Statig zoeft de fraaie Mercedes- Benz van Hermann Göring door de Oostenrijkse Alpen. Veilig achter het kogelvrije glas zit de rijksmaarschalk in een zilvergrijs uniform, behangen met het Grootkruis van het IJzeren Kruis en de Pour le Mérite, de belangrijkste Duitse onderscheidingen.
Achter hem volgt een stoet van vrachtwagens van de Luftwaffe. Het is 7 mei 1945. Duitsland is platgebombardeerd, de bevolking lijdt honger, Hitler heeft zelfmoord gepleegd en het naziregime is al gevallen.
Maar Göring, Hitlers rechterhand, gelooft nog steeds dat hij een rol van betekenis kan spelen.
Hij ziet echter wel in dat een Duitse nederlaag onafwendbaar is en wil met Dwight D. Eisenhower, opperbevelhebber van de geallieerden in Europa, onderhandelen over het einde van de oorlog.
Nu is hij op weg naar slot Fischhorn bij Zell am See, in de overtuiging dat hij de generaal zal ontmoeten. Maar Göring zal Eisenhower nooit treffen. Hij en zijn gevolg worden aangehouden door de Amerikaanse brigadegeneraal Robert I. Stack en zijn soldaten van de 36e infanteriedivisie. Stijfjes wenkt hij Göring uit de auto.
Als Göring naar de Amerikaanse colonne wordt overgebracht, beantwoordt Stacks adjudant de vraag in de ogen van de jonge Duitse soldaten. ‘Jullie rijksmaarschalk is er geweest’, zegt hij. De volgende dagen zijn verwarrend voor Göring.
De volgende dagen zijn verwarrend voor Göring. Hij waant zich nog steeds rijksmaarschalk, hoofd van de Luftwaffe en vertrouweling van de Führer.
Tweede Wereldoorlog hem toestemming geeft voor een persconferentie en hij, nog steeds in uniform, het verloop van de oorlog en de toekomst van Duitsland bespreekt.
Pas wanneer Göring op 20 mei naar een gevangenis in een voormalig kuurhotel in Bad Mondorf in Luxemburg wordt gestuurd, ziet hij de ernst van de situatie in.
De aanblik van het hotel, dat volledig is leeggehaald en van cellen met stromatrassen is voorzien, ontneemt hem elke illusie dat hij nog van betekenis is.
Net als de andere nazikopstukken die hier op hun berechting door de geallieerden wachten, is hij slechts een oorlogsmisdadiger. En binnen 18 maanden zal hem dat de kop kosten.
De nazi’s werden bestraft voor hun omgang met krijgsgevangenen, die vaak zonder proces werden gedood of naar kampen gingen waar ze van ellende stierven.
Göring wil zijn erfgoed veiligstellen
Direct na de gevangenneming wordt zijn bagage, 16 koffers met monogram, een rode hoedendoos en een enorme verzameling ringen, horloges en manchetknopen, in beslag genomen. In zijn toilettas vinden de bewakers een groot aantal codeïnetabletten.
De pillen dienen ter vervanging van de morfine waar Göring aan verslaafd is geraakt nadat hij in 1923 bij de mislukte Bierkellerputsch van de nazi’s is neergeschoten. De pillen worden geconfisqueerd en de voormalige rijksmaarschalk moet afkicken.
Göring wordt bijna panisch nu hij zijn pillen kwijt is en het besef tot hem begint door te dringen dat het spel uit is. Tijdens hevig onweer krijgt hij van schrik een hartaanval. ‘Ik was alleen toen het losbarstte; heel naar was dat’, aldus de vroegere rijksmaarschalk.
Maar het afkicken, de beweging op de binnenplaats en het spartaanse dieet doen Göring goed. Toen hij gevangen werd genomen, kampte hij met een gewicht van 104 kilo bij een lengte van 1,70 meter met overgewicht.
Volgens de Amerikaanse militaire arts was hij ‘zo dik dat het grotesk was, een drillende massa’. Nu vliegen de kilo’s eraf.
Na twee maanden moeten de grijze uniformbroeken al 15 centimeter worden ingenomen, en wanneer Göring op 12 augustus met een Amerikaans transportvliegtuig in Neurenberg aankomt, is hij een geheel nieuw mens.
Een eenvoudig plan
Ook mentaal heeft hij een verandering ondergaan. Aan het eind van de oorlog was Göring terneergeslagen en moedeloos. Hij ging gebukt onder het verloop van de oorlog en de vernietiging van de luchtmacht die hij zelf had opgebouwd.
De teleurstellingen onderdrukte hij met pillen en steeds mooiere uniformen. Nu dat niet langer kan, knapt hij zichtbaar op.
Dat valt ook Airey Neave, de advocaat die Göring bijstaat, direct op wanneer hij hem op 19 oktober in zijn cel bezoekt om hem persoonlijk de aanklacht te overhandigen.
Göring begroet hem met een lach en een buiging en lijkt zich geen zorgen te maken, al is hij aangeklaagd op alle vier de punten: oorlogsmisdrijven, samenzwering tot het plegen van misdrijven tegen de vrede, misdrijven tegen de vrede en misdrijven tegen de menselijkheid.
Hij neemt het met een stijf ‘Jawohl’ in ontvangst. ‘Hij heeft de touwtjes weer in handen’, zou Neave later schrijven. De verklaring voor zijn gemoedsrust is simpel, vertelt hij de Amerikaanse gerechtspsychiater Douglas M. Kelley. Hij heeft een plan.
Na de Bierkellerputsch werd de nazipartij verboden, maar Hitler en zijn mannen bleven strijden en kregen uiteindelijk de Duitsers op hun hand.
Göring wil nu weer hetzelfde doen. ‘Als ik de rechtszaal niet kan overtuigen, zal ik op zijn minst het Duitse volk ervan overtuigen dat ik alles voor het Rijk heb gedaan.
Over 50 of 60 jaar zullen er in Duitsland overal monumenten voor Hermann Göring staan’, vertelt hij de gevangenispsychiater.
Misdrijven tegen de vrede: Internationale verdragen kennen regels voor oorlogsvoering, die de nazi’s met hun agressieve oorlog, zoals de aanval op Polen, schonden.
Rechtbank neemt zitting
Maar een monument ter ere van Göring hebben de geallieerden zeker niet op het oog als ze op 20 november 1945 de deuren van een overvolle rechtszaal in het Paleis van Justitie van Neurenberg openen.
Met een blik vol verachting maar ook nieuwsgierigheid kijkt iedereen reikhalzend naar de 22 aangeklaagde kopstukken van het naziregime, onder wie Göring, minister van Buitenlandse Zaken Joachim von Ribbentrop en Hitlers voormalige plaatsvervanger Rudolf Hess, die naar de beklaagdenbanken lopen.
Hier hebben de geallieerden op gewacht. Nu zullen ze laten zien hoe beschaafde overwinnaars de leiders van een totalitair en wreed regime behandelen. Neurenberg is het begin van een nieuw tijdperk zonder showprocessen, gaskamers en volkerenmoord.
De geallieerde aanklagers beschikken over veel belastend materiaal. Op het moment dat het Rode Leger Berlijn aanviel, gaf de Duitse regering de opdracht om alle documenten te vernietigen. De vijand mocht niets in handen krijgen. Weinig archivarissen volgden echter dit bevel op; ze hielden in plaats daarvan, zoals altijd, de documenten in hun bezit voor later.
Veel documenten bleven dus waar ze waren of werden inderhaast verstopt. In het Thüringer Woud werd, begraven in een metalen kist, een groot aantal microfilms van het ministerie van Buitenlandse Zaken gevonden.
Hierdoor had men tonnen aan documenten vol vertrouwelijke informatie van de harde kern van het regime. De Amerikaanse aanklager Robert H. Jackson maakt ijverig gebruik van de Duitse documenten om de misdaden van de nazi’s aan het licht te brengen.
Göring gaat er niet tegenin, hij vertrekt geen spier.
‘De overwinnaar is altijd de rechter en de verliezer altijd de beklaagde’, noteert hij, terwijl in de tenlastelegging zijn zonden worden opgesomd: medeschuldig aan de jodenvervolging, uitbuiting van de bezette gebieden en de roof van talloze kunstschatten die bij hem thuis terechtkwamen.
Massamoord laat Göring koud
Wanneer de aanklager klaar is, zegt Göring onschuldig te zijn ‘in de zin van de aanklacht’.
Hij heeft een lange toespraak voorbereid, waarin hij wil verklaren dat hij erkent wat hij heeft gedaan, dat het allemaal in het belang van hetDuitse volk was en dat hij zichzelf totaal niet als een crimineel beschouwt.
De rechter verbiedt de toespraak. Ook de volgende dag zit het Göring niet echt mee. Een aantekening waaruit blijkt dat Hitler er rekening mee hield dat er door de Duitse invasie van 1941 miljoenen Russen van de honger zouden omkomen, wekt veel beroering onder de beklaagden.
‘Klinkklare politieke nonsens’, roept Baldur von Schirach, de voormalige leider van de Hitlerjugend, terwijl een andere beklaagde zegt dat hij Hitler nooit zou hebben gesteund als hij hiervan had geweten. Verbolgen wendt Göring zich tot zijn eerdere strijdmakkers.
‘En toen de Amerikanen Californië en Texas inlijfden? Dat was ook agressieve oorlogsvoering’, tiert hij. Dit is tevens een sneer naar de Amerikaanse hoofdaanklager.
’s Middags gaat het hard tegen hard, wanneer de aanklagers een film tonen die de geallieerden bij de bevrijding van de concentratiekampen gemaakt hebben. De aangrijpende film maakt op alle aanwezigen een onuitwisbare indruk.
‘… Een eindeloze stroom bleke lijken glijdt over het doek, lijken met uitstekende ribbenkasten, lijken die door bulldozers waren verplaatst, alsof ze stront waren.
Lijken die geen lijken zijn, maar resten van vlees en botten’, vertelt een toeschouwer later.
De beklaagden zijn overduidelijk zwaar aangeslagen. Velen van hen houden hun handen voorhun gezicht uit angst en schaamte, en generaal Wilhelm Keitel, opperbevelhebber van de strijdkrachten, veegt met een zakdoek de tranen uit zijn ogen.
Alleen Göring lijkt onaangedaan, ondanks het feit dat hij de meeste kampen, die later concentratiekampen werden, had laten bouwen.
Ook al waren ze in eerste instantie geen vernietigingskampen, geweld en minachting voor het leven waren in het systeem ingebed en de gevangenen stierven bij bosjes.
Ook de Gestapo, die gevangenen naar de kampen stuurde, was het werk van Göring.
Alleen uit het feit dat hij zijn zweterige handen soms droogwrijft, valt op te maken dat hij zich medeverantwoordelijk voelt voor de nachtmerrie op het doek.
Deelname aan een misdadige samenzwering: Deze paragraaf hield in dat leden van een organisatie die misdaden beging om haar doel te behalen, zoals de nazipartij, daarvoor kunnen worden berecht, ook al hebben ze deze niet zelf gepleegd.
Göring hield hof in ontbijtzaal
Als de film is afgelopen, zit iedereen lam geslagen op zijn stoel. De rechter kan zich er niet toe brengen de zitting formeel te schorsen. In de stilte mompelt een Amerikaanse soldaat: ‘Oh God, de eerste Duitser die ik tegenkom, zou ik zo afknallen.’
Dan klinkt de stem van Rudolf Hess. ‘Ik geloof het niet’, zegt hij luid en duidelijk. Göring zegt hem zijn mond te houden en Hess zwijgt. In de weken voor kerst worden de hooggeplaatste nazi’s een voor een voorgeleid.
Om hun eigen hachje te redden, vallen ze nu de man, en diens idealen, af voor wie ze tot voor kort nog door het stof gingen.
Göring is des duivels. Wanneer SS-generaal Erich von dem Bach-Zelewski, een van de meest hardvochtige officieren van het Oostfront, in de beklaagdenbank plaatsneemt, kan Göring zich niet meer beheersen.
Bach-Zelewski ontloopt strafvervolging door tegen zijn meerderen te getuigen. Hij beweert dat hij alleen op zijn post bleef om te voorkomen dat deze plek door een wreder iemand werd ingenomen en dat de gruwelijkheden ‘een logisch gevolg waren van onze ideologie’.
Göring krijgt een aanval van woede. ‘Jij zwijn. Vervloekte verrader’, brult hij, terwijl het schuim hem op de mond staat.
De uitbarsting kost hem een week tabaksrantsoen, maar dat weerhoudt hem er niet van zijn mening te spuien. Omdat de gevangenen streng van elkaar worden gescheiden, kan Göring ze niet beïnvloeden.
In de gevangenis naast het Paleis van Justitie zitten ze in eenpersoonscellen met een stenen vloer, een stoel, een tafel en een brits.
Via een kijkgat in de deur houdt een bewaker de gevangenen continu in de gaten en ’s nachts verlicht het felle schijnsel van een schijnwerper de cel. Eten en drinken wordt door een luikje aangegeven.
In een hoek van de ruimte, de enige plek die niet via het kijkgat te zien is, kan de gevangene naar de wc. Alleen in de ontbijtzaal kunnen de beklaagden vrijuit praten en hier wijst Göring de anderen erop dat ze zich net zo heldhaftig moeten gedragen als hijzelf.
Dat zal niet meevallen, want iedereen ziet welke kant het opgaat. Göring bedreigt, verleidt en schetst beelden van helden die sterven voor hun idealen. Hij belooft dat hij iedereen die bang is, in bescherming zal nemen. ‘Ik zal zeggen dat jullie mijn bevelen opvolgden’, zegt hij geruststellend.
Degenen die het niet zien zitten, steekt hij een hart onder de riem door ze als martelaar neer te zetten. Op een dag zal het Duitse volk hun stoffelijk overschot opgraven en in een marmeren graftombe herbegraven, verzekert hij opgewekt.
De aanklagers zien Görings macht over de anderen met lede ogen aan. De meeste nazi’s wilden meewerken bij hun aankomst in Neurenberg, zoals Baldur von Schirach, die had ingestemd met een schriftelijke veroordeling van ‘Hitlers verraad jegens de Duitse jeugd’.
Maar onder invloed van Göring herwinnen hij en anderen hun oude fanatisme. Alleen Albert Speer, minister van Bewapening en Munitie, neemt afstand van Hitler en zijn regime.
Wanneer hij op 3 januari 1946 via zijn advocaat laat weten dat hij op een bepaald moment wegens gewetensbezwaren geprobeerd heeft Hitler te vermoorden, zien de aanklagers een doorbraak. Die mag Göring niet gaan dwarsbomen.
Na een tirade tegen Speer, waarin hij aangeeft dat hij ‘sterft van schaamte’ omdat ‘een Duitser zo boosaardig kan zijn dat hij zijn armzalige leven op zo’n manier verlengt’, wordt Göring afgevoerd. Vanaf dat moment eet hij alleen.
Aanklager verliest zelfbeheersing
Iedereen houdt zijn adem in wanneer Göring op 13 maart in de beklaagdenbank plaatsneemt. Hij draagt hoge laarzen en zijn broek slobbert.
‘We zaten bijna te trillen van opwinding’, zo herinnert een correspondent van The Times zich. Onbewogen geeft Göring zijn daden en verantwoordelijkheid toe, waaronder de wetten tegen de joden:
‘Ik vaardigde ze uit en ben daarom ook verantwoordelijk. Ik verschuil me er niet achter dat het bevelen van de Führer waren. Ik was verantwoordelijk voor de bewapening, de training en het versterken van de moraal van de Luftwaffe.
Niet de Führer, maar ik persoonlijk ben verantwoordelijk voor wat er is gebeurd.’ Göring verdedigt zijn medebeklaagden, ook al is dat niet altijd op een even aardige manier.
Van minister Von Ribbentrop zegt hij bijvoorbeeld dat deze te onbelangrijk was om ook maar iets te hebben betekend voor het buitenlands beleid.
Alleen Göring stond echt in contact met Hitler die hij soms, zo zegt hij, privé ontmoette. ‘Hooguit de Führer en ik hebben kunnen samenzweren’, stelt hij in antwoord op de bewering dat het regime één groot complot was.
Göring is 12 uur lang aan één stuk aan het woord. Zijn medebeklaagden zijn enthousiast en groeten Göring alsof hij een schooljongen is die zich namens de klas onder een verdiende aframmegettyling heeft weten uit te praten, en al het oud zeer is vergeten.
Zelfs Speer noemt Görings verdediging ‘aangrijpend’. Aanklager Jackson is Görings eindeloze spreektijd een doorn in het oog. In het kruisverhoor zet hij de rijksmaarschalk de duimschroeven aan.
Die stelt zich teweer. Rustig, voorover leunend met een hand op de knie, levendige blik en het bruine haar netjes naar achteren gekamd pareert hij Jacksons aanvallen.
Keer op keer corrigeert hij de Amerikaanse aanklager, die zich op glad ijs begeeft. Jackson vertaalt woorden niet goed, gebruikt onjuiste geografische benamingen – waardoor de Rijn het Rijnland wordt – en haalt bijeenkomsten aan die nooit hebben plaatsgevonden.
Tot slot zwaait hij met zijn papieren en snauwt dat die toch zeker aantonen dat de plannen ‘voor vreemde mogendheden absoluut verborgen moestenworden gehouden’.
Maar dat is niet verboden, en Göring wijst daar direct op. ‘Ik kan me niet herinneren dat de VS hun invasieplannen vooraf kenbaar hebben gemaakt’, merkt hij koeltjes op. Jackson heeft er genoeg van.
Hij richt zich tot de rechter en tiert dat Göring ‘geen greintje welwillendheid toont tegenover het tribunaal dat hem de kans op een rechtszaak gaf, die hij een ander zelf nooit heeft gegeven’. Daarna gaat Jackson zo luid en onsamenhangend tekeer dat de rechter hem in bescherming neemt en de zitting voor die dag schorst.
Ook tijdens latere kruisverhoren blijft Göring beheerst. Handig weet hij vragen te omzeilen. Na afloop is hij uiterst tevreden met zichzelf.
‘Ik heb het er niet slecht van afgebracht, toch? Vergeet niet dat ik de knapste koppen uit Engeland, Amerika, Rusland en Frankrijk en heel hun juridische apparaat tegenover me had. Ik was maar alleen’, zegt hij na afloop van het verhoor.
Het publiek is het met hem eens. ‘Met alleen zijn scherpe inzicht en het vermogen de zaak te bepleiten, heeft Göring de beklaagdenbank verlaten als een groter man dan toen hij erin plaatsnam’, zo schrijft The Times.
Misdrijven tegen de menselijkheid:De door de staat georganiseerde massamoord op joden en andere bevolkingsgroepen werd gedefinieerd als een misdrijf dat zo wreed was, dat het niet alleen de slachtoffers, maar de hele mensheid raakte.
Postuum de show stelen
Helaas voor Göring wordt hij niet op zijn woorden, maar op zijn misdrijven beoordeeld. De rechters twijfelen dan ook geen moment als ze op 1 oktober uitspraak doen. Göring is zo schuldig als maar kan.
Hij was, aldus de rechtbank, ‘bijna altijd de drijvende kracht en had alleen zijn Führer boven zich. Hij was de belangrijkste persoon achter de aanvalsoorlog en zowel politiek als militair leider.
Hij stond aan het hoofd van de slavenarbeid en was bedenker van het plan om joden en andere rassen in binnen- en buitenland te onderdrukken. Er is in de processtukken niets te vinden dat deze man vrijpleit.’
Tijdens het oplezen van het vonnis is Görings gezichtsuitdrukking net zo onbewogen als anders.
Hij staat roerloos, totdat hij het laatste deel van de vertaling hoort: ‘Tod durch den Strang’ – ‘dood door de strop’. Zonder een spier te vertrekken legt hij de koptelefoon neer, draait zich op zijn hakken om en verlaat de rechtszaal.
In de daaropvolgende dagen probeert hij tevergeefs het vonnis te laten wijzigen in executie door een vuurpeloton, wat hij passender vindt voor een soldaatMaar het verzoek wordt resoluut van de hand gewezen.
Op de avond van 15 oktober wordt in de gevangenis de terechtstelling in het geheim voorbereid. De veroordeelden weten niet dat ze kort na middernacht naar de inderhaast opgerichte galgen in de gymzaal worden gebracht.
Om 22.45 uur slaat de wacht voor de celdeur van Göring alarm. Göring, die eerst nog heel rustig lag te slapen, heeft zware krampen. Ze proberen de oorzaak te achterhalen terwijl Göring blauw aanloopt en uiteindelijk sterft.
De gevangenisarts haalt uit zijn mond een stukje glas: de resten van een capsule met cyaankali. Als de geallieerden op de persconferentie de volgende ochtend om 6.25 uur bekendmaken dat de oorlogsmisdadigers zijn terechtgesteld, steelt Göring nog een keer de show.
In de straten vanNeurenberg is de sfeer onder de Duitsers opgelucht en soms zelfs ronduit triomfantelijk. ‘Goed gedaan, Göring’, zegt iemand, ‘hij liep altijd wat voor op de rest.’ ‘Typerend’, zegt een ander. ‘Hij moest altijd in de schijnwerpers staan.’
En zelfs de Amerikaanse gevangenispsychiater die Göring in vertrouwen hadgenomen, noemt de zelfmoord ‘een waardige, zelfs briljante afsluiting’.
In 2005 bekende een Amerikaanse oud-cipier dat een mooie Duitse vrouw hem had overgehaald Göring de capsule te geven, die volgens haar een vitaal medicijn bevatte.
Een verklaring die de meeste historici plausibel achten, maar onmogelijk te bewijzen is. Wat er is gebeurd met het stoffelijk overschot van Göring, is een goed bewaard geheim.
We weten alleen dat hij is ‘gecremeerd en de as is verdwenen’. Een graftombe van marmer kregen Göring en de zijnen in elk geval niet.