Zo’n 3000 mensen zitten op de avond van 8 november 1923 opeengepakt in de Bürgerbräukeller in München om te luisteren naar de rijkscommissaris van de deelstaat Beieren, Gustav von Kahr.
Onder de aanwezigen is de 34-jarige Adolf Hitler, die wordt omringd door een groep van zijn naaste kameraden van de NSDAP. Ze willen een staatsgreep plegen die hen niet alleen in Beieren, maar in heel Duitsland aan de macht zal brengen.
Om niet op te vallen staat Hitler met een pul bier in zijn hand tegen een pilaar in de grote zaal van de bierhal geleund.
‘In München zou niemand een man met zijn neus in een pul bier verdenken,’ legde een partijgenoot later uit.
‘Niemand verlaat deze ruimte levend zonder mijn toestemming.’ Adolf Hitler tijdens de Bierkellerputsch
Om 20.30 uur neemt Hitler een laatste slok. Dan gooit hij de pul kapot op de grond en beent hij door de menigte naar het podium, terwijl hij zijn Browning-pistool trekt. Op vijf passen van het podium klimt hij op een stoel en schiet hij in het plafond.
‘De nationale revolutie is uitgebroken!’ roept hij.
Hitlers Bierkellerputsch is begonnen. Maar hoewel er bloed zal vloeien in de straten van München, moet Hitler al snel inzien dat zijn grootse opstand uitgaat als een nachtkaars.
Nationaalsocialisten wilden München overnemen
Hitler en zijn handlangers wilden het extreemrechtse bolwerk München in handen krijgen. De politieke leiders moesten hen steunen, en belangrijke locaties moesten worden overgenomen.
Poging tot coup begint in bierhal
8 november, ’s avonds: Hitler en zijn aanhangers omsingelen eerst de Bürgerbräukeller, waar de machtige mannen van Beieren bijeen zijn. Zij moeten worden overgehaald om Hitler te steunen als regeringsleider.
Hitlers mannen gaan de straat op
Dezelfde avond: In de Löwenbräukeller wacht kapitein Ernst Röhm met 2000 man. Die moeten gebouwen bezetten om München in handen te krijgen. Zonder een schot te lossen neemt Röhm met 100 man het ministerie van Oorlog over.
Wapenroof uit kazerne mislukt
9 november, ’s nachts: Röhm stuurt de Oberland-eenheid van 400 man naar de geniekazerne in Oberwiesenfeld. Ze moeten wapens stelen en het centaal station van München veroveren. De troepen worden in de val gelokt door de sluwe kapitein Oskar Cantzler, die hen opsluit.
Bloedbad beëindigt de opstand
9 november: De nachtelijke actie in de Bürgerbräukeller is mislukt. Nu trekt Hitler met 2000 man over de Ludwigsbrug in de hoop de autoriteiten te verslaan. Maar de politie schiet met scherp en houdt de nazi’s tegen bij de Odeonsplatz. De staatsgreep is afgewend.
Hitler bedreigt zijn gijzelaars
Een paar minuten voordat Hitler zijn schot afvuurt in de Bürgerbräukeller, komen er vier vrachtwagens voorgereden. De paar politieagenten die het evenement bewaken moeten toekijken hoe zo’n 100 geüniformeerde mannen eruit springen en hen bedreigen met machinepistolen en bajonetten.
Nog geen minuut later staan de mannen van de Stoßtrupp-Hitler en de Sturmabteilung (SA) – de partijsoldaten van de NSDAP – voor alle uitgangen van het gebouw.
Zelfs de ramen worden bewaakt als Hermann Göring met getrokken sabel de bierhal binnenloopt. Achter hem volgt een groep mannen met een zwaar machinegeweer, dat ze in de lobby opstellen.
De omsingeling van de Bürgerbräukeller is het signaal voor Hitler om te verklaren dat er een revolutie is uitgebroken.
‘De regeringen van Beieren en Berlijn zijn omvergeworpen,’ verkondigt Hitler.
Na zijn korte mededeling draagt hij het driemanschap dat Beieren bestuurt – rijkscommissaris Gustav von Kahr, Reichswehrcommandant Otto von Lossow en politiecommissaris Hans von Seißer – op hem te vergezellen naar de eerste verdieping.
Een van Hitlers soldaten tijdens de Bierkellerputsch was een jonge Heinrich Himmler.
‘Niemand verlaat deze ruimte levend zonder mijn toestemming,’ zegt Hitler tegen de Beierse leiders.
Drie SA’ers met geweren en handgranaten flankeren hem terwijl hij zijn plannen uiteenzet: er moet een nieuwe regering komen in Duitsland met hemzelf aan het roer. De oorlogsheld Erich Ludendorff wordt opperbevelhebber van het leger en zal een mars naar Berlijn leiden om de hoofdstad in handen te krijgen.
Von Kahr kan aanblijven als rijkscommissaris van Beieren, terwijl Von Lossow en Von Seißer respectievelijk minister van Defensie en Politie worden.
Hitler verwacht dat zijn gijzelaars de voorwaarden accepteren en het omverwerpen van de regering van de Weimarrepubliek en het aantreden van Hitler als nieuwe leider publiekelijk zullen steunen.
‘Ik weet dat deze stap moeilijk is voor u, heren, maar hij moet gezet worden,’ zegt Hitler.
Hij geeft zijn gijzelaars echter geen keuze:
‘Als het misgaat, heb ik vier kogels in mijn pistool – drie voor mijn partners als ze me in de steek laten, en de laatste voor mezelf.’
Generaal arriveert bij bierhal
Hitler laat zijn gevangenen op de eerste verdieping nadenken over zijn eisen, terwijl hij afdaalt naar de hal, waar het onrustig is.
De meeste aanwezigen zijn rechts en willen af van de Weimarrepubliek, maar het is niet zo duidelijk wat er hier gebeurt. Hitler moet opnieuw in het plafond schieten om de menigte tot bedaren te brengen.
‘Morgen heeft Duitsland een Duitse nationale regering óf zijn we dood!’ roept Hitler, en hij kondigt aan dat zijn provisorische regering ‘aan de mars naar het Babel van de zonde, Berlijn, zal beginnen om het Duitse volk te redden’.
Hitler wordt toegejuicht, en als hij terugkeert bij Von Kahr, Von Lossow en Von Seißer, vraagt hij of ze het applaus in de zaal hebben gehoord. De drie aarzelen nog, maar worden over de streep getrokken als de deur opengaat en generaal Ludendorff binnenkomt.
De held van de Eerste Wereldoorlog heeft met Hitler gesproken over het ten val brengen van de Weimarrepubliek, maar – beweert Ludendorff later – krijgt nu pas te horen hoe Hitler de ministerschappen wil verdelen.
Hij schaart zich achter Hitler en vraagt Von Kahr, Von Lossow en Von Seißer om te helpen bij het creëren van ‘een grote, nationale volksbeweging’.
Na de woorden van de gezaghebbende generaal volgt het drietal Hitler naar de hal, waar ze officieel hun steun aan de nieuwe regering uitspreken. Het publiek scandeert ‘Heil Hitler’ als de nieuwe, zelfbenoemde leider van het Reich ‘een groot en machtig Duitsland’ belooft.
Plannen spatten uiteen
Met de steun van de Beierse leiders sturen de coupplegers een bericht naar de SA’ers die in een andere bierhal bijeen zijn. Van daaruit stuurt kapitein Ernst Röhm 2000 man de straat op om de controle over verschillende strategische plekken in München veilig te stellen.
Veel van de geüniformeerde rebellen halen verborgen geweren en bajonetten tevoorschijn, en een groep onder leiding van Röhm hoeft alleen maar met de wapens te dreigen om het Beierse ministerie van Oorlog te kunnen overnemen.
Dat is echter het enige succes van de avond. 400 mannen van de zogeheten Oberland-eenheid blunderen als ze wapens proberen te stelen uit de barakken van de genie bij het centraal station. De officier van dienst lokt hen het exercitiegebouw in en sluit hen op.
Als Hitler hiervan hoort, snelt hij naar te kazerne om de officier over te halen zijn mannen vrij te laten en hun wapens te geven. Maar voor één keer laat Hitlers overredingskracht hem in de steek.
‘Overal vielen mensen kronkelend van de pijn neer, gewond of stervend.’ SA-leider Joseph Berchtold over het geweld tijdens de Bierkellerputsch
Als de coupleider terugkeert naar de Bürgerbräukeller, wacht hem nog een onaangename verrassing. Ludendorff heeft Von Kahr, Von Lossow en Von Seißer toegestaan de bierhal te verlaten in ruil voor de belofte hem later die avond te ontmoeten op het ministerie van Oorlog om de mars naar Berlijn te coördineren.
Hitler heeft er geen goed gevoel bij, en dat blijkt later terecht. Nog vóór middernacht trekken Von Kahr, Von Lossow en Von Seißer hun steun in.
Rijkscommissaris Von Kahr kondigt zelfs aan dat de NSDAP en de andere paramilitaire organisaties van de Kampfbund met onmiddellijke ingang zijn verboden.
Hitler is onthutst. Maar hij heeft nog één laatste hoop: een trein, die de inwoners van München tot een opstand moet verleiden.
Vuurgevechten in de straten
Als Hitler en Ludendorff op 9 november rond het middaguur de Bürgerbräukeller verlaten, worden ze gevolgd door 2000 aanhangers, vooral leden van de inmiddels verboden Kampfbund-groepen.
Maar Von Kahr, Von Lossow en Von Seißer hebben de politie de straat op gestuurd om Hitler tegen te houden. Zodra het gevolg van de NSDAP-leider de Ludwigsbrug over de Isar bereikt, stuiten ze op een politiemacht.
Göring schrikt de agenten echter af door te dreigen alle gijzelaars – journalisten en politieke tegenstanders die nog vastzitten in de bierhal – te doden.
Opgewonden marcheert Hitlers groep over de brug en door de binnenstad van München, maar als ze de Odeonsplatz naderen bij de grote renaissancetuin, blokkeren zo’n 100 agenten hun pad.
Hitlers mannen dreigen met geweren, pistolen en bajonetten, en de spanning is te snijden als politieluitenant Michael von Godin het bevel geeft de mars te ontbinden.
‘Plotseling schoot een Hitler-aanhanger die een stap links van mij stond met zijn pistool op mijn hoofd. Het schot miste en doodde sergeant Hollweg achter me. Voordat ik bevelen kon geven, openden mijn mannen het vuur,’ verklaarde Von Godin later.
De mislukte staatsgreep, waarbij het later beroemde ‘bloedvlag’ een rol speelde, werd heel belangrijk voor de nazipropaganda.
Kogels vliegen in de rondte, er klinkt geroep en geschreeuw. In de chaos slaan veel opstandelingen op de vlucht.
‘Overal vielen mensen kronkelend van de pijn neer, gewond of stervend, terwijl de geweren nog dood en verderf zaaiden in de vluchtende menigte,’ zei SA-leider Joseph Berchtold na de gevechten, waarbij 16 Hitler-aanhangers en vier agenten zijn omgekomen.
Onder de vele gewonden zijn Göring en Hitler zelf. De SA-leider heeft kogels in zijn dijbeen en lies, en Hitlers schouder is uit de kom nadat hij omvergelopen is.
Om 15.00 uur geeft Von Lossow Von Kahr een samenvatting van de gebeurtenissen van de afgelopen 24 uur:
‘Excellentie, de Ludendorff-Hitler-coup is neergeslagen.’
Coupplegers kwamen er genadig vanaf
Hitler ging achter de tralies
Hitler werd beticht van hoogverraad en kon levenslang krijgen, maar werd veroordeeld tot vijf jaar Festungshaft: de mildste vorm van detentie. Hij zat slechts 10 maanden uit in een lichte cel met een schilderachtig uitzicht.
Ludendorff werd vrijgesproken
Nadat hij had bezworen niet op de hoogte te zijn geweest van de couppoging toen hij naar de Bürgerbräukeller werd geroepen, sprak de rechtbank generaal Ludendorff volledig vrij. Anderen kwamen niet weg met hetzelfde excuus.
Röhm was snel weer vrij
Ernst Röhm werd veroordeeld voor medeplichtigheid aan hoogverraad, maar kreeg slechts 15 maanden cel en zat alleen de vijf maanden die hij in voorarrest had gezeten echt vast. Röhm werd SA-leider en werd gedood in de Nacht van de Lange Messen.
Göring vluchtte naar Oostenrijk
Na gewond te zijn geraakt tijdens de gevechten met de politie, wist Hermann Göring te ontkomen naar Oostenrijk. In 1927 kreeg hij gratie en keerde hij terug naar Duitsland, waar hij een hoofdrolspeler werd in de herboren NSDAP van Hitler.
Coup maakt Hitler populair
De meeste coupplegers worden binnen een paar dagen gearresteerd en in februari 1924 berecht wegens hoogverraad en medeplichtigheid daaraan.
Dankzij zijn welbespraaktheid weet Hitler echter een strenge straf te ontlopen. Na het proces zet hij zichzelf neer als rechtse martelaar, die inmiddels het respect geniet van nationalisten in heel Duitsland.
Zijn populariteit is ‘alleen maar toegenomen,’ merkt de Beierse politie op. En dat weet Hitler zelf ook. In 1925 is hij weer een vrij man en kan hij terugkeren als leider van de NSDAP, die weer toegestaan wordt.
‘De mislukte staatsgreep was misschien wel het grootste geluk van mijn leven,’ zegt Hitler als hij in 1933 aan de macht gekomen is – dit keer democratisch.