Na Hitler: Nazikopstukken ruziën over ruïnes van Duitsland

Göring ziet zijn kans schoon

22 april, ’s avonds, Obersalzberg: Rijksmaarschalk Hermann Göring zit in de Alpen, waar de vijand nog niet is doorgedrongen.

De auto van Karl Koller rijdt de kronkelige weggetjes naar het Alpenpaleisje Obersalzberg op, waar Hitler en zijn trawanten ’s zomers veel verblijven. Hij is net per vliegtuig uit de hoofdstad gekomen en spoedt zich de berg op om verslag uit te brengen aan zijn baas Hermann Göring in diens luxe villa op de berghelling.

Het hoofd van de Luftwaffe spitst zijn oren als Koller de dramatische bijeenkomst in de Führerbunker eerder die dag beschrijft. Hitler is blijkbaar bereid om de macht over het Derde Rijk uit handen te geven, en Göring is al lange tijd de officiële opvolger van de Führer.

Er wordt een jurist bij geroepen, die bevestigt dat de regels helder zijn: in een decreet uit 1941 heeft Hitler bepaald dat Göring het landsbestuur overneemt als hij zelf niet in staat is om beslissingen te nemen.

Maar Göring moet goed op zijn tellen passen. Martin Bormann, Hitlers secretaris, bevindt zich nog in de Führerbunker, en deze intrigant pur sang maakt handig gebruik van zijn nauwe band met Hitler om de anderen buitenspel te zetten.

‘Hij wacht gewoon zijn kans af om mij te liquideren,’ zegt Göring. ‘Als ik nu in actie kom, zullen ze me een verrader noemen, maar als ik niet handel, word ik ervan beschuldigd Duitsland in de steek gelaten te hebben.’

Samen met zijn adviseurs stelt Göring een telegram op waarin hij Hitler vraagt diens aftreden te bevestigen.

De woordkeuze in de boodschap krijgt ernstige gevolgen: ‘Ik voel mij genoodzaakt aan te nemen dat indien er om 22.00 uur geen antwoord is gekomen, u niet vrij kunt handelen. In dat geval beschouw ik uw decreet als in werking getreden en zal ik de verantwoordelijkheid voor de natie en het vaderland op mij nemen.’

Bormann slaat terug

23 april, 0.56 uur, Führerbunker: De rust is weergekeerd in Hitlers hoofdkwartier. Iedereen probeert de woedeaanval te vergeten.

Er komt een telegram binnen via het netwerk van de marine, het enige dat nog werkt in het verwoeste Berlijn. Martin Bormann leest het en ruikt een kans.

‘Het is een ultimatum,’ zegt hij vol afschuw als hij het telegram aan zijn baas overhandigt. Terwijl Hitler leest, herinnert Bormann hem eraan dat Göring nog maar een half jaar eerder beticht werd van het voeren van geheime gesprekken met de geallieerden. Aanvankelijk haalt Hitler echter zijn schouders op en dicteert hij slechts een kort antword aan het hoofd van de Luftwaffe.

‘Het decreet van 29 juni 1941 is opgeheven op mijn persoonlijke bevel. Mijn handelingsvrijheid is intact. Ik verbied u te handelen zoals beschreven,’ luidt het.

Bormann is niet tevreden, en die middag ziet hij een nieuwe kans wanneer er nog een telegram van Göring binnenkomt.

Het is een bevel aan minister van buitenlandse zaken Von Ribbentrop om naar de Obersalzberg te komen als Hitler voor middernacht geen teken van leven heeft gegeven. Bormann rent door de Führerbunker op het verblijf van Hitler in de diepte af.

‘Göring is hoogverraad aan het plegen!’ roept Bormann ziedend. ‘Hij stuurt al telegrammen naar de regering om mee te delen dat hij om middernacht uw bevoegdheden zal overnemen, mein Führer!’

Eindelijk reageert Hitler. Hij is kalm gebleven sinds zijn tirade van de vorige avond, maar nu barst hij weer uit zijn vel, zoals hij het afgelopen jaar zo vaak gedaan heeft: ‘Ik heb het altijd al geweten!’ roept Hitler, terwijl hij rood aanloopt. ‘Ik weet dat Göring lui is.

Hij heeft de luchtmacht te gronde gericht. Hij stond corruptie toe in onze staat. Hij is drugsverslaafd. Ik heb het altijd al geweten!’

Bormann krijgt opdracht een telegram naar Beieren te sturen waarin Göring uit al zijn functies wordt ontheven.

Het hoofd van de Luftwaffe krijgt tevens te horen dat hij aangehouden zal worden en zijn leven alleen gespaard zal worden als hij om gezondheidsredenen terugtreedt.

Een half uur later komt er een antwoord uit de Alpen: Hermann Göring heeft plotseling hartklachten gekregen en legt al zijn functies neer. Martin Bormann is erin geslaagd om de officiële troonopvolger van nazi-Duitsland binnen een paar uur buitenspel te zetten.

Göring krijgt bezoek van de SS

23 april, 20.50 uur, Obersalzberg: Göring zit al de hele dag te wachten op de onontkoombare straf voor de telegrammen die hij gestuurd heeft.

Het SS-bataljon op de Obersalzberg moet Hitler en de andere nazikopstukken beschermen wanneer ze daar verblijven. Het telegram vanuit de Führerbunker met een bevel komt dan ook als een verrassing.

‘Omsingel ogenblikkelijk de villa van Göring en arresteer de voormalige rijksmaarschalk. Treed hard op als hij zich verzet,’ luidt de niet mis te verstane opdracht uit Berlijn.

Even later komt er een nieuw bericht binnen, dit keer met Bormann als afzender: ‘U zult het met de dood bekopen als het bevel van de Führer niet opgevolgd wordt!’

Terwijl de duisternis invalt, stellen SS-troepen zich op rond Görings vorstelijke Alpenverblijf. Als het Luftwaffe-hoofd zich een uur later niet vertoond heeft, bestormen ze het gebouw met getrokken wapens.

Een SS-officier stapt op de voorheen zo machtige nazileider af en zegt: ‘Herr Reichsmarschall, u bent aangehouden.’ Göring wordt met zijn staf onder huisarrest geplaatst en mag niet met de buitenwereld communiceren – zelfs niet met zijn vrouw.

Generaal Karl Koller, Görings vertegenwoordiger in de Führerbunker, praat op de bewakers in:

‘Beseffen jullie dat dit waanzin is? De rijksmaarschalk heeft uiterst correct gehandeld. Hij heeft de Führer slechts een simpele vraag gesteld.’ De SS-officier voelt zich er ongemakkelijk bij en zegt dat hij Hermann Göring slechts in Ehrenhaft houdt – een eervol huisarrest.

Twee dagen later vergeten gevangene en bewakers heel even het machtsspel in de nazitop. Aan de hemel boven de Obersalzberg verschijnen 350 Britse bommenwerpers, en terwijl de Duitsers hun toevlucht zoeken in bunkers, worden grote delen van het complex verwoest, waaronder de Alpenvilla van Göring.

Himmler denkt in het groot

23 april, 23.30 uur, Lübeck: Reichsführer-SS Heinrich Himmler heeft Berlijn verlaten en ziet een glorieuze toekomst voor zichzelf.

SS-hoofd Himmler neemt zijn intrek in de kelder onder het Zweedse consulaat. Hij heeft bezoek van graaf Folke Bernadotte van het Zweedse Rode Kruis, die denkt dat hij kan onderhandelen over de vrijlating van Scandinaviërs uit de Duitse kampen.

Maar na de inzinking van Hitler en de val van Göring heeft Himmler snode plannen.

‘Het is goed mogelijk dat Hitler al dood is of dat binnen een paar dagen zal zijn,’ zegt Himmler, terwijl het gebouw op zijn grondvesten trilt door een bombardement.

‘De oorlog moet ophouden en Duitsland moet zijn nederlaag toegeven. Ik was echter nog gebonden aan mijn eed aan de Führer, maar nu staan de zaken er anders voor.

Ik erken dat Duitsland overwonnen is.’ Ten overstaan van een verbaasde Bernadotte vervolgt Himmler: ‘In de nieuwe omstandigheden heb ik de vrije hand. Om Duitsland voor een Russische inval te kunnen behoeden ben ik bereid om aan het Westfront te capituleren en de westerse mogendheden zo snel mogelijk naar het oosten te laten oprukken.’

Himmler wil dat Duitsland zich bij de geallieerden aansluit in een oorlog tegen de Sovjet-Unie.

Bernadotte belooft de boodschap door te geven aan de geallieerden op voorwaarde dat Himmler toezegt de bezetting van Denemarken en Noorwegen te beëindigen en zo’n 20.000 gevangenen naar Zweden laat evacueren.

Als Bernadotte naar het vliegveld rijdt, spreekt hij met een assistent over het ambitieuze plan van Himmler: ‘De Reichsführer ziet de ernst van zijn eigen situatie niet in. Ik kan niets meer voor hem doen.’

Trouwe Heinrich wordt betrapt

28 april, ’s avonds, Führerbunker: De Russen hebben de Berlijnse vliegvelden ingenomen en daarmee de laatste vluchtweg afgesneden.

De hele dag lopen er al meldingen van verliezen en terugtrekkingen aan alle fronten binnen in de Führerbunker. Maar in de avonduren krijgt Hitler een bericht waar hij meer van schrikt dan van al het andere slechte nieuws.

Een nerveuze ambtenaar van de persdienst moet een bericht van Radio Atlantik doorgeven. Deze zender doet zich voor als de spreekbuis van het Duitse verzet, maar wordt vanuit Groot-Brittannië aangestuurd.

Volgens de omroep heeft Heinrich Himmler in het diepste geheim geprobeerd met Groot-Brittannië en de VS te onderhandelen over vrede. Volgens de zender wilde het nazikopstuk Hitler hiermee aan de kant schuiven.

Wit weggetrokken en met trillende lippen hoort de Führer de bevende boodschapper aan. Hij is de laatste tijd vaker verraden, maar dit slaat alles. Hij had nooit kunnen denken dat der treue Heinrich ertoe in staat zou zijn om hem een dolk in de rug te steken.

Het vonnis wordt ter plekke geveld: Himmler wordt uit de regering gezet en moet zo snel mogelijk gearresteerd worden. In de tussentijd zoekt Hitler een andere zondebok en vindt die in Hermann Fegelein, de vertegenwoordiger van Heinrich Himmler in Berlijn. Fegelein wordt in de tuin van de rijkskanselarij door het hoofd geschoten.

Martin Bormann wist zijn gezicht in de plooi te houden, maar verkneukelde zich bij de gedachte dat er opnieuw een rivaal was weggevallen. In zijn dagboek schreef hij iets anders:

‘Telkens weer herhaalt de Führer dat hij niet meer verder wil leven met zo veel verraders om zich heen.’ De slotakte in de bunker is bijna aangebroken.

Hitler dicteert de toekomst

29 april, 3.00 uur, Führerbunker: De Russen naderen de ondergrondse schuilplaats van Hitler, en de spanning neemt toe.

Adolf Hitler beseft dat zijn laatste uur geslagen heeft. Met propagandaminister Goebbels en Bormann als getuigen dicteert hij zijn testament. De secretaresse, Traudl Junge, kan hem nauwelijks bijhouden op de schrijfmachine.

‘Omdat onze troepen te zwak zijn om de vijandelijke opmars nog langer te kunnen stuiten en omdat onze weerstand wordt ondergraven door verblinde en karakterloze figuren, zal ik mijn lot delen met de miljoenen die ook in deze stad gebleven zijn,’ zegt Hitler, en hij vervolgt:

‘Göring en Himmler hebben door geheime onderhandelingen met de vijand, die ze tegen mijn wil voerden, en door hun poging de macht op onwettige wijze te grijpen, het land en het volk zeer veel schade berokkend, nog afgezien van de trouweloosheid jegens mijn persoon.’

Bormann luistert mee en verbergt zijn vreugde achter een stalen gezicht, maar is geschokt door wat de Führer dan zegt:

‘Om het Duitse volk een regering van eervolle mannen te geven die haar verplichting nakomt om de oorlog met alle middelen voort te zetten, benoem ik als leider der natie de volgende leden van het nieuwe kabinet: Rijkspresident: Dönitz. Rijkskanselier: dr. Goebbels. Partijminister: Bormann.’ Hitler wil de macht in het Derde Rijk verdelen. En Karl Dönitz, de bevelhebber van de marine die niemand als een machtsfactor beschouwd had, wordt de nieuwe sterke man.

Leider van een rokende puinhoop

30 april, 18.35 uur, Plön: Dönitz zit in het noorden om de Britten voor te blijven.

Karl Dönitz bevindt zich in zijn tijdelijke hoofdkwartier ten noorden van Hamburg als hij een telegram van Bormann uit Berlijn krijgt. Hij wordt bevorderd tegen wil en dank:

De Führer heeft u, Herr Großadmiral, benoemd als zijn opvolger. Er volgt nog een schriftelijke bevestiging.

U dient ogenblikkelijk alle benodigde maatregelen te treffen.’ Het telegram meldt dat Hitler drie uur eerder zelfmoord gepleegd heeft.

Bormann wil tijd winnen om in Berlijn te onderhandelen met de Russen, zodat hij de stad uit kan komen om zijn positie in het machtsspel niet te verliezen. Ondertussen weet Dönitz zich geen raad met de situatie.

‘We hebben genoeg heroïsche veldslagen uitgevochten. Red het volk, stop met onnodig bloedvergieten,’ zegt hij tegen een adjudant.

‘Als staatshoofd staat mij maar één ding te doen: zo snel mogelijk een einde maken aan de oorlog.’ Maar nog niet. Eerst wil hij voorkomen dat er te veel Duitsers in handen van de Russen vallen.

Als Dönitz het telegram beantwoordt, zwijgt hij echter over zijn plannen. Hij heeft zijn lesje geleerd.

‘Ik zal de oorlog voortzetten tot hij beëindigd wordt op een manier die recht doet aan de unieke en heldhaftige strijd van het Duitse volk,’ belooft de admiraal.

Himmler maakt een comeback

30 april, 0.00 uur, Plön: Himmler is nog op vrije voeten en heeft de strijd niet opgegeven.

Een stoet open wagens houdt halt bij het hoofdkwartier van Dönitz, en Heinrich Himmler stapt eruit. Met zes zwaarbewapende SS-lijfwachten loopt hij de trap op, terwijl hij argwanend om zich heen kijkt.

Ondanks het donker merkt hij de gewapende mannen achter de bomen op. Dönitz ziet Himmler duidelijk als bedreiging.

De admiraal is echter de beleefdheid zelve wanneer hij Himmler ontvangt op zijn kantoor en hem het telegram overhandigt waarin hij tot staatshoofd benoemd wordt. De Reichsführer-SS leest het met stijgende verbazing.

Als hij even later opstaat, wit weggetrokken, maakt Dönitz zich op om zijn pistool te grijpen dat onder wat paperassen op het bureau ligt. Maar Himmler maakt een buiging.

‘Sta mij toe de tweede in rang in uw staat te worden,’ zegt de SS-leider met geveinsde beleefdheid. Dönitz geeft Himmler meteen te verstaan dat er voor hem geen plaats is in zijn regering.

Het nazikopstuk zou onderhandelingen met de geallieerden in de weg staan.

Teleurgesteld druipt de bezoeker af, terwijl hij blijft zeggen dat het toekomstige Duitsland hem en zijn SS nodig heeft om de orde te handhaven. Dan verlaat hij Plön – zijn tijd komt nog wel. De wereld zal inzien dat hij onmisbaar is in de strijd tegen het communisme.

Bormann neemt de benen

1 mei, 7.40 uur, Führerbunker: Duitse pogingen om met de Russen te praten mislukken. De vijand eist de onvoorwaardelijke overgave.

Martin Bormann moet inzien dat hij zich geen weg uit de belegerde hoofdstad kan praten, maar hij weigert de handdoek in de ring te gooien nu Göring en Himmler weg zijn. Hij stuurt een laatste bericht naar Dönitz:

‘Het testament is in werking getreden. Ik kom zo snel mogelijk naar u toe. Tot dan dient u mijns inziens af te zien van het informeren van het publiek.’ Aan zijn dagboek vertrouwt hij zijn wanhopige plan toe: ‘Vluchtpoging!’

Met een aantal andere voormalige bewoners van de Führerbunker wil Bormann uit Berlijn ontsnappen zonder dat ze in Russische handen vallen, en daarna meteen naar Dönitz gaan.

Hij naait het testament van Hitler in zijn uniform, verlaat de rijkskanselarij met wat andere nazi’s en begeeft zich naar de Wilhelmsplatz. Daar verruilt het groepje de brandende straten voor de tunnels van de metro. Stilletjes verdwijnen ze in de duisternis.

Dönitz spreekt het volk toe

1 mei, 10.20 uur, Hamburg: De nieuwe Duitse leider is bang dat Bormann een coup zal plegen. Hij besluit zijn positie bekend te maken.

In een radiostudio in Hamburg wacht Karl Dönitz de moeilijkste taak van zijn leven. Hij moet een verwoeste natie, die Adolf Hitler 12 jaar lang trouw gebleven is, ervan overtuigen een zeeman uit Grünau te vertrouwen.

Het rode lampje gaat aan ten teken dat hij kan beginnen. ‘Duitse mannen en vrouwen, soldaten der Wehrmacht,’ spreekt Dönitz in de microfoon. ‘Onze Führer, Adolf Hitler, is gevallen. Het Duitse volk buigt in diepe treurnis en eerbied.’ De formaliteiten zitten erop.

‘De Führer heeft mij tot zijn opvolger benoemd. Mijn eerste taak is de Duitse burgers te behoeden voor de vernietiging door de oprukkende bolsjewistische vijand,’ zegt Dönitz somber. ‘Daartoe heb ik uw hulp nodig. Schenk mij uw vertrouwen, want uw weg is ook mijn weg.’

Twee dagen later benoemt Dönitz zijn nieuwe regering in Flensburg – een provinciestadje in een uithoek, zo ver mogelijk weg van de oprukkende Britse troepen.

Over en uit voor Himmler

5 mei, sleeswijk: Bormann is nergens te bekennen, en Dönitz spreekt dagelijks met Himmler om de SS te vriend te houden.

Himmler blijft in de buurt van Flensburg, de nieuwe zetel van de regering. Hij weet zeker dat hij een verbond kan smeden tegen de Russen met Eisenhower, de geallieerde opperbevelhebber, als Dönitz hem dat toestaat.

Het nazikopstuk is in een vrolijke bui als hij bezoek krijgt van de nieuwe Duitse kanselier, Lutz von Krosigk. Maar de gast weet zijn goede humeur snel te verpesten.

‘Als een Engelsman of Amerikaan ook maar overweegt met u te praten, wordt hij meteen neergesabeld,’ zegt de kanselier. Himmlers naam is te zeer verbonden met de SS, oorlogsmisdaden en concentratiekampen.

Dönitz heeft Nederland, Denemarken en Noordwest-Duitsland aan de Britten afgestaan. Nu er bijna niet meer gevochten wordt, moet de nieuwe regering zo snel mogelijk van Himmler af, zodat Dönitz en zijn ministers afstand kunnen nemen van de misdaden van de nazi’s. In plaats van een hoge post krijgt de SS-leider bevel te verdwijnen.

De droom van Reichsführer-SS Heinrich Himmler spat uiteen. Hij zal nooit de grote bevrijder van het westen worden. In plaats daarvan vlucht hij te voet onder de naam Heinrich Hitzinger, met een lapje voor zijn oog.

Göring toost met de Amerikanen

8 mei, Tirol: Na het bombardement van zijn villa is Göring met zijn bewakers naar zijn familiekasteel Mauterndorf in Oostenrijk gegaan.

Op 1 mei ontving de SS-eenheid die Hermann Göring bewaakt een telegram van Bormann in Berlijn met het bevel de gevangene te liquideren.

Maar na het nieuws van de dood van Hitler weten de SS’ers niet meer wie ze moeten gehoorzamen. En Göring draagt bij aan de verwarring door ze rijkelijk van dure wijn te voorzien.

Göring heeft zijn zelfvertrouwen hervonden en stuurt een telegram aan Eisenhower waarin hij aanbiedt om ‘van maarschalk tot maarschalk’ te onderhandelen.

Hij ziet al helemaal voor zich hoe hij en de Amerikaan de toekomst zullen bepalen in een fraai kasteel, dat zijn assistent Karl Koller alvast voor dat doel geconfisqueerd heeft.

Op 6 mei, als de Duitsers al op een aantal fronten gecapituleerd hebben, laten de SS’ers Göring in de steek.

Twee dagen later geeft hij zich in een blauw uniform vol decoraties over aan de Amerikanen. Zijn nieuwe bewakers brengen hem onder in een hotel, waar hij hof houdt voor Amerikaanse officieren. Dat sterkt hem in het idee dat hij van groot belang is voor de toekomst van Duitsland.

Maar twee weken later is het uit met de pret. Göring moet zijn gouden ringen, gala-uniform en een koffer vol morfinetabletten inleveren en wordt als oorlogsmisdadiger onder een streng regime geplaatst.

Himmler loopt tegen de lamp

23 mei, Lüneburg: De oorlog is al sinds 8 mei voorbij, maar Himmler is nog op vrije voeten. Met twee vertrouwelingen loopt hij zuidwaarts.

Een Britse patrouille houdt drie Duitse soldaten aan die over een landweggetje lopen. Als de drie klagen dat ze in de rij moeten staan om verhoord te worden, vangt een inlichtingenofficier op dat het om hooggeplaatste mannen gaat.

Bij de eerste vraag legt de kleinste van hen zijn vermomming af. Hij haalt zijn ooglapje weg, zet een brilletje op en zegt: ‘Ik ben Heinrich Himmler.’

De verblufte Britten beseffen dat ze een van de meest gezochte personen ter wereld in handen hebben. Bij een visitatie worden twee gifampullen gevonden, waarna Himmler verder wordt verhoord.

Een arts vraagt hem zijn mond te openen en ziet een stukje blauw glas tussen twee kiezen. Als hij het wil pakken, rukt de gevangene zich los en bijt hij erop. Het blijkt een derde ampul met kalium-cyanide te zijn.

Alle reanimatiepogingen zijn vergeefs, en Heinrich Himmler wordt doodverklaard.

De laatste dag van het Derde Rijk

23 mei, FLENSBURG: De Britten hebben Dönitz sinds de capitulatie straal genegeerd.

Als de geallieerden Dönitz ontbieden op het schip Patria in Flensburg, weet hij dat alles eindelijk voorbij is.

‘Pak je spullen,’ zegt de admiraal tegen zijn adjudant. De haven staat vol persfotografen, en aan boord van het schip wordt Dönitz opgewacht door geallieerde officieren. Een Amerikaanse generaal neemt het woord. Hij verklaart dat Dönitz en zijn gevolg krijgsgevangen zijn gemaakt.

‘De zittende Duitse regering is hiermee ontbonden,’ stelt de Amerikaan vast. Vervolgens worden de Duitsers van boord gebracht en moeten ze met hun handen op het hoofd naar een binnenplaats lopen, waar ze grondig inwendig onderzocht worden.

De bewakers willen zeker weten dat ze geen gifampullen bij zich dragen. De voormalige kanselier Von Krosigk protesteert.

‘Blijf maar gewoon glimlachen,’ zegt een officier achter hem in de rij. In het najaar van 1945 worden de hoogste nazikopstukken voor een geallieerde rechtbank gebracht in Neurenberg.

Admiraal Dönitz en kanselier Von Krosigk krijgen beiden 10 jaar cel wegens oorlogsmisdaden.

Martin Bormann wordt bij verstek ter dood veroordeeld – het is niet bekend dat hij in Berlijn is omgekomen. En Göring krijgt dezelfde straf. Hij neemt vlak voordat hij opgehangen wordt een binnengesmokkelde gifpil in.