Pearl Harbor: de dood kwam van boven

Om 07.49 uur instrueerde Fuchida zijn marconist om de afgesproken code naar de andere vliegtuigen te sturen. ‘To, to, to,’ was het signaal, een afkorting van totsugeskiseyo – val aan!

Het eerste doelwit was de luchtbasis Wheeler Field, 15 kilometer ten noordwesten van Pearl Harbor.

Van grote hoogte doken de Val-bommenwerpers omlaag, terwijl de laagvliegende Zero-jagers met 20mm-machinegeweren het vuur openden op Amerikaanse doelen.

De commandant van Wheeler Field, kolonel W.J. Flood, vertelde later dat de Japanners zo laag overvlogen dat hij de gouden tanden van de piloten zag.

Het ondenkbare was gebeurd. De Pacifische vloot werd aangevallen en de Verenigde Staten werden de Tweede Wereldoorlog ingetrokken.

Oorlog moest in één dag gewonnen

De aanval op Oahu was het resultaat van jarenlange spanningen tussen de Aziatische grootmacht en de VS.

Sinds 1937 was Japan bezig China te veroveren, waar Amerika grote economische belangen had.

De regering in Washington maakte zich zorgen over het agressieve buitenlandse beleid van Japan, en rapporten over gruweldaden tegen de Chinezen leidden tot publieke verontwaardiging.

Als waarschuwing werd de Pacifische vloot in 1940 verplaatst van de Amerikaanse westkust naar Hawaï, dat dichter bij Japan lag. Maar Japan trok zich hier niets van aan en viel in september van dat jaar Frans-Indochina binnen.

President Roosevelt reageerde door de olieleveranties aan Japan te stoppen – een enorme provocatie van de Japanners, die afhankelijk waren van Amerikaanse olie.

Al in januari 1941, bijna een jaar voor de aanval op Pearl Harbor, voorspelde de opperbevelhebber van de Japanse vloot dat er oorlog zou komen.

‘Een conflict met de VS is onvermijdelijk’, schreef admiraal Isoroku Yamamoto in een brief. De Japanners zouden de Amerikaanse vloot vernietigen en ‘de oorlog de eerste dag al winnen’.

In gedachten was Yamamoto bezig met zijn draaiboek voor een aanval op de Amerikaanse basis op Hawaï.

Al gauw begon hij de details uit te werken en in de loop van 1941 bereidden de Japanners de aanval minutieus voor.

De operatie was alleen mogelijk vanuit de lucht met vliegtuigen vanaf vliegdekschepen, maar daar zaten veel haken en ogen aan.

Het water bij Pearl Harbor was namelijk zo ondiep dat de Japanse torpedo’s op de zeebodem zouden vallen. Om dit te voorkomen, kregen de torpedo’s houten vinnen, waardoor hun drijfvermogen werd vergroot.

Ook een bombardement van grote hoogte was lastig. Bij de eerste oefeningen trof slechts zo’n 10 procent van de bommen doel, maar veel training en een betere samenwerking tussen piloot en bommenrichter hielpen.

Het aantal voltreffers liep op tot 80 procent.

Onderwijl bracht een Japanse spion bij het Japanse consulaat in Honolulu de beweging van de Pacifische vloot, het aantal schepen en de dagelijkse routines in kaart.

Veel kon hij gewoon uit de krant halen, want de plaatselijke pers schreef graag over de vloot.

Plan in werking gezet

Terwijl de Japanse aanvalsplannen in het najaar van 1941 werden afgerond, voerden Amerikaanse en Japanse diplomaten nog altijd onderhandelingen.

Japan wilde dat de VS China niet meer zouden steunen en de oliekraan zouden openen, en de VS wilden dat Japan Frans-Indochina en China verliet.

‘Dit is een ultimatum’, was de reactie van premier Tojo Hideki van Japan op de voorwaarden die de VS stelden – en hij was niet van plan om toe te geven.

Onderhandelingen hadden geen zin meer en eind november 1941 verlieten Japanse schepen stiekem en in kleine groepen hun havens. Ze kwamen in het noorden bij elkaar, en zes vliegdekschepen en hun escorte voeren de ijzige zee op.

De route door de koude wateren verminderde de kans dat ze onderweg schepen tegen zouden komen. Mocht dit toch gebeuren, dan had de kapitein toestemming ze tot zinken te brengen. De Amerikanen mochten niets weten.

De vloot lag ongeveer 1500 kilometer ten oosten van Japan, toen ze op 2 december een bericht van admiraal Yamamoto kreeg: ‘Beklim de Niitaka-berg’.

Dat was het teken waarop de vlootcommandant Nagumo zijn verzegelde orders mocht openen. ‘Onze keizer heeft besloten de VS de oorlog te verklaren’, begon het bevel, waarin de datum voor de komende aanval stond vermeld.

Radarsignalen genegeerd

Op zondag 7 december, even na 7 uur ’s morgens, ving een Amerikaans radarstation op Noord-Oahu een krachtig signaal vanaf zee op, maar het bericht kwam niet verder dan de officier die de wacht hield.

Hij ging ervan uit dat de radar de zes B-17-bommenwerpers had gezien die op weg waren naar het Amerikaanse vasteland.

Toen de bommen neervielen op de luchtbasis Wheeler Field op Oahu, was iedereen dan ook totaal verrast. Ontploffende brandstoftanks zetten lange rijen zeer dicht op elkaar geparkeerde toestellen in brand.

Binnen een paar minuten vielen de Japanse jagers ook andere luchtbases aan, zodat ze in de lucht niets meer te vrezen hadden.

Slagschepen waren hoofddoel

In zijn Kate-bommenwerper leidde de bevelhebber Mitsuo Fuchida de eerste aanvalsgroep van 183 vliegtuigen.

Hij was een van de meest gerespecteerde piloten van de keizer, en dus ideaal voor deze missie. Hij combineerde een mild en bedachtzaam temperament met een dodelijke precisie en was bovendien een strategisch genie.

Fuchida had alle voorbereidingen gecoördineerd en vloog nu zelf hoog boven zijn doelwit. Om 07.53 uur stuurde zijn marconist het bericht ‘tora, tora, tora’ naar de aanvalsvloot.

Dit signaal bevestigde dat de aanval was ingezet; de Amerikanen waren er compleet door overrompeld.

Een paar minuten later bereikte de vloot bommenwerpers Pearl Harbor zelf. Zo’n 90 schepen van verschillende grootte lagen in de haven, maar voor de Japanners waren de acht zwaar gepantserde en bewapende slagschepen het belangrijkste doel.

Volgens de aanvallers vormden deze slagschepen een grotere bedreiging dan de vliegdekschepen, die deze ochtend alledrie waren uitgevaren.

Door alle slagschepen uit te schakelen, wilden de Japanners de Amerikaanse strijdlust verzwakken en ervoor zorgen dat ze zeker de komende zes maanden het militaire overwicht zouden hebben.

De Amerikanen hadden geen torpedonetten of ballonversperringen uitgezet omdat ze dachten dat Pearl Harbor veilig was.

Er was dus niets wat de Japanse Kate-toestellen verhinderde om hun lading te laten vallen. Met een grote plons raakten de vijf meter lange torpedo’s het wateroppervlak en zetten koers richting de oorlogsschepen die voor anker lagen.

Korte tijd later begonnen de metalen rompen te trillen door de inslaande torpedo’s.

Verrassingsaanval

Op de luchtbasis van Ford Island midden in de haven stond commandant Logan Ramsey in het commandocentrum toen een vliegtuig voorbij scheerde.

Ramsey dacht eerst dat het ging om een jonge Amerikaanse piloot die het reglement aan zijn laars lapte. ‘Noteer het nummer van die kerel’, snauwde de commandant.

Toen hoorde Ramsey dat het vliegtuig een bom in het water liet vallen.

‘Laat maar. Het is een Japanner’, schreeuwde hij. Hij spoedde zich naar de radiokamer en verstuurde direct een bericht: ‘Luchtaanval, Pearl Harbor. Dit is GEEN oefening.’

Om 07.58 uur was het bericht op alle plaatselijke frequenties te horen, terwijl de Japanse vliegtuigen boven hun doelwitten vlogen. Ook waren er 49 Kate-bommenwerpers onderweg op drie kilometer hoogte, bewapend met 800 kilo zware antipantserbommen.

Even na acht uur lieten de bommenrichters hun dodelijke last vallen.

Vanaf zijn positie hoog in de lucht zag Fuchida de lichtflits van een enorme explosie onder zich. Een zuil van rook en vuur schoot een kilometer de lucht in en zijn Kate-bommenwerper werd even uit balans gebracht door de drukgolf.

Een bom had zich door de twee gepantserde dekken van het slagschip USS Arizona geboord en de munitievoorraad in brand gezet. De romp werd als een conservenblikje uiteengereten.

De drukgolf was zo krachtig dat het vuur in een nabijgelegen werkplaats werd uitgeblazen als de kaarsjes op een taart. Binnen luttele seconden stond de Arizona in lichterlaaie en de 185 meter lange romp begon een korte reis naar de zeebodem.

Honderden soldaten zaten vast in het bloedhete ruim. Van de 1400 bemanningsleden kwamen er 1177 om tijdens de grootste ramp in de geschiedenis van de Amerikaanse vloot.

Fuchida stelde tot zijn tevredenheid vast dat de eerste Japanse aanval de Amerikaanse slagschepen en luchtbases zwaar had getroffen.

Terwijl de andere vliegtuigen terugkeerden naar hun schepen, bleef hij boven Pearl Harbor vliegen om de tweede aanval gade te slaan. Een uur na de eerste aanval waren er 168 vliegtuigen vanaf de schepen vertrokken, en ze kwamen nu snel vanuit noordelijke richting dichterbij.

Ook buiten de basis trokken deze rampzalige gebeurtenissen veel bekijks. Sommige toeschouwers dachten dat ze naar een oefening keken, andere dat Japan een invasie voorbereidde.

Duikbommenwerpers maken het af

Even voor negen uur begon het tweede deel van de Japanse aanval. De Amerikanen waren de eerste schrik net te boven en hadden de luchtafweer van de haven bemand.

Grijszwarte wolken van ontploffende granaten vulden de hemel tussen de Japanse vliegtuigen, terwijl de Amerikanen snel een aantal onbeschadigde jagers de lucht in stuurden.

De 78 Val-duikbommenwerpers van de Japanse luitenant Takashige Egusa hadden de moeilijkste taak. Zij moesten omlaag duiken, dwars door een hels Amerikaans spervuur en de dikke rook van olie en brandende vliegtuigen, en alle slagschepen die de eerste aanval hadden doorstaan, vernietigen.

Onder hen probeerde de USS Nevadaweg te komen. Dit was het enige van de acht slagschepen dat nog kon sturen, ondanks een voltreffer van een torpedo.

23 Val-duikbommenwerpers lieten hun 250 kilo zware bommen op het dek van het schip vallen en na een reeks explosies begon de Nevada water te maken.

Om te voorkomen dat zijn schip zou zinken, gaf de kapitein opdracht om het te laten stranden. Het laatste slagschip van de Amerikaanse Pacifische vloot was gered, maar zat voorlopig muurvast.

VS raken betrokken bij de oorlog

Toen de vliegtuigen van de tweede aanval terugkeerden naar hun vliegdekschepen in het noorden, werd het stil boven Pearl Harbor.

Rond 11 uur vloog Fuchida een laatste rondje over de haven en noteerde nauwkeurig welke schepen bij zijn aanval waren getroffen.

Twee uur later landde de bevelhebber op het vliegdekschip Akagi, waar hij en admiraal Nagumo bespraken of ze nog een aanval zouden uitvoeren.

Nagumo besloot dat de vloot genoeg had gedaan en kon terugkeren naar Japan.

De verliezen van de VS waren enorm. 2390 doden, 21 gezonken of vernietigde schepen, 171 vernielde en 159 beschadigde vliegtuigen. Japan verloor maar 29 vliegtuigen en 64 man.

De dag na de aanval sprak president Franklin D. Roosevelt het Congres toe: ‘Gisteren, 7 december 1941, is een dag die de geschiedenis in zal gaan als een dag van schande,’ begon hij en hij vroeg het Congres om Japan de oorlog te verklaren.

Dit was slechts een formaliteit, want de Japanse ambassadeur had de dag daarvoor al een oorlogsverklaring afgegeven. Op 11 december deden Duitsland en Italië hetzelfde en de VS raakten onherroepelijk betrokken bij de Tweede Wereldoorlog.

Bij thuiskomst in Japan viel Fuchida de eer ten deel om de keizer, Hirohito, uitgebreid over de aanval te mogen informeren.

De bevelhebber zou nog een aantal grote operaties leiden, en overleefde op wonderbaarlijke wijze de zware Japanse nederlaag bij Midway en de atoombom op Hiroshima.

Op zichzelf was de aanval op Pearl Harbor en de uitschakeling van de Amerikaanse schepen een groot Japans succes.

Maar al snel bleek dat vliegtuigen van vliegdekschepen, en niet scheepskanonnen de oorlog in de Stille Oceaan zouden bepalen. Ook stond door de aanval de Amerikaanse bevolking nu achter een uitputtende oorlog.

Japan had een slapende reus wakker gemaakt die een maatje te groot zou blijken.