De Noordzee tussen Engeland en continentaal Europa stond niet altijd vol water.
Toen het ijs aan het einde van de laatste ijstijd, 18.000 jaar geleden, smolt, veranderde het gebied van een bevroren vlakte in een uitgestrekte, weelderige toendra, waar een bloeiende jager-verzamelaarssamenleving leefde.
Het gebied staat bekend als Doggerland, en nu denken archeologen de verloren beschaving eindelijk te kunnen verkennen zonder dure, invasieve duikboten te hoeven gebruiken.
Wetenschappers van de universiteit van Bradford willen de zeebodem onderzoeken met behulp van magneetveldtechnologie, die ons meer kan leren over de verspreiding en levenswijze van de beschaving. Maar de tijd dringt, want er zijn plannen om de komende jaren een reeks windparken in de Noordzee te bouwen die het werk van de archeologen onmogelijk kunnen maken.
Doggerland bestond duizenden jaren
Van ongeveer 18.000 tot 10.000 v.Chr. was Doggerland een uitgestrekt landschap met heuvels, bossen en grasland, dat Nederland met Engeland verbond. In de loop der tijd trokken er veel dieren naartoe, en in hun kielzog kwamen jager-verzamelaarsgemeenschappen die zich hier permanent vestigden.
Vanaf 10.000 v.Chr. begonnen de zeeën te stijgen en kwamen grote gebieden opnieuw onder water te staan. Doggerland verdween volledig rond 6150 v.Chr., toen een deel van het Noorse continentaal plat instortte. Het instortende gesteente creëerde een enorme vloedgolf, die over de overgebleven gebieden spoelde. Waarschijnlijk kwamen duizenden mensen en dieren hierbij om.
Archeologen hebben onder andere harpoenpunten en van geweien gemaakte werktuigen gevonden, maar onze algemene kennis over de mensen die op het Doggerland leefden, bijvoorbeeld waar ze jaagden of hoe groot hun gemeenschappen waren, is nog zeer beperkt.
De archeologen hopen dat de magnetische velden dit soort vragen kunnen beantwoorden. En dat op deze manier kan worden vastgesteld waar verder onderzoek moet plaatsvinden, bijvoorbeeld met uv-robots of duikteams.
‘Misschien kunnen we afvalhopen vinden met dierenbotten, resten van schaal- en schelpdieren en ander biologisch materiaal dat ons veel kan vertellen over hoe de mensen hier leefden,’ zegt promovendus Ben Urmston, die bij het project betrokken is.
Windmolenparken kunnen project dwarsbomen
Magneetveldonderzoek wordt al lang gebruikt in de archeologie en is in het bijzonder nuttig om landschappen uit het verleden in kaart te brengen zonder te hoeven graven.
Onderzoeken in zee met een zogeheten magnetometer zijn echter zeldzamer en aanzienlijk moeilijker uit te voeren.
Een Amerikaanse magnetometer onderzoekt de zeebodem.
De Britse archeologen hebben alleen toegang tot gegevens uit het gebied doordat de magnetische velden in de Noordzee al geanalyseerd worden door een ingenieursbureau in het kader van de vele windmolenprojecten aldaar.
‘Het verkennen van het onderwaterlandschap onder de Noordzee is een van de laatste grote uitdagingen van de archeologie. Maar de tijd dringt eens te meer nu er naarstig wordt gezocht naar duurzame energie,’ aldus onderzoeksleider hoogleraar Vince Gaffney.
De Britse archeologen benadrukken dat ze de ontwikkeling van groene energie in de Noordzee niet in de weg willen staan. Ze hopen wel dat er bij de bouw van de grote windparken rekening zal worden gehouden met de vele archeologische schatten die nog op de zeebodem kunnen liggen.