratie van het marmer van het mausoleum. De meeste vormen bonte bloemenranden in het grafmonument.
• 600 kunstenaars lieten hun handtekening achter op slechts één van de muren van de Taj Mahal.
• 22 jaar duurde de bouw, vanaf het moment dat de eerste schep de grond in ging tot de laatste decoraties klaar waren. Als laatste werd de tuin aan de overkant van de rivier aangelegd.

Voor het eerst sinds maanden was het stil op de bouwplaats, en de inwoners van het hele gebied waren in gebed verzonken. Vanuit het zuiden naderde langzaam een enorme processie.

Voorop reed prins Shah Shuja, de zoon van Shah Jahan. Achter hem marcheerden olifanten bedekt met goud en fluweel. Op hun rug zaten de leden van de koninklijke familie en de edelen van het land.

De mensen langs de weg bogen nederig het hoofd, want iedereen in de processie droeg wit, de begrafeniskleur.

Achter de olifanten liepen duizenden soldaten met witte banieren, en in het midden droegen tien man een overdekt, verguld podium. Onder het baldakijn lag het lichaam van Mumtaz Mahal.

Tegen alle gebruiken in had Shah Jahan zijn dode vrouw uit haar graf in de stad Burhanpur, zo’n 700 kilometer verderop, laten halen.

Maar niemand durfde de grootmogol de les te lezen. Nadat geestelijken Koranteksten hadden gereciteerd, werd Mumtaz Mahal bij het monument in aanbouw herbegraven.

Na de begrafenis werd de bouw hervat. In januari 1632 trotseerden de werklui temperaturen van 40 graden. Het gonsde van de activiteiten op de bouwplaats. Er werd druk gegraven, zand en aarde werden op karren geladen. Het had twee maanden niet geregend, en het rode stof dwarrelde rond terwijl ossenkarren de aarde naar een depot even buiten de stad brachten.

Tegen de lente hadden de arbeiders de vele lagen van de rivieroever afgegraven tot ze op stevige grond waren gestuit. Maar het was een race tegen de klok, en de opzichters dreven hun werklieden tot het uiterste. In juni zou de moesson hevige regens naar Agra voeren. De bouwplaats zou in één grote modderpoel veranderen, en als de rivier buiten zijn oevers zou treden, kon het onvoltooide fundament weggespoeld worden.

Volgens de kroniekschrijver van Shah Jahan, Lahori, zetten de arbeiders alles op alles om zo’n ramp te voorkomen: ‘Met hun gespierde armen en handen van staal zwaaiden de gravers met hun schoppen, net zo lang tot ze het niveau van het rivierwater hadden bereikt.’

Toen ze op 12 meter diepte waren, was de kuil zo diep als de rivierbedding. Het was tijd om de steunpalen aan te brengen die volgens de architecten het gebouw overeind zouden houden. Pas dan kon de bouw beginnen.

‘De kiene metselaars en architecten, die al vermaard waren om hun grootse prestaties, legden een stevig fundament met steen en mortel, dat helemaal tot het maaiveld reikte,’ zo beschreef de chroniqueur de voortgang van het werk.

De zuilen werden in open bakken van mahonie gezet, die nog dieper de grond in werden gegraven, zodat ze stevig vast kwamen te zitten in de harde bodem onder het rivierwaterniveau. Vervolgens vulden de arbeiders ze met scherven, puin en watervaste mortel, die alles bij elkaar hield. De zuilen werden boven op de bakken gebouwd, met een dikke laag puin ertussen. Zo ging het door tot het hele gat opgevuld was.

Intussen werd het fundament van een stelsel van afvoerbuizen voorzien, dat in steen en watervaste mortel werd ingekapseld. Als er water uit de rivier in de puinlaag zou stromen, werd het weer weggeleid.

In juni 1632 was het een jaar geleden dat de vrouw van de grootmogol was gestorven en hield hij de eerste urs. Hij had hovelingen, geestelijken en edelen uitgenodigd voor de plechtigheid, die onder grote baldakijnen op de sokkel werd gehouden. Dagenlang kregen de mannelijke gasten, gezeten op zachte zijden kussens, rijkelijk te eten en te drinken – evenals de vrouwen, maar zij verbleven in een afgeschermde tuin met fraaie tapijten op de grond.

Ook de inmiddels 20.000 werklui aten een lekker hapje mee. Volgens de Perzische hofkroniekschrijver van de grootmogol, Jala-ud-Din Tabataba’i, werd Mumtaz Mahal op passende wijze herdacht: ‘De heilige mannen voerden de hele nacht en dag hun ceremoniën uit. Ze reciteerden de Koran: de eerste soera en de gebeden voor de doden.’

Tabataba’i schreef dat Shah Jahan ‘eten aan de armen en aalmoezen aan de behoeftigen’ gaf. In totaal deelde hij 50.000 roepie uit, een enorm bedrag.

Het feest was nog niet voorbij of het werk werd hervat. Ongeduldig bezag de grootmogol de aanleg van een tweede sokkel, dit keer van marmer, en van het mausoleum en de beide bijgebouwen – een moskee en een herberg. De muren moesten uit rode bakstenen bestaan, en ook de steigers waren van steen.

De ingenieurs hadden becijferd dat er zo veel bakstenen nodig waren dat het een jaar zou kosten om alleen al de stellage rond het hoofdgebouw weg te halen. Maar Shah Jahan wist wel een oplossing: als het werk klaar was, kon iedereen gewoon de bakstenen pakken die hij wilde hebben. Zo zou de steiger in een mum van tijd afgebroken zijn.

De legende wil dat de stellage binnen één nacht verdween. In werkelijkheid gebruikten de arbeiders de bakstenen vooral voor de moskee en de herberg die naast de Taj Mahal staan. De steiger loste dus op in de loop van het project.

Dankzij de helling boekten de werklui veel voortgang, maar er ontstond een nieuw probleem: het prestigeproject van de grootmogol dreigde zonder marmer te komen zitten, want de arbeiders in de groeven hielden het tempo niet bij.

In september 1632 ontving Raja Singh, een edelman die mede-eigenaar van de steengroeve in Makrana was, een schriftelijk bevel. Hij moest ‘al zijn steenhouwers beschikbaar stellen’, en omdat ‘deze kwestie van het grootste belang was’, mocht hij ‘onder geen beding van dit bevel afwijken’.

Ook in 1633 en 1637 kreeg Singh orders van dezelfde strekking: hij moest ‘elke beschikbare steenhouwer naar de koninklijke afgevaardigden sturen’. De grootmogol wilde zijn gebouw af hebben, en hij liet zich niet door een gebrek aan materialen tegenhouden.

Het fundament en de sokkels hadden al een paar regenseizoenen doorstaan, en de architecten, de ingenieurs en Shah Jahan begonnen aan de volgende fase: het 73 meter hoge grafmonument. Om de geplande koepels te kunnen dragen werden de muren een paar meter dik. De constructie moest sterk genoeg zijn voor twee kleinere koepels en de grote buitenkoepel van 13.000 ton.

Via 28 spitsbogige gewelven, zogeheten iwans, werd het gewicht verdeeld. Ondanks het wat iele uiterlijk konden de bogen het gewicht aan, zodat alle krachten op het fundament werden overgebracht.

Op de zandstenen bevestigden de arbeiders platen van marmer. Intussen begonnen de kalligrafen en de andere kunstenaars met het aanbrengen van versierselen. Uit Perzië kwamen enkele van de beste kalligrafen ter wereld. Met grote precisie decoreerden ze muren en bogen met Arabische tekens in zwart marmer.

Europa en het Midden-Oosten leverden juweliers, die de fraaiste en helderste edelstenen en halfedelstenen uitkozen – van het blauwe lapis lazuli uit Afghanistan tot het diepgroene jade uit China. In werkplaatsen ten westen van de bouwplaats bewerkten de kunstenaars de gekleurde stenen zo dat ze precies in de uitgehakte nissen in de marmeren muren pasten.

Langzaam kregen de twee hoofdkoepels van het grafmonument vorm. Om de bakstenen op hun plek te houden, werd er een onderlaag van kalkmortel – kalk, water en zand – aangebracht.

Vrouwen droegen het goedje de stellages op. De kalkmortel maakte het mogelijk om de beide koepels uitsluitend met iwans te verstevigen. Vanbinnen en vanbuiten kregen de koepels een laag marmer.

Terwijl de uikoepel 35 meter de lucht in reikte, begon de bouw van de twee bijgebouwen.

Om de symmetrie niet te verstoren had Shah Jahan ze in eigen persoon ontworpen. Beide kregen een koepel, die echter aan de binnenkant slechts met gips werd bekleed. Vóór de gebouwen werd een enorme tuin met kanalen en fonteinen aangelegd. Ook die moest volkomen symmetrisch zijn.