Mount Rushmore: Excentrieke beeldhouwer leefde zich uit op graniet

Beeldhouwer Borglum is onder indruk van Mount Rushmore

Betoverend is een groot woord. Maar het was precies wat Gutzon Borglum dacht toen hij in september 1925 voor het eerst de 1745 meter hoge granieten rots Mount Rushmore beklom.

De berg was anders dan de omliggende rotsen, dat was hem meteen opgevallen. Het oppervlak was rond en glooiend, alsof de gezichten die Borglum er in opdracht van de staat South Dakota in zou gaan uithakken, er al in verborgen lagen.

Vanaf de top keek Borglum uit over vijf staten, en zo ver het oog reikte zag hij bos en velden – een overweldigend uitzicht. De rots was perfect gelegen. ‘Alleen de Almachtige kan mij nog beletten deze klus te klaren,’ verklaarde de beeldhouwer opgewonden.

Hij zou zijn enthousiasme hard nodig hebben. Want de vervaardiging van het gigantische monument voor vier van de beroemdste presidenten van de VS zou bepaald niet zonder slag of stoot gaan.

Afbrokkelende rotsblokken, de grootste economische crisis in de geschiedenis van de VS en een dreigende wereld-oorlog waren slechts een paar van de beproevingen die Borglum doorstond in de 16 jaar die het hem kostte om dit nationale pronkstuk te bouwen.

Toeristen voor Mount Rushmore moeten de staat redden

Mount Rushmore was geen voor de hand liggende keuze om een nationaal monument te worden. Tot vijftig jaar terug hoorde de berg niet eens bij de VS, want volgens een verdrag uit 1868 zou het gebied ‘voor eeuwig’ in bezit zijn van de lokale Sioux-indianen.

‘Voor eeuwig’ bleek echter te duren tot er goud werd gevonden.

Kolonisten stroomden toe, en al snel zat de plek vol met het slechtste wat het Wilde Westen te bieden had. Moord, berovingen en prostitutie heersten in de steden, waar onder andere ‘Wild Bill’ Hickok en ‘Calamity Jane’ Canary huishielden. Toen Borglum halverwege de jaren 1920 er zijn entree maakte, had South Dakota die episode echter allang achter zich gelaten.

Het was nu een saaie boel in de verarmde staat. De goudmijnen waren uitgeput en de toeristen, die juist in deze jaren de weg op gingen in hun nieuwe auto’s, meden South Dakota, dat behalve de mooie natuur weinig bijzonders te bieden had.

‘Toeristen krijgen snel genoeg van mooie landschappen en blijven weg, tenzij een plek nog iets anders te bieden heeft,’ aldus Doane Robinson, de staatshistoricus van South Dakota.

Hij dacht aan een grote sculptuur in de bergen en ging op zoek naar een bekwame beeldhouwer. Een van de kunstenaars met wie Robinson contact opnam, was Gutzon Borglum, die op dat moment al naam had gemaakt met zijn pompeuze, patriottische werken.

‘Zeer geïnteresseerd in uw voorstel. Fantastisch plan. Houd eraan vast,’ antwoordde de beeldhouwer Robinson in een telegram uit augustus 1924.

Borglum verpandt noodgedwongen zijn huis

De stevige, kalende Borglum met zijn doordringende ogen en borstelige snor straalde kordaatheid en wilskracht uit. Robinson en senator Peter Norbeck waren er dan ook van overtuigd dat hij geknipt zou zijn voor de opdracht.

‘Borglum is een van ’s werelds beste beeldhouwers, zo niet dé beste,’ aldus Norbeck op een persconferentie De beeldhouwer was er klaar voor ‘monumentale werken na te laten, die voor altijd zouden blijven bestaan’.

Borglums artistieke talent was niet het enige wat de senator aansprak. De beeldhouwer stond bekend om zijn goede connecties met de beau monde – zelfs met presidenten – en had bij de eerste kennismaking duidelijk laten doorschemeren dat hij geld zou kunnen regelen voor het Mount Rushmore-project, dat nog niet was gefinancierd.

Borglum had laten vallen dat hij vele vrienden had die wel ‘een paar miljoen dollar achter de hand hadden’.

Al snel bleek dat Borglum voor zijn beurt had gesproken, want zijn bedelbrieven bleven allemaal onbeantwoord. Om genoeg geld te hebben om zelfs maar aan de slag te kunnen, moest Borglum zijn eigen huis verpanden.

Pas toen een lokaal Congreslid president Calvin Coolidge ertoe verleidde op vakantie te gaan in South Dakota, en Borglum hem overhaalde om in augustus 1927 te spreken bij de start van het project, kwam de financiering van de grond.

In een vlaag van patriottisme zamelde South Dakota in korte tijd 42.000 dollar in. Dat hoge bedrag noopte president Coolidge ertoe om Mount Rushmore bij zijn terugkeer in Washington op te nemen in de federale begroting.

Tegen de herfst had Borglum op de berg een compleet dorp gevestigd. Er waren keukens, eetzalen en latrines voor de arbeiders en loodsen met onder meer een smederij, acht takels en compressoren voor de drilboren.

Boven op de berg stonden Borglums kantoor en het huis van de ‘aanwijzer’ – een medewerker die er met behulp van een vindingrijk systeem voor zorgde dat de sculpturen goed werden uitgevoerd in verhouding tot de modellen.

Als eerste werden er rotsblokken opgeblazen om vorm te geven aan het hoofd van Washington. De springstof werd ’s ochtends verpakt en geplaatst, om als de arbeiders gingen schaften tot ontploffing te worden gebracht. In de middag werd de procedure herhaald.

In de volgende fase verwijderden de mannen met drilboren het graniet tot op 15 centimeter van het te boetseren gezicht. De boren wogen zo’n 40 kilo en trilden zo hard dat ze een eigen leven leken te leiden.

Om de boor te sturen zette de arbeider hem tussen zijn beide voeten, die hij naar de rots richtte. Dan leunde hij achterover, slechts overeind gehouden door een enkele kabel van 1,5 centimeter dik, die een collega vasthad.

Het voelde alsof je zweefde. De meeste arbeiders wenden eraan, maar sommige kregen er nachtmerries van. ‘Toen ik het een dag of drie, vier deed, werd ik ’s nachts wakker en greep ik uit alle macht mijn bed vast uit angst om van de berg te vallen,’ vertelt er een.

Crisis redt Mount Rushmore

Al snel zou echter blijken dat Borglum grotere problemen had dan Jeffersons neus. Twee jaar eerder, in oktober 1929, was de economische bloei in één klap tenietgedaan door een diepe depressie, toen de beurs in New York instortte.

Bedrijven gingen failliet en miljoenen mensen verloren hun bestaanszekerheid.
Bij de inwijding van het beeld van Washington was er al kritiek geweest op de staatssubsidie voor het monument.

Door de financiering van geldverslindende projecten in deze tijd van zware crisis ‘aanschouwen we geen milde, troostrijke bergen meer, maar worden we gedwongen het strenge gezicht te zien van de directeur van de nationale bank,’ merkte een journalist op.

Dit gevoel vond weerklank, en al snel droogde de geldstroom voor het Mount Rushmore-monument op. Eind 1931 had de bouwcommissie nog maar 500 dollar in kas, terwijl er 16.000 dollar aan schulden uitstond.

Kort daarna kwam het project geheel tot stilstand. Ironisch genoeg werd de crisis juist de redding voor Mount Rushmore. In een poging de Amerikaanse economie weer in het zadel te helpen, besloot president Herbert Hoover in 1932 te investeren in publieke bouwprojecten.

Mount Rushmore kreeg 100.000 dollar. Bovendien werd het gebied rond de berg aangewezen als nationaal park onder de federale regering. Dat hield in dat de regering geld in het project zou blijven stoppen.

Begin 1933 – na anderhalf jaar te hebben stilgelegen – kon het werk op Mount Rushmore worden voortgezet. De financiering was nu rond, maar daarmee waren de problemen nog niet ten einde.

Neem nu Borglum zelf. De beeldhouwer was een ramp om mee om te gaan en deinsde er niet voor terug mensen te bedreigen of te ontslaan.

Bovendien had Borglum een gat in zijn hand. Hij hield nooit zijn uitgaven bij en maakte ook een potje van zijn persoonlijke geldzaken.

‘Ik ben ervan overtuigd dat de natie ons tegemoet zal komen met het bedrag dat nodig is om het project tot een goed einde te brengen,’ verklaarde Borglum voordat het Congres hem afpoeierde.

De volksvertegenwoordigers waren zijn praatjes zat. Een paar dagen later kreeg de beeldhouwer een bloedprop in zijn longen. In eerste instantie overleefde hij het, maar een tweede bloedprop een paar weken later werd hem fataal.

Iedereen verwachtte dat het doek nu zou vallen voor het project. Maar toen kwam Borglums zoon Lincoln naar voren met de verklaring dat hij het werk van zijn vader wilde voltooien.

Vanwege het krappe budget bracht Lincoln het ontwerp echter terug tot alleen de gezichten van de presidenten. Op 31 oktober 1941 was het kunstwerk eindelijk af. Slechts vijf weken later raakte de VS betrokken bij de Tweede Wereldoorlog, waardoor patriottisme ruim baan kreeg.

Veel Amerikanen gingen de onverzettelijke rots met de vier presidenten zien als een symbool van een sterk, verenigd Amerika. South Dakota werd een toeristische trekpleister – en is dat nu nog steeds. Elk jaar bezoeken meer dan 2 miljoen mensen het monument Mount Rushmore.