Slag bij Midway moet VS de nekslag geven

De dichte mist die boven het water hangt, zorgt voor een spookachtige atmosfeer als de imposante vlooteenheid van Japan, Kido Buta, op 3 juni 1942 de golven doorklieft. De schepen zijn op weg naar twee kleine atollen die de Amerikaanse basis Midway vormen.

Het Japanse leger was tot dusverre onoverwinnelijk, maar de officieren die zich nu op de brug van het 260 meter lange vliegdekschip Akagi bevinden, zijn ongerust. En ook de bevelhebber, admiraal Nagumo, maakt zich zorgen.

‘Waar is de vijandelijke vloot toch?’ vraagt hij zich vertwijfeld af.

Niemand heeft een antwoord. En niemand weet welke vijand op de loer ligt in de mist. Maar iedereen weet dat de Amerikanen dichtbij zijn en vast alles op alles zullen zetten in de strijd.

Nagumo heeft opdracht gekregen om Midway – ‘Halfweg’ – in te nemen, een eilandengroep in de Stille Oceaan, zo’n beetje tussen Azië en Amerika in. De atollen zelf zijn vrij onbeduidend.

Midway zou van belang kunnen zijn als voorpost (het ligt dichter bij Amerika dan alle andere Japanse bases), maar het eigenlijke doel van de operatie is om de Amerikaanse vloot in de val te lokken en voorgoed te verslaan.

De Japanners gaan ervan uit dat de Amerikanen Midway niet zomaar zullen opgeven. Ze sturen waarschijnlijk de marine eropaf, en dan moet Kido Butai de Amerikaanse vliegdekschepen tot zinken brengen.

Maar Nagumo vreest dat het niet zo soepel zal verlopen als bij Pearl Harbor een half jaar eerder.

VS zetten alle vliegdekschepen in

Het Amerikaanse vliegdekschip Yorktown loopt op dezelfde dag zwaar gehavend binnen op Midway. De Japanners hebben het schip geramd bij een slag in de Koraalzee bij Australië, en de werf in Pearl Harbor had slechts 48 uur de tijd om de ergste schade te herstellen.

Het vliegdekschip is van binnen met houten balken provisorisch versterkt. Aan boord is schout-bij-nacht Frank Jack Fletcher. Hij was na de zware strijd en zijn lange verblijf op zee zo uitgeput dat zijn handen beefden toen hij admiraal Chester Nimitz, de bevelhebber van de vloot, op Hawaï ontmoette.

Maar er is geen tijd om uit te rusten. De Amerikanen hebben de vlootcode van de Japanners gekraakt en berichten op­gevangen over een ophanden zijnde aanval op Midway. Fletcher moet de vijand zien tegen te houden met de drie beschikbare vliegdekschepen. Als die verloren gaan, is het afgelopen.

Japanners slaan als eersten toe

Als op 4 juni 1942 boven Midway de zon opgaat, zit de slechts 17-jarige radio-operateur Harry Ferrier al klaar in zijn Avenger-torpedobommenwerper, met de piloot en boordschutter.

Rond een uur of zes klinkt in zijn koptelefoon een alarmmelding: ‘Vijand op 320 graden, afstand 150 zeemijlen.’ Een aanvalsformatie van 108 Japanse vliegtuigen is onderweg naar Midway.

Zes Avenger-toestellen, waaronder dat van Ferrier, stijgen op. Ze zullen het eiland niet verdedigen, maar Japanse vliegdekschepen aanvallen. Harry heeft er zin in: eindelijk mag hij vechten. Het wordt het grootste avontuur van zijn leven, denkt hij.

Als Harry’s groep met 45 andere Amerikaanse vliegtuigen Midway achter zich laat, stijgen er zuilen van rook van de eilanden op. De Japanners bombarderen de Amerikaanse basis.

De aanval is fel. Brandstofdepots vliegen in brand en gebouwen storten in. Slechts tien Japanse vliegtuigen gaan verloren.

De Amerikaanse tegenaanval is een fiasco. Niet één bom of torpedo van de Amerikanen treft doel, en slechts 33 van de 51 vliegtuigen keren terug.

De Amerikaanse bommenwerpers hebben geen bescherming, omdat het handjevol jachtvliegtuigen ingezet wordt voor de verdediging van de eilanden, en het is voor de ervaren Japanse piloten in hun snelle Zero-jachtvliegtuigen een koud kunstje om de trage Amerikaanse vliegtuigen uit de lucht te schieten.

Bij Harry Ferrier slaat de opwinding van het begin snel om in angst. Een zwerm Zero’s stort zich op de zes eenzame Avengers. Harry ziet dat alle anderen worden neergeschoten.

Zijn eigen vliegtuig wordt ook geraakt door mitrailleurgeschut. Een kogel treft zijn hoofd en hij raakt bewusteloos. Als hij bijkomt stroomt het bloed over zijn gezicht. Achter hem is de boordschutter in elkaar gezakt, dood.

De piloot werpt zijn torpedo af op een Japans schip. Hij mist, maar weet aan de Zero’s te ontsnappen. Harry Ferrier overleeft zijn vuurdoop, maar hij is zeer aangeslagen. In een paar minuten heeft hij 16 van de 17 kameraden van de Avenger-groep verloren.

Tactisch dilemma

Kido Butai heeft de eerste ronde gewonnen, maar Nagumo is er niet gerust op. De Amerikaanse vloot heeft zich nog niet laten zien. Waar blijft die? En welke omvang heeft de vloot?

De admiraal heeft nog vliegtuigen achter de hand om oorlogsschepen te kunnen aanvallen als deze opduiken. Enkele reservevliegtuigen zijn met torpedo’s uitgerust, andere hebben nog geen wapens.

Een nieuwe aanval zal nodig zijn om de verdediging van Midway te verslaan, en Nagumo neemt nu een heel belangrijk besluit: elk vliegtuig krijgt bommen voor gebruik op het land, de torpedo’s gaan eruit.

VIDEO: Twee vloten zagen elkaar nooit

Midway is een nieuw type zeeslag: de twee vloten maken nooit visueel contact. De aanvallen worden door vliegtuigen uitgevoerd en verkenning maakt het verschil. De Amerikanen krijgen een voorsprong als een watervliegtuig een half uur voor de slag de Japanse vliegdekschepen spot.

Terwijl de manschappen hard aan de vliegtuigen werken, ontvangt Nagumo een bericht dat zijn beslissing in een heel nieuw daglicht plaatst. Een verkenningsvliegtuig heeft tien Amerikaanse vaartuigen, waaronder een vliegdekschip, op anderhalf uur vliegen naar het noordwesten waargenomen.

De admiraal staat voor een duivels dilemma. Hij wil het liefst de vijand onmiddellijk aanvallen, maar zijn mensen hebben de meeste torpedo’s al door bommen vervangen. Bovendien: de vliegtuigen die Midway hebben aangevallen zijn op de terugweg en moeten snel landen omdat de brandstof op raakt.

Er is weinig tijd. Als Nagumo meteen zou aanvallen, zou dat met een beperkt aantal vliegtuigen zijn, die deels ook nog de verkeerde wapens aan boord hebben. Hij besluit te wachten en de tijd te nemen om een grootschalige aanval voor te bereiden.

Er heerst op de Japanse vliegdekschepen chaos. Door de tijdsdruk en doordat de wapens vervangen moeten worden is het dek bezaaid met torpedo’s en bommen, en bovendien liggen er brandstofslangen kriskras door elkaar. De schepen zijn varende kruitvaten.

Bezorgder dan ooit kijkt admiraal Nagumo vanaf de brug omhoog. Als hij zijn vliegtuigen maar in de lucht kan krijgen voordat de volgende Amerikaanse aanvalsgolf hem zal bereiken. Het is nu erop of eronder.

US Navy heeft een voorsprong

De Amerikaanse schepen zijn in twee groepen opgedeeld om niet één doel te vormen. Vliegdekschip Yorktown en zijn begeleidingsschepen zijn één eenheid, de vliegdekschepen Enterprise en Hornet en kleinere schepen de andere.

Een Japans verkenningsvliegtuig ontdekt de Yorktown om 8.20 uur, terwijl de Amerikanen al rond 6.00 uur de Japanse vliegdekschepen 200 zeemijl verderop hebben gelokaliseerd. De US Navy heeft zo een grote voorsprong, en de vliegtuigen van schout-bij-nacht Frank Fletcher zijn allang opgestegen.

Als het bericht over het Amerikaanse vliegdekschip bij admiraal Nagumo binnenkomt, zijn er inmiddels meer dan 100 Amerikaanse bommenwerpers, torpedobommenwerpers en jachtvliegtuigen naar hem onderweg.

Wanneer Nagumo steeds meer berichten over naderende vijandelijke vliegtuigen bereiken, beseft hij dat al die vliegtuigen onmogelijk van maar één vliegdekschip kunnen komen.

Om 9.20 uur zijn de Japanse vliegtuigen van de eerste aanval op Midway geland en staan nieuwe toestellen, volgetankt en bewapend, klaar om op te stijgen. Het is een kwestie van minuten voor het eerste vliegtuig in de lucht is. Maar die minuten krijgt Nagumo niet.

Plotseling zijn de Amerikanen boven hem. Zijn schepen proberen uit alle macht de aanvalsgolven te ontwijken, en tijdens korte gevechtspauzes wordt getracht de Zero’s die bijna geen brandstof meer hebben, te laten landen.

Op de Akagi ligt bevelhebber Mitsuo Fuchida plat op het dek en ziet groepen Amerikaanse torpedobommenwerpers naderen. De Akagi kan onmogelijk zo veel torpedo’s ontwijken, denkt hij, maar de Zero’s bewijzen ook nu hun waarde.

Ze halen de bommenwerpers één voor één neer, onder luid gejuich van de bemanning van de Akagi. Zonder escorte van jachtvliegtuigen zijn de Amerikaanse torpedobommenwerpers kanonnenvoer.

In een van de toestellen van Torpedo Squadron 8, dat de Japanse vliegdekschepen laag vliegend aanvalt, zit piloot en tweede luitenant George Gay. Voor hem is de aanval een nachtmerrie. Eerst heeft hij 15 Devastator-vliegtuigen, dan nog maar 14, 13, 12, 11 ...

Uiteindelijk blijft George Gay alleen over. Hij weet de Zero’s en het Japanse luchtafweergeschut ternauwernood te ontwijken, en als hij dicht bij een Japans vliegdekschip is, overweegt hij zijn vliegtuig op het dek te laten neerstorten en een grote explosie te veroorzaken.

Maar zo ver komt het niet, want ook George wordt neergeschoten. Mitrailleursalvo’s en 20 mm-granaten van een paar Zero’s verwoesten zijn hoogteroer, en de Devastator stort in het water.

Gay weet uit de cockpit te komen voordat de Stille Oceaan zijn vliegtuig verzwelgt, inclusief de radio-operateur die zwaargewond achterin zit. Torpedo Squadron 8 van de Amerikaanse marine bestaat niet meer.

De kansen keren in vijf minuten

De Japanners lijken te gaan winnen. De Amerikanen lijden grote verliezen, alle Japanse vliegdekschepen zijn intact en de meeste Japanse toestellen vliegklaar.

Veel Amerikaanse vliegtuigbemanningen hebben hun leven gegeven, naar het lijkt vergeefs. Maar dan keren de kansen en blijkt dat ze zich niet voor niets hebben opgeofferd.

Een groep Dauntless-duikbommenwerpers van de Enterprise die moeite had om de Japanse schepen te vinden, komt aanvliegen, vrijwel tegelijk met duikbommenwerpers van de Yorktown.

De duikbommenwerpers komen van grote hoogte, juist op een moment dat de Zero’s wegens de heroïsche aanvallen van de torpedobommenwerpers laag vliegen en geen munitie meer hebben. De duikbommenwerpers storten als roofvogels naar beneden, recht op drie Japanse vliegdekschepen af.

Op de Akagi ziet luitenant-ter-zee Mitsuo Fuchida de donkere schimmen van de vijandelijke vliegtuigen groter en groter worden. Hij hoort het angstaanjagende gehuil van vallende bommen, gevolgd door enorme explosies die het schip doen schudden.

Een golf van hitte komt op hem af, terwijl hij ziet hoe er een waar inferno ontstaat, gevoed door de volgetankte, bewapende vliegtuigen, die een voor een ontploffen.

De Akagi is ten dode opgeschreven. Op de brug ziet admiraal Nagumo zich genoodzaakt zijn geliefde vlaggenschip op te geven. De hogere officieren, onder wie Mitsuo Fuchida, verlaten het schip per touwladder, een van hen met het portret van de keizer onder de arm.

In slechts vijf minuten is alles anders. De vliegdekschepen Akagi, Soryu en Kaga zijn vol getroffen door duikbommenwerpers en staan, totaal verwoest, in brand.

Alleen het vliegdekschip Hiryu is ongedeerd. Dat ligt wat meer naar het noorden en is aan de aandacht van de duikbommenwerpers ontsnapt.

Tweede luitenant George Gay leeft nog. Hij ligt in het rustige water en houdt zich vast aan een stoelkussen uit zijn vliegtuig. Hij kijkt toe terwijl de Dauntless-vliegtuigen hun doel verwoesten. Een prachtige aanblik, vindt hij.

Gay ziet hoe het vuur van het dichtstbijzijnde vliegdekschip ‘loeit als een reusachtige vlammenwerper’. De romp van het schip staat voor een groot deel in lichterlaaie. Dan speelt zich voor de ogen van George Gay nog een prachtig schouwspel af: een Amerikaans watervliegtuig landt en pikt hem op.

De Japanners slaan terug

De Japanners hebben een zware tegenslag te verwerken gehad, maar ze geven niet op. Terwijl Nagumo de Akagi verlaat, stijgen er van de Hiryu, die nog helemaal intact is, al Val-duikbommenwerpers op, gevolgd door een aantal Kate-torpedobommenwerpers.

Schout-bij-nacht Tamon Yamaguchi, de bevelhebber van de Hiryu, staat op het vliegdek en geeft alle piloten hoogstpersoonlijk een stevige handdruk voordat hij ze de lucht in stuurt.

‘Een goede strijd’, zegt hij erbij.

De piloten weten dat de kans groot is dat ze sterven, maar niemand aarzelt om zijn plicht te doen voor keizer en vaderland. Een van de piloten heeft niet voldoende brandstof om naar de Hiryu terug te keren: een van zijn vleugeltanks is doorboord bij de aanval op Midway die ochtend. Dat houdt hem niet tegen.

Het doel van de Japanse tegenaanval is de Yorktown. Eerst bestoken duikbommenwerpers het schip, dan volgen torpedobommenwerpers. Hoewel ze zwaar onder vuur liggen van het lucht­afweergeschut van de Yorktown, slagen enkele Japanse piloten erin hun dodelijke lading te lossen.

De gele neuzen van de torpedo’s glanzen in de zon voor ze de romp van de Yorktown raken. Vrijwel direct gaat het vliegdekschip scheef hangen. Uiteindelijk maakt het 26 graden slagzij. De machines stoppen en het grote schip ligt er hulpeloos en roerloos bij.

De bemanning moet de Yorktown in grote haast verlaten. Bevelhebber Jack Fletcher is al na de eerste aanval van de bommenwerpers van boord gegaan.

‘Ik ben te oud voor deze rotzooi’, moppert de 57-jarige schout-bij-nacht terwijl hij aan boord van het bootje klimt.

De genadeklap

De Japanners weten van hun verkenningsvliegtuigen dat de US Navy drie vliegdekschepen heeft, maar ze weten eerst alleen de Yorktown te vinden en uit te schakelen. Er gaan bij deze aanval heel wat vliegtuigen verloren.

De slagkracht van schout-bij-nacht Tamon Yamaguchi is hierdoor flink teruggebracht, maar hij is alweer bezig met plannen voor de volgende aanval, als het donker wordt. Daar komt echter niet veel van terecht.

Rond 17.00 uur, tien uur na de eerste aanval op Midway, vinden duikbommenwerpers van de Enterprise en de Hornet het laatste Japanse vliegdekschip en zetten de aanval in.

Ze plaatsen een aantal voltreffers waardoor de brandstof en munitie in brand vliegen en het schip al snel in een vlammenzee verandert.

Wanneer de Amerikaanse vliegtuigen uit het zicht verdwijnen, cirkelen de laatste Zero-jachtvliegtuigen nog om de Hiryu, waarop ze niet meer kunnen landen. Schout-bij-nacht Yamaguchi besluit om met zijn schip ten onder te gaan.

Kido Butai, het hart van de Japanse vloot, is nu een machteloos allegaartje begeleidingsschepen zonder vliegdekschepen. Admiraal Chuichi Nagumo heeft de slag verloren. De Japanse vloot is zijn offensieve slagkracht en macht op de Stille Oceaan voorgoed kwijt.