‘Vliegende walvis’ moest Engeland veroveren

De 29-jarige Reitsch is een van de meest ervaren testpiloten van de Luftwaffe. Ze weet dat het nu menens is, want haar snelheid is veel te laag en de laatste Bf 110 kan niet veel uitrichten.

‘Het lijkt wel een vliegje naast mijn “Gigant”,’ denkt Reitsch, voordat ook dat vliegtuig de sleepkabel loslaat. Kort daarna gaan de raketten uit en begint het zweefvliegtuig te dalen.

‘We konden gelukkig op een helling landen en naar beneden glijden,’ vertelde Reitsch later. Niemand aan boord raakte ernstig gewond, maar haar mening over de Me 321 was duidelijk.

‘Ik was er klaar mee,’ zei ze na het ongeluk in de lente van 1941. Ze was niet de laatste piloot die ontevreden was over de nieuwste uitvinding van de Luftwaffe. Het grootste vliegtuig van de oorlog, de ‘Gigant,’ was met zijn lage snelheid en enorme formaat een verschrikking voor Duitse piloten en een gemakkelijke prooi voor de geallieerden.

Massatransport voor invasie

Het idee voor de ‘Gigant’ ontstond in de herfst van 1940. Nazi-Duitsland had een groot deel van Europa veroverd, en de volgende stap was Operatie Zeeleeuw – de verovering van Groot-Brittannië. Voor een verrassingsaanval moesten echter vele duizenden soldaten en enorme voorraden over het Kanaal worden gezet.

De zeemacht kon niet veel doen. De Kriegsmarine had flinke verliezen geleden bij de bezetting van Noorwegen en wat er overbleef stond machteloos tegen de Royal Navy. Er moest iets nieuws op tafel komen.

In oktober 1940 nodigde Hitler twee van de belangrijkste vliegtuigfabrikanten, Messerschmitt en Junkers, uit voor een wedstrijd. Ze kregen 14 dagen de tijd om een nieuw zweefvliegtuig te ontwikkelen dat gemakkelijk in gebruik en goedkoop was. Het toestel moest veel soldaten en materieel kunnen vervoeren – waaronder tanks.

Toen de twee vliegtuigbouwers hun voorstellen presenteerden, werd de winnaar al snel duidelijk. Het vliegtuig van Junkers was zo instabiel dat het onmogelijk in de lucht kon blijven, en dus won Messerschmitt de wedstrijd met zijn Me 321. De luchtmacht bestelde aanvankelijk 200 stuks.

Video: Reitsch vertelt over haar testvlucht met de Me 321

Slechts 14 weken later, op 21 februari 1941, waren de eerste Me 321’s klaar voor testvluchten. Dankzij zijn enorme buik leek hij wel een gestrande walvis, en met een spanwijdte van bijna 55 meter was de Me 321 het grootste vliegtuig van de Tweede Wereldoorlog – iets kleiner dan een jumbojet.

De romp was bekleed met stof en verstevigd met stalen buizen om het gewicht van de lading te verdelen. Het vliegtuig kon 175 soldaten, twee middelgrote tanks of een eenheid motorfietsen en veldartillerie vervoeren.

Al tijdens de eerste vlucht werd echter duidelijk dat de ‘Gigant’ grote problemen kende. De testlading bestond uit slechts vier ton bakstenen, maar het toestel kwam maar moeizaam van de grond. Het moest door een Ju 90-bommenwerper in gang worden getrokken en had een landingsbaan van meer dan anderhalve kilometer nodig.

Hanna Reitsch kreeg als een van de eerste testpiloten de opdracht de ‘Gigant’ te temmen. Nog vóór haar eerste vlucht, op 7 maart 1941, was ze al sceptisch.

‘Hij was zo primitief en heel moeilijk te vliegen. Je had zoveel kracht nodig. Wat voor mij te moeilijk is tijdens een vlucht van vijf minuten, is ook te moeilijk voor een sterke man tijdens een vlucht van een uur,’ aldus Reitsch.

Via Ernst Udet, directeur-generaal van de Luftwaffe, probeerde ze de ontwerper, Willy Messerschmitt, ervan te overtuigen dat zijn Me 321 een reusachtige vergissing was. Maar hij was niet te spreken over de bedenkingen van de testpilote.

‘Het is maar een klein vrouwtje, geen sterke man die we in de oorlog gebruiken. Geloof haar niet,’ antwoordde Messerschmitt volgens Reitsch.

Raketlancering is gevaarlijk

Dat het zweefvliegtuig extra vermogen nodig had, was overduidelijk. Messerschmitt kwam met het plan om raketten onder de vleugels van het vliegtuig te monteren. Die konden niet handmatig worden uitgeschakeld, wat inhield dat iedere storing fataal zou kunnen zijn. Veel andere testpiloten waren minder fortuinlijk dan Hanna Reitsch. Ze kwamen om tijdens testvluchten, vaak vanwege problemen met de raketten.

Intussen had de tegenstand van de Britten ertoe geleid dat Hitler Operatie Zeeleeuw voor onbepaalde tijd had uitgesteld. Het oorspronkelijke doel van het zweefvliegtuig was daarmee verdwenen – in plaats daarvan moesten nu de Duitse troepen worden bevoorraad tijdens hun campagne in de Sovjet-Unie.

Aan het Oostfront was men echter niet te spreken over de Me 321. Zijn beperkte bereik van 400 kilometer was lang niet voldoende om de Duitse troepen diep in Rusland te helpen.

Al snel besefte de Luftwaffe dat de Me 321 nutteloos was, maar Messerschmitt wist niet van opgeven en besloot het zweefvliegtuig aan te passen. Met zes motoren en een nieuwe naam, Me 323, kon de ‘vliegende walvis’ eindelijk zelfstandig de lucht in.

‘Deze is heel gemakkelijk te besturen – de motoren doen het werk,’ aldus een opgetogen Hanna Reitsch.

Maar de piloten die met de ‘Gigant’ boven Rusland vlogen, waren het daar niet mee eens. De Me 323 ging maar 285 km/h en vanwege zijn enorme afmetingen was hij een gemakkelijke prooi voor de vijand.

‘We vonden het maar niks. Elke vlucht was in onze ogen een zelfmoordmissie,’ aldus Alfons Ullmann, een bemanningslid van een Me 323.

Dat was zeker het geval toen het vliegtuig in november 1942 werd ingezet om generaal Erwin Rommel en zijn in het nauw gedreven Afrikakorps in Tunesië te bevoorraden.

Video: zo werd de Me 323 gebouwd.

Vliegtuigen gaan in vlammen op

Het werd nog erger toen de geallieerden op 5 april 1943 Operatie Flax startten, een campagne om de Duitse bevoorrading vanuit de lucht af te stoppen. Boven Kaap Bon, een schiereiland in Tunesië, verloren de Duitsers in slechts een paar weken tijd honderden toestellen.

Duitse piloten kregen strikte orders om vanaf 18 april niet meer boven het gebied te vliegen. Desondanks besloot een groot luchtkonvooi van 16 Me 323-toestellen zijn geluk boven Kaap Bon te beproeven, waarschijnlijk om het Afrikakorps sneller te kunnen bevoorraden.

Maar boven Kaap Bon werden ze opgewacht door twee squadrons Britse Spitfires en vier squadrons Amerikaanse P-40 Kittyhawks. Zij rekenden snel af met de paar escorterende Messerschmitt Bf 109-jagers die de ‘Giganten’ moesten beschermen.

Daarna richtten ze zich op de trage transportvliegtuigen. De Me 323 was uitgerust met vijf krachtige MG 131- mitrailleurs, maar die konden niet veel uitrichten tegen de geallieerde jagers.

De ‘Giganten’, vol brandstof en munitie, veranderden een voor een in enorme vuurballen. Op twee na gingen alle Duitse transportvliegtuigen verloren. De Duitsers verloren 180.000 liter brandstof en slechts 19 van de 138 bemanningsleden overleefden het. Niet lang daarna staakte de Luftwaffe zijn transporten naar Tunesië, en op 7 mei moest het Afrikakorps zich overgeven.

Modder is de nieuwe vijand

De rest van de oorlog diende de Me 323 vooral aan het Oostfront. Eerder had de ‘Gigant’ vooral te lijden onder geallieerde jagers, maar nu had hij ook te kampen met modderige landingsbanen en een tekort aan reserve-onderdelen.

‘De Me 323 kon niet opstijgen omdat de grond erg zacht was. De machine werd opgeblazen,’ meldt een Duits oorlogsdagboek in verband met de ontruiming van gebieden in Oekraïne op 8 maart 1944.

‘Neergestort tijdens het opstijgen door een motorstoring,’ meldt het dagboek twee weken later. Dit gebeurde steeds vaker en in april stopte de productie van de Me 323. Tegen die tijd had Messerschmitt 198 exemplaren gebouwd.

Ondanks de tekortkomingen van het toestel schreef de Duitse majoor Günther Mauss een eerbetoon aan Willy Messerschmitt nadat de laatste vier Me 323’s uit de fabriek waren gerold:

‘Als schepper van de Gigant mag u, Herr Professor, zeker uw ideeën over massatransport verder uitwerken, want dit soort vliegtuigen zal deel uitmaken van de toekomst.’

Zijn voorspelling kwam uit: grote vliegtuigen, massatoerisme en luchtvracht werden een realiteit in de decennia na de oorlog – maar het was een toekomst zonder de ‘vliegende walvis’. Geen van Messerschmitts 'Giganten’ overleefde het conflict.

Naschrift: In 2012 vonden Italiaanse duikers het wrak van een Me 323 die in 1943 boven de Middellandse Zee bij Sardinië werd neergeschoten. Het is nog niet geborgen. Het enige fysieke bewijs van het bestaan van de ‘Gigant’ is een stuk van een vleugel, dat in het militairhistorisch museum in Berlijn tentoongesteld wordt.