Redden wat er te redden valt

Verlate post uit Berlijn

Eerder die dag: Voordat de nieuwe leider de natie kon toespreken, moest hij snel bondgenootschappen smeden en SS-leider Himmler op een zijspoor zetten.

Het bericht dat Karl Dönitz is benoemd tot rijkspresident, heeft de grootadmiraal zelf anderhalve dag eerder vernomen, op 30 april. Maar pas op 1 mei rond het middaguur hoort Dönitz dat Adolf Hitler dood is.

Hij moet op stel en sprong een regering samenstellen en zit uren te bellen om ministers te krijgen.

In zijn testament had Hitler de regeringsposten verdeeld, maar Dönitz heeft het lijstje niet gekregen, en hij weet evenmin dat Hitler heeft geëist dat de oorlog met alle middelen voortgezet wordt.

Enigszins naïef gaat de grootadmiraal ervan uit dat de Führer wilde dat hij de strijd zou staken. Een van degenen die bij Dönitz langsgegaan zijn om een ministerspost te bemachtigen, is Heinrich Himmler.

De SS-leider is ontslagen door Hitler, maar acht zichzelf onmisbaar: ‘Zonder mij redt Europa het niet,’ zegt hij.

Himmler heeft nog de zeggenschap over delen van de SS, en dat maakt hem gevaarlijk voor Dönitz. De SS-leider moet op afstand gehouden worden, maar wel met zijden handschoenen.

De twee nazikopstukken dineren samen, en Himmler meldt dat de commandant van Hamburg zich zonder slag of stoot wil overgeven aan de Britten.

Dönitz ontploft als hij dat nieuws hoort: als iedereen maar doet wat hij zelf wil, hoe kan hij zijn taak dan vervullen? Om het land te redden, moet iedereen samenwerken.

Dönitz zoekt een strategie

2 mei: De Duitse strijdkrachten in Italië geven het op, en de geallieerden blijven oprukken in Duitsland. Dönitz heeft nog de controle over Noord-Duitsland, West-Nederland, Noorwegen en Denemarken.

De nieuwe regering komt bijeen in het raadhuis van het plaatsje Eutin bij Lübeck. In het gebouw aan het marktplein gelooft niemand meer in de zege: ‘De militaire situatie is hopeloos,’ schrijft Dönitz’ assistent in de notulen.

Sommige ministers willen snel capituleren om nieuwe bombardementen op steden te voorkomen, maar enkele generaals eisen dat er tot de laatste man gevochten wordt.

Als compromis besluit Dönitz de strijd voorlopig voort te zetten.

Zo krijgt de marine meer tijd voor Operatie Hannibal: de grootscheepse evacuatie van troepen en burgers uit enclaves langs de Oostzee die omsingeld zijn geraakt door het Rode Leger tijdens de snelle opmars van de Sovjets door Letland, Litouwen en Oost-Pruisen.

Op de grond moet een corridor langs de kust ten oosten van Lübeck open blijven om Legergroep Weichsel de kans te geven aan de Russen te ontsnappen.

De soldaten zaten twee weken eerder nog in stellingen langs de Oder om Berlijn te verdedigen. Nu zijn ze naar het noordwesten gevlucht om Russische gevangenschap te voorkomen.

Generaal Alfred Jodl van het opperbevel in Berlijn heeft Dönitz eindelijk weten te bereiken. Sinds 1939 was hij een naaste militaire raadgever van Hitler.

Nu verzekert Jodl zijn nieuwe baas ervan dat zijn troepen de corridor wel open kunnen houden, maar hij wordt onmiddellijk tegengesproken door een opgewonden stem aan de telefoon.

Dönitz’ assistent heeft een kennis in Lübeck gebeld, en die heeft slecht nieuws: ‘Het is een enorme herrie op straat. De ene tank na de andere rijdt langs. Allemaal Brits,’ roept de man in de hoorn. ‘Wilt u het horen?’

De inwoner van Lübeck richt de hoorn naar het raam, en het lawaai van rupsbanden en motoren is niet mis te verstaan.

Montgomery heeft voorkomen dat de Russen het Deense Jutland kunnen binnentrekken en Dönitz is zijn corridor kwijt. De kersverse rijkspresident moet meteen onderhandelen met de westerse geallieerden.

Duitse gezant gaat naar de Britten

3 mei, 8.00 uur: Er is een Duitse delegatie samengesteld om te onderhandelen met de Britse veldmaarschalk Montgomery, de geallieerde bevelhebber in Noordwest-Duitsland.

Een dag eerder heeft Berlijn zich overgegeven aan het Rode Leger, en nu staat Hamburg op het punt hetzelfde te doen aan de Britten. Er zijn al 40.000 inwoners omgekomen bij de hevige bombardementen op de tweede stad van Duitsland, en de helft van de huizen is verwoest.

Maar als de formele capitulatie moet plaatsvinden, verschijnen er twee Duitse delegaties bij de Britse linies: eentje om de stad over te geven, de tweede om met Montgomery te spreken.

Dönitz is geen lid van de delegatie – hij acht het beneden zijn waardigheid als rijkspresident om te onderhandelen met een geallieerde veldmaarschalk.

Daarom wordt de delegatie geleid door admiraal Hans-Georg von Friedeburg, die het bevel over de marine heeft overgenomen van Dönitz.

Von Friedeburg rijdt in een gehavende zwarte Mercedes en draagt de lange, zwarte leren jas van een Duitse admiraal en een grote pet.

Karl Dönitz wil dat Von Friedeburg het op een akkoordje gooit met de Britten, zodat de Duitse evacuatie uit het oosten kan doorgaan. ‘Probeer zo veel mogelijk soldaten te redden van het bolsjewisme en de onderdrukking. Legergroep Weichsel moet de Angelsaksische zone kunnen bereiken.’

De Duitsers weten dat de VS, Groot-Brittannië en de Sovjet-Unie in Jalta hebben afgesproken dat de Duitsers zich onvoorwaardelijk aan alle drie moeten overgeven.

Von Friedeburg komt dan ook niet om over vrede te onderhandelen, maar om te proberen te stoken in het bondgenootschap tussen de geallieerden door de overgave van de Duitse troepen die tegen het Rode Leger vechten aan te bieden – aan de Britten.

De twee auto’s van de Duitse delegatie zetten onder begeleiding van Britse tanks koers naar Lüneburg ten zuiden van de Elbe, waar Montgomery een mobiel hoofdkwartier heeft ingericht op de Timeloberg.

Monty heeft de dag van zijn leven

3 mei, 11.30 uur, Lüneburg: Terwijl de Duitse gezant nadert, trekt veldmaarschalk Montgomery zijn eigen plan om er zo veel mogelijk uit te slepen. De ervaren bevelhebber heeft wel een idee wat de Duitsers van zins zijn.

Von Friedeburg en zijn mannen komen op de Timeloberg aan en worden, een tikje beduusd, achtergelaten onder een Union Jack bij wat vrachtwagens met een opbouw.

Na een paar minuten gespannen wachten gaat een van de deuren open en stapt er een sjofel geklede figuur naar buiten: Montgomery.

De Duitsers gaan in de houding staan terwijl de Brit langzaam over het trapje naar beneden loopt en hun groet met een slap handje beantwoordt.

‘Wie zijn deze mensen?’ vraagt de veldmaarschalk alsof het stofzuigerverkopers zijn.

Natuurlijk weet hij donders goed wie het zijn, maar Montgomery is dol op dit soort toneelstukjes. Als de Duitse delegatie aan hem voorgesteld is, merkt hij op: ‘Nooit van gehoord. Wat willen ze?’

De onderhandelingen worden in de buitenlucht gevoerd – om te benadrukken dat de Britten niet onder de indruk zijn.

Von Friedeburg doet zijn aanbod: Legergroep Weichsel is zich op dit moment met een paar honderdduizend man aan het terugtrekken richting de Britse linies en is bereid zich aan Montgomery over te geven.

‘Geen sprake van!’ De veldmaarschalk wijst het voorstel resoluut af. ‘Deze Duitse legers vechten tegen de Russen. Ik heb niets met ze te maken. Maak rechtsomkeert en geef u aan de Russische bevelhebber over.’

Montgomery komt met een tegenvoorstel. ‘Wilt u alle Duitse troepen in het noorden en westen van mijn gebied overgeven, waaronder Nederland, Sleeswijk-Holstein en Denemarken?’

Hij voegt eraan toe dat hij met alle plezier doorgaat met de strijd en de bombardementen als de Duitsers voorwaarden stellen.

Op een afstandje slaan een paar Britse officieren het gebeuren gade: ‘De baas maakt er een heel schouwspel van,’ fluistert een van hen, terwijl de overrompelde Duitsers protesteren. ‘Hij heeft zijn hele leven voor deze dag geoefend,’ zegt een andere Britse officier grijnzend.

Voordat Montgomery het tijd vindt voor een uitgebreide lunch, doet hij de Duitsers een handreiking: de Britten zullen natuurlijk alle Duitsers die zich individueel met hun handen omhoog aan het front melden niet wegsturen.

Over burgers kan hij geen toezeggingen doen, maar hij is ‘geen monster’. Von Friedeburg moet terug naar Dönitz om de rijkspresident bij te praten.

Op weg door Brits gebied worden de Duitsers voor de zekerheid begeleid door Britse jeeps met enorme witte vlaggen erop.

Een paar kilometer ten noorden van Hamburg, bij Quickborn, bereiken ze het front.‘We gingen een bocht om en reden bijna tegen de loop van twee Duitse tankkanonnen. Een jonge officier met één arm stond in de berm en voerde het bevel. Toen hij het Duitse voertuig zag, bracht hij de Hitlergroet,’ vertelde een van de Britten, die meteen rechtsomkeert maakten.

Duitsers moeten kiezen: oorlog of vrede

3 mei, ’s ochtends, Flensburg: Terwijl Von Friedeburg met Montgomery onderhandelt, overlegt Dönitz met leiders uit Denemarken en Noorwegen. Kan Duitsland doorvechten?

Het noordelijke stadje Flensburg is na de val van Berlijn de hoofdstad van Duitsland. Hier is Dönitz zo ver mogelijk weg van de geallieerde troepen zonder Duits grondgebied te verlaten.

De regering zetelt in de marineschool Mürwik, waar Dönitz in 1910 aan zijn carrière als officier begon.

In een klaslokaal vergadert hij met militaire en civiele leiders van het bezette Nederland, Denemarken en Noorwegen om de stand van zaken te bespreken.

In Nederland hebben de Duitsers alleen nog het westen van het land in handen; de Britten hebben de bezetter afgesneden van het overige Duitse gebied.

Om in Flensburg te komen moest rijkscommissaris Seyss-Inquart dan ook om de geallieerden heen varen, en dat kon alleen met een Schnellboot, die 80 km/h haalt.

Seyss-Inquart is van harte bereid de wapens neer te leggen. Ook de troepen in Sleeswijk-Holstein zijn aan het eind van hun Latijn en willen opgeven, maar de Scandinavische nazikopstukken tonen zich vechtlustig.

‘In Noorwegen kunnen we elke aanval afslaan,’ zegt rijkscommissaris Terboven zelfverzekerd, en de militaire bevelhebber in het land valt hem bij.

Hij heeft 380.000 fitte soldaten en ziet geen reden om te capituleren.

Generaal Lindemann, die uit Denemarken gekomen is, denkt er hetzelfde over. Zijn 230.000 man zijn weliswaar een allegaartje van onbereidwillige Hongaren, tieners en oude mannen, maar Lindemann heeft een persoonlijk motief: hij werd overgeplaatst naar Denemarken omdat Hitler hem te oud vond voor het slagveld.

De generaal wil zich graag bewijzen.

‘In Denemarken kunnen we een laatste, eervolle slag uitvechten – tot de laatste man,’ belooft hij.

‘Maar waarom, generaal?’ vraagt een van Dönitz’ ministers, die bijval krijgt van Werner Best, de civiele bestuurder van Denemarken.

Best wijst erop dat de 240.000 Duitse vluchtelingen in het land afhankelijk zijn van het leger voor voedsel.

Dat argument trekt Dönitz over de streep. Hij beseft dat een gedeeltelijke capitulatie aan Montgomery het beste is: als de Duitsers in het westen zich overgeven, kunnen de strijd en de evacuatie in het oosten doorgaan.

Camera’s geven de doorslag

4 mei, Quickborn: Britse jeeps wachten Von Friedeburg op aan het front. De kleine stoet rijdt naar het hoofdkwartier van Montgomery.

In het Britse kamp is het een en al hectiek. De soldaten bereiden zich voor op de komst van de Duitse delegatie. Omdat het pijpenstelen regent, wordt er een tent opgezet.

Daar zal Montgomery Von Friedeburg ontvangen.
De historische ontmoeting moet op film vastgelegd worden, maar dat is nog knap lastig voor de cameraman in een tent van 6 bij 6 meter.

De camera moet buiten opgesteld worden en door een raam naar binnen filmen. Ook de belichting is een uitdaging. Met veel moeite weet de cameraman aan booglampen te komen om de tent goed te kunnen verlichten.

Montgomery kijkt belangstellend naar de voorbereidingen en vraagt waar hij moet staan. De cameraman wijst een plek in de tent aan, maar een van de stafofficieren protesteert: ‘De veldmaarschalk kan daar niet alleen maar staan te staan. Hij moet de Duitsers tegemoet komen!’

Maar Montgomery ziet er wel wat in: ‘Laat ze maar naar míj komen.’ Dan slentert hij naar de perstent waar de verslaggevers op hem wachten.

‘Was de thee lekker?’ vraag de bevelhebber, waarna hij in opperbeste stemming vervolgt: ‘De troepen die zich komen overgeven, tellen meer dan een miljoen man. Niet slecht, een miljoen man.’

Dan verschijnt er een stafofficier met het bericht dat de delegatie van Von Friedeburg er is. ‘Laat ze wachten,’ zegt Montgomery.

Oorlog eindigt in Noordwest-Duitsland

4 mei, 18.00 uur, Timeloberg: Net als de eerste keer moeten Von Friedeburg en zijn delegatie een hele tijd onder de Britse vlag op Montgomery wachten. Deze keer regent het ook nog.

Montgomery spreekt een halfuur met de verzamelde pers. Dan rondt de veldmaarschalk af: ‘En nu gaan we door met de belangrijkste handeling van de dag. We gaan naar de Duitsers, die inmiddels zijn gearriveerd. We zullen eens zien wat ze ons te zeggen hebben.’

Veldmaarschalk Montgomery nodigt admiraal Von Friedeburg uit in zijn kantoor in de opbouw op een van de geparkeerde vrachtwagens. De Brit vergewist zich ervan dat de Duitsers inderdaad van plan zijn zich over te geven.

Dat blijkt het geval, en na de capitulatie op deze dag willen ze onderhandelen op een hoger niveau: met de Amerikaanse generaal Dwight D. Eisenhower, de opperbevelhebber van de geallieerde strijdkrachten in West-Europa.

Montgomery brengt de Duitsers naar de tent, waar camera en microfoons klaarstaan om het historische moment vast te leggen.

De veldmaarschalk zit aan het hoofd van de tafel, waarna de Duitse afvaardiging plaats-neemt. Ze zijn gespannen, en een van hen wil een sigaret opsteken tegen de zenuwen.

Met één strenge blik brengt de fanatieke antiroker Montgomery hem van dat idee af. ‘We zijn hier bijeen om...’ begint de Brit voor de camera. Hij leest het document hardop voor.

‘De troepen in Nederland, Denemarken en Noordwest-Duitsland geven zich de volgende ochtend om 8.00 uur Britse tijd over. Als de Duitsers niet tekenen, gaat de oorlog door.’

Een voor een moeten de Duitsers de capitulatie tekenen, en admiraal Von Friedeburg is als eerste aan de beurt. Ze moeten het doen met de goedkoopste en slechtste pen die de Britten in het kamp konden vinden.

Tijdens de ceremonie ontploft een van de felle lampen boven het hoofd van Von Friedeburg, en de admiraal springt op uit zijn stoel.

Maar uiteindelijk heeft iedereen getekend. De capitulatie is een feit en staat op beeld.

Op 5 mei om 8 uur Britse zomertijd geven de Duitsers in Nederland, Noordwest-Duitsland en Denemarken zich over.

Het origineel, met de handtekeningen van de Duitsers, moet naar Eisenhower gestuurd worden, maar dat is Montgomery niet van plan.

De eerzuchtige Brit wil het bewijs van het hoogtepunt van zijn loopbaan niet afstaan aan iemand die hij altijd geringschat heeft. Eisenhower moet genoegen nemen met een kopie.

Duitsers moeten vrede sluiten

6 mei, 21.00 uur, Reims: Na de gedeeltelijke capitulatie een dag eerder bestaat nazi-Duitsland nog uit Noorwegen, delen van Tsjechië en een paar enclaves langs de Oostzee en de Franse kust.

Von Friedeburgs delegatie is aangekomen in het hoofdkwartier van generaal Eisenhower in het Franse Reims.

De opperbevelhebber van de geallieerden zou niet op het idee zijn gekomen om zijn hoofdkwartier in de open lucht op te zetten, zoals Montgomery.

Hij heeft zijn intrek genomen in het technisch gymnasium van de stad. Vóór de onderhandelingen wordt de sfeer even ijzig als Amerikaanse officieren Von Friedeburg een rapport over het bevrijde kamp Bergen-Belsen laten zien. Het bevat foto’s van stapels lijken en uitgemergelde gevangenen.

Von Friedeburg maakt zich kwaad. De Amerikanen willen de reputatie van zijn land bezoedelen!

De algehele capitulatie van Duitsland is onvermijdelijk, maar Von Friedeburg probeert tijd te rekken. Zo beweerde hij de vorige dag dat hij alleen een volmacht had om te onderhandelen, niet om een capitulatie te tekenen.

Dat leverde de Duitsers een extra dag op, waarop een geïrriteerde Eisenhower moest wachten tot er een nieuwe Duitse afvaardiging was ingevlogen uit Flensburg.

Nu is generaal Jodl van het opperbevel ter plaatse, maar ook hij wil het liever niet over een overgave hebben die ook voor de troepen aan het Oostfront geldt.

‘Iedereen ziet dat de Duitsers tijd willen rekken om zo veel mogelijk soldaten en burgers van het Russische front naar onze linies te evacueren,’ schrijft Eisenhower bozig.

Om Stalin niet te provoceren is hij zelf niet bij de besprekingen, maar zijn vertegenwoordigers houden hem op de hoogte.

Eisenhower wil graag snel een totale Duitse capitulatie, want Stalin verdenkt het Westen er al lange tijd van met de Duitsers onder één hoedje te spelen tegen de Russen.

Uiteindelijk komen Jodl en Von Friedeburg met het aanbod om op 8 mei een verdrag te ondertekenen, dat pas twee dagen later in werking zal treden.

Zo winnen de Duitsers meer dan drie dagen, maar nu is het geduld van Eisenhower op. Hij zet de Duitsers onder druk.

‘Eisenhower staat erop dat we vandaag tekenen,’ moet Jodl via de radio aan Dönitz melden.

‘Als we dat niet doen, worden de geallieerde frontlinies gesloten voor personen die zich individueel overgeven en worden alle onderhandelingen stilgezet. Ik zie geen andere mogelijkheid: het is kiezen tussen chaos of capitulatie.’

Binnen een uur krijgt Jodl groen licht om te capituleren. Von Friedeburg en hij doen echter nog een laatste poging tot tijdrekken door voor te stellen dat de gevechtshandelingen pas 48 uur na het tekenen stoppen.

En dan kunnen ze allerlei smoezen gaan verzinnen om het tekenen uit te stellen. Maar Eisenhower doorziet het plan en bepaalt dat de strijd gestaakt dient te worden binnen 48 uur vanaf middernacht, wat het bijna is.

Jodl en Von Friedeburg moeten inzien dat hun tactiek niet meer werkt.

De Duitsers gaan ermee akkoord om op 9 mei om middernacht de wapens neer te leggen.

Capitulatie dunnetjes overgedaan

8 mei, Berlijn: De Duitsers hebben de algehele capitulatie bij Eisenhower ondertekend, maar Stalin weigert het verdrag te erkennen. Hij wil een nieuwe capitulatie in Berlijn.

Alle voorbereidingen voor de finale Duitse capitulatie zijn getroffen. Von Friedeburg landt op de luchthaven Tempelhof met veldmaarschalk Wilhelm Keitel, als hoofd van het Duitse opperbevel de hoogste officier van de Wehrmacht.

In auto’s van het Rode Leger worden de Duitsers door het kapotgebombardeerde Berlijn gereden, langs de puinhopen van de Rijkskanselarij. Er zijn niet veel mensen op straat.

‘Het was een schok om de omvang van de verwoesting te zien,’ zei Keitel. De auto’s stoppen bij de kantine van de militaire genieschool. Het is een van de weinige intacte gebouwen in Berlijn.

Het is bijna 0.00 uur, maar de ceremonie wordt een paar keer uitgesteld, onder meer omdat de Franse afgezant heeft ontdekt dat de Franse vlag niet naast die van de Sovjet-Unie, VS en Groot-Brittannië wappert.

In allerijl naaien vrouwelijke Russische soldaten een vlag van een blauwe overall, een wit laken en een reep rode stof van een nazivlag.

Maar eerst maken ze per ongeluk een Nederlandse vlag door de strepen horizontaal te zetten en moeten ze opnieuw beginnen.

Uiteindelijk nemen de geallieerde afgevaardigden plaats in een lokaal. Eisenhower laat zich vertegenwoordigen, want hij wil geen bijrol spelen in Stalins toneelstuk.

Veldmaarschalk Keitel komt binnen. Hij neemt een air van Pruisische arrogantie aan en klikt zijn hakken tegen elkaar terwijl hij groet met zijn maarschalksstaf.

‘Ach, de Fransen zijn er ook,’ mompelt de Duitser als hij de Franse driekleur ziet. ‘Dat ontbrak er nog aan.’ Het staat hem tegen zich over te moeten geven aan een land dat Duitsland in 1940 onder de voet heeft gelopen.

‘Heeft u het document zorgvuldig gelezen en bent u bereid het te ondertekenen?’ luidt de vraag aan Keitel en zijn gevolg. De veldmaarschalk vraagt meer tijd om het bericht van de capitulatie aan alle troepen door te geven, maar dat wordt afgewezen.

Dan trekt hij de grijze handschoen van zijn rechterhand uit, pakt hij de pen en kijkt hij met walging naar de journalisten als hij zijn handtekening zet.

Daarna is het hoofd van de Luftwaffe aan de beurt, en als laatste tekent admiraal Von Friedeburg als bevelhebber van de marine. Het is de derde keer dat hij capituleert.

Het is 1.00 uur in de nacht van 8 op 9 mei 1945. De oorlog in Europa is definitief voorbij.

Regering-Dönitz gaat door

Flensburg, mei: Duitsland is verslagen, maar Dönitz vergadert nog dagelijks met zijn regering in de marineschool.

Een paar dagen later is Von Friedeburg in Flensburg om Dönitz bij te praten over de capitulatie in Berlijn.

In marineschool Mürwik blijft alles bij het oude. Elke ochtend wordt rijkspresident Dönitz gewekt in zijn kajuit op de Zuid-Amerikastomer Patria, die sinds 1941 zijn verblijf in Flensburg vormt.

Op de kade wacht de chauffeur met de gepantserde Mercedes 770 die Dönitz ooit cadeau kreeg van Hitler. Die rijdt de rijkspresident naar de school, zo’n 500 meter verderop, waar zijn ministers wachten.

De regering mag blijven zitten omdat ze het contact tussen de Britten en het Duitse staatsapparaat kan vergemakkelijken.

Maar de ministers houden zich ook met andere vraagstukken bezig, bijvoorbeeld of de Hitlergroet nog verplicht moet zijn in het leger en hoe de nieuwe Duitse vlag eruit moet zien.

Het hakenkruis wappert nog boven de school. De minister van Voeding heeft een bijzondere taak: hij voorziet de ministers van een borreltje tijdens de vergaderingen.

Dat houdt de stemming erin, en de mannen zien een taak voor zichzelf weggelegd in de toekomst.

Marineschool wordt ontruimd

23 mei, 9.45 uur, Flensburg: Het laatste uur heeft geslagen voor Dönitz en zijn regering.

Britse soldaten hebben marineschool Mürwik demonstratief omsingeld. Ministers, adviseurs en militair personeel worden bijeengebracht en gearresteerd.

Hoge functionarissen als Dönitz, Keitel en Jodl gaan door naar Neurenberg om berecht te worden.

Midden in de chaos vraagt hoofdonderhandelaar Von Friedeburg of hij naar het toilet mag. De tijd verstrijkt, en de Britten beginnen zich zorgen te maken.

Als ze de deur van de wc intrappen, ligt Von Friedeburg op de vloer met opengesperde ogen. Hij heeft cyaankali geslikt.

Von Friedeburg pleegde vermoedelijk zelfmoord omdat hij de capitulatie als een vernedering zag. Een op de vijf Duitse admiraals koos voor deze uitweg.

Naschrift

In Neurenberg zei Dönitz als militair te hebben gehandeld. Hij betoonde geen spijt en zou naar eigen zeggen alles opnieuw gedaan hebben. Hij legde geen verantwoording af voor de misdaden, maar oogstte respect voor Operatie Hannibal, die 2 miljoen Duitsers redde.