Het is een grote chaos in Berchtesgaden. Vanuit heel Duitsland komen treinen aan op het station van de Beierse plaats om pelgrims af te zetten.
De duizenden mensen lopen recht naar de Obersalzberg, waar Haus Wachenfeld staat, het zomerhuis van Adolf Hitler. Hier is hij graag om zich te ontspannen en rustig te kunnen werken.
De menigte verzamelt zich voor het hek van het huis. De verwachtingen zijn hooggespannen, want het schijnt dat Hitler vaak even gedag komt zeggen.
Deze dag, 17 april 1933, heeft Hitler bezoek van zijn propagandaminister, Joseph Goebbels. De onrust bij het hek stoort de twee bij hun werk. Ze zijn bezig met voorbereidingen voor het opheffen van de Duitse vakbonden.
‘In koor roepen de mensen om de Führer, totdat hij naar buiten komt en honderden van hen de hand schudt. Het pure, kinderlijke enthousiasme van het volk voor Hitler is prachtig om te zien,’ schrijft Goebbels in zijn dagboek.
Pelgrimstocht. Elke dag kwamen er duizenden Duitsers naar Hitlers huis. Hij maakte graag tijd vrij om het volk te begroeten.
De menigte scandeert ‘Heil Hitler’ en barst uit in gezang. Een groepje jongens van de Hitlerjugend uit Braunau, waar Hitler geboren is, mag zelfs komen eten.
‘Ze zijn verrukt dat ze bij de Führer aan tafel mogen zitten,’ aldus Goebbels. Intussen dirigeren lijfwachten van de SS de mensen weer de berg af, waarna de rust weerkeert in de pittoreske bergen. Morgen zullen er weer nieuwe hordes Hitler-fans bij het huis staan.
Hitler betrekt de berg
Geen enkele plek zou zo veel gaan betekenen voor Hitler als de Obersalzberg. Hier hield hij zich in 1925 schuil toen hij vrijkwam na de mislukte Bierkellerputsch.
Onder de schuilnaam Herr Wolf huurde hij een boshut om de laatste hoofdstukken te schrijven van Mein Kampf.
En met het geld van de boekverkoop kon hij Haus Wachenfeld huren en later kopen. Het huis had een gezellige woonkamer, een zonnig terras en enkele gastenkamers.
Buitenlandse gasten waren onder de indruk van de Berghof – zoals de Britse premier Neville Chamberlain.
Na de machtsovername in 1933 zat hij vaak wekenlang op de Obersalzberg, zodat partijfunctionarissen, ministers en militairen naar Beieren moesten komen om grote besluiten te kunnen nemen.
Een van de gasten was Heinrich Hoffmann, Hitlers persoonlijke fotograaf. Hij nam stapels foto’s van de Führer in diens vrije tijd: op een wandeling door de natuur of sleetje rijdend in de sneeuw. 100 ervan gebruikte hij in zijn boek Hitler zoals niemand hem kent, dat buitengewoon populair werd.
Een kamer voor Eva Braun
In 1935 werd het bescheiden huis te klein om de vele bezoekers te huisvesten. Daarom wilde Hitler iets bouwen dat groter en representatiever was.
Van een architect leende hij een professionele tekentafel om zelf zijn droomhuis te ontwerpen. Zelfs Hitlers favoriete architect, Albert Speer, mocht zich er niet mee bemoeien.
‘Gewoonlijk zet een architect diverse ideeën op papier om op basis daarvan een oplossing uit te werken. Hitler zag zijn eerste ingeving echter intuïtief aan voor de juiste,’ zei Speer over het snelle ontwerpproces, dat Haus Wachenfeld degradeerde tot een bijgebouw van het nieuwe Alpenpaleisje, de Berghof.
Geld speelde geen rol bij de keuze van de bouwmaterialen: natuursteen uit de Bohemen, Italiaans marmer en dure houtsoorten uit Zuid-Amerika.
Officieel betaalde Hitler zelf, maar het meeste geld kwam van het fonds waarvoor zijn trouwe medewerker Martin Bormann geld inde bij rijke industriëlen.
Het huis schoot omhoog op de met gras begroeide berghelling. Een van Hitlers ideeën was een panoramaraam van 3 x 9 meter dat elektrisch kon worden neergelaten in de kelder.
‘Het is het grootste verzinkbare raam ter wereld,’ pochte Hitler regelmatig.
Toen het dak erop moest, was het geld echter vrijwel op. Daarom werd het van zink in plaats van larixhout.
‘Dat Hitler platzak was, hoorde ik van zijn adjudanten. We moesten er wel om grinniken,’ vertelde Herbert Döhring, de beheerder van het huis, jaren later.
Alleen bij heel goede vrienden kon Eva haar liefde voor Hitler tonen.
Binnen een paar maanden was de bouw van het huis voltooid. Vanaf de weg liep een brede trap naar een groot terras, waar officiële ontvangsten konden plaatsvinden.
Binnen kwamen gasten in de grote hal, een combinatie van een vergaderruimte en een zitkamer met een bureau van zes meter lang, zware fauteuils, een haard en een bioscoop.
In de kelder liet Hitler een kegelbaan aanleggen, maar vrijwel niemand kreeg die te zien. ‘Als het bekend wordt dat ik kegel, wil elke kegelclub in het land mij als erevoorzitter,’ vreesde hij.
Op de eerste verdieping had Hitler zijn werkkamer. Daarnaast lag zijn sober ingerichte slaapkamer met een ijzeren bed, een leunstoel, een bureau en een badkamer en suite. Er hing een portret van zijn overleden moeder, Klara.
Via de badkamer had Hitler discreet toegang tot de slaapkamer van Eva Braun. Tot in 1945 wist bijna niemand dat de Führer een maîtresse had, want de relatie was geheim. Bij officiële bijeenkomsten ging Eva Braun naar haar vertrek, zodat niemand haar zag. Zelfs rijksmaarschalk Göring dacht lange tijd dat Eva Braun niet meer dan een secretaresse van Hitler was.
Wie het wel wist, hield zijn mondje dicht, want roddelen over ‘de baas’ was verboden.
‘We hadden natuurlijk wel vermoedens,’ zei Rochus Misch, een van Hitlers lijfwachten.
‘Eva voldeed niet aan het ideaalbeeld van een Duits meisje.
Ze was niet het eenvoudige, onopgesmukte type. Eva verkleedde zich meerdere keren per dag, was altijd zorgvuldig opgemaakt en droeg kostbare sieraden,’ herinnert de lijfwacht zich.
De tekeningen voor zijn huis in de Beierse Alpen maakte Adolf Hitler zelf.
De begane grond was vooral bestemd om gasten te ontvangen, op de eerste etage waren de
slaapkamers van Eva Braun en hemzelf.
De inrichting, met elke kamer in een eigen kleur, was het werk van architect Gerdy Troost.
Zij was de weduwe van Paul Ludwig Troost, een van de meest markante architecten van het nazisme.
Hitlers architect, Albert Speer, vond het maar niks:
‘Elke technische hogeschool zou het ontwerp hebben afgekeurd.’
In Eva’s slaapkamer stond een grote slaapbank. Als Hitler officiële gasten had, mocht ze zich niet laten zien en trok ze zich hier terug.
Hitlers bureau – hier plande hij o.a. de aanval op de Russen.
De woonkamer. De kussens waren door fans geborduurd.
Het panoramaraam was Hitlers trots. Het mat
3 x 9 meter en kon helemaal naar beneden schuiven.
De zithoek. Hier zat Hitler uren en hield hij lange monologen voor zijn gasten.
De eetkamer met ruimte voor 20 man. Hitler zat met zijn gezicht naar het raam.
Hitlers werkkamer was groen, zijn lievelingskleur.
De gang naar de trap naar Hitlers kamers op de 1e etage.
Boeren moeten de berg verlaten
Het bestuur van de Obersalzberg werd toevertrouwd aan Martin Bormann, de partijsecretaris van Hitler.
Hij had grote plannen met het gebied. In de eerste plaats was het zaak ervoor te zorgen dat de lokale bewoners, hoteleigenaars en boeren plaatsmaakten.
Hitler wilde dat Bormann de huizen opkocht tegen de marktprijs. Daar was de zuinige partijsecretaris niet blij mee.
‘De Führer verbiedt onteigening, dus ik betaal de hoofdprijs,’ klaagde hij.
Toen de huiseigenaren echter niet wilden verkopen, mocht Bormann de prijzen drukken door te dreigen met concentratiekampen. En zo konden de gebouwen worden gesloopt.
Onder de vele fans die Hitlers woning bezochten was een groep meisjes van de Bund Deutscher Mädel. De Führer nodigde hen uit voor een kop thee.
Ervoor in de plaats kwamen een SS-kazerne om de berg te verdedigen, een boerderij voor de voedselvoorziening en barakken voor duizenden arbeiders.
De Berghof was al snel te klein en werd uitgebreid met een extra vleugel met kamers voor adjudanten, een groot aantal bedienden en een tandarts.
Bormann liet een omheining rond het Führersperrgebiet (afgezet gebied van de Führer) zetten. In totaal 100 hectare grond werd bewaakt door de SS.
Martin Bormann, rijksmaarschalk Hermann Göring en architect Albert Speer namen hun intrek op de berg als Hitlers ‘hofhouding’.
Ook Hitlers lijfarts Theodor Morell en zijn vrouw Hannelore, SS-generaal Sepp Dietrich, fotograaf Heinrich Hoffmann en zijn vrouw, de arts Karl Brandt en Hitlers secretaresses hoorden daarbij.
‘De sfeer was heel gemoedelijk,’ zegt Rochus Misch. ‘De volwassenen zaten lekker in de zon, de kinderen speelden en de honden renden blaffend rond.’
Een van die honden was Blondi, de Duitse herder die Hitler had gekregen van zijn SS-lijfwachten. Eigenlijk wilde Hitler geen nieuwe hond meer na de dood van zijn zwarte herder Muck.
De lijfwachten wisten echter hoe vrolijk en ontspannen hun baas kon zijn als hij een hond had en gaven hem de pup die Hitlers trouwste vriend zou worden.
De dag begint om 11.00 uur
Berchtesgaden groeide uit tot een filiaal van de Rijkskanselarij in Berlijn, zodat de Führer op de Berghof nieuwe wetten en verordeningen kon ondertekenen.
Hitler omringde zich het liefst met mensen die hij kende, en de dagen op de Berghof leken sterk op elkaar.
Gewoonlijk stond hij om 11.00 uur op. Een bediende hielp hem zich aan te kleden, waarna hij licht ontbeet met thee, melk en beschuit.
Dan ging hij naar beneden, waar hij een aantal voor hem geselecteerde krantenartikelen las, overlegde met Martin Bormann en de eerste bevelen gaf. Intussen wachtten zijn vertrouwelingen op het terras, want daar mocht worden gerookt.
De sportieve Eva Braun rookte als een ketter, maar daar wist Hitler niets van.
De NSDAP gaf Hitler een huis op de top van een berg. Hij kwam er zelden omdat hij last had van hoogteziekte.
Soms, als Hitler weer eens tekeerging tegen de slechte gewoonte, neuriede zij Smoke gets in your eyes. De aanwezigen gniffelden erom, maar Hitler, die het Amerikaanse liedje uit 1933 niet kende, snapte het grapje niet.
Om 14.00 uur was het tijd voor de lunch. Hitlers vrienden en de gasten van die dag verzamelden zich in de gang bij de eetkamer. De Führer koos zijn tafeldame en nam aan de lange tafel plaats. Het menu bestond uit traditionele gerechten, en Hitler at zelf altijd vegetarisch.
‘Sinds ik in de Eerste Wereldoorlog een gifgasaanval heb meegemaakt, kan ik niet meer tegen de geur van vlees,’ vertrouwde hij zijn kokkin Anna Krautenbacher toe.
Na het eten wandelde het gezelschap in een half uur naar het theehuis hoger op de berg, waar een tafel vol lekkers wachtte. Met comfortabele stoelen.
‘Naar wens werd er thee, koffie of warme chocolademelk geserveerd, met verschillende taarten. Dan kwam er sterkedrank op tafel.
Aan de koffietafel wilde Hitler zich nogal eens verliezen in lange monologen over zijn stokpaardjes. We deden maar alsof we aandachtig luisterden. Soms viel Hitler tijdens zijn eigen verhaal in slaap,’ schrijft Albert Speer in zijn memoires.
Eindeloze avonden bij de haard
Tegen zessen ging het gezelschap met de auto terug naar de Berghof, waarna de gasten een paar uur vrij hadden.
‘Hitler ging meestal naar zijn privévertrekken, terwijl Bormann vaak een van de jonge secretaresses opzocht in haar kamer. Eva Braun sprak er schande van,’ aldus Albert Speer.
Het avondeten stond om 20.00 uur op tafel in de grote hal, die pijlsnel kon worden omgetoverd in een bioscoop.
Eva Braun, die graag foto’s en filmpjes maakte, liet haar 8mm-films zien over het leven op de Berghof. Als een van de weinige Duitsers kon zij aan kleurenfilms komen. Daarom heette dit onderdeel de ‘weekrevue in kleur’.
Dan keek het gezelschap naar Duitse films. Maar zo nu en dan zat er ook een Amerikaanse tussen. Toen Hitler op een avond Gone with the wind had gezien, zei hij tegen Goebbels: ‘Zoiets moet ons volk toch ook kunnen maken!’
De gasten keuvelden zacht met elkaar terwijl Hitler en Eva Braun commentaar gaven op de prestaties van de acteurs en soms elkaars hand vasthielden. Vaak staarde de Führer echter zwijgend in het haardvuur en dan zwegen de gasten, omdat ze hem niet wilden storen in zijn belangrijke gedachten.
‘Om wat leven in de brouwerij te brengen, werd er sekt geschonken. Na de verovering van Frankrijk hadden we goedkope champagne – de beste merken hadden Göring en zijn luchtmaarschalken achterovergedrukt,’ vertelt Speer.
Hij vervolgt: ‘Om 23.00 uur begon de een na de ander te geeuwen. Maar pas een uur later wisselde Eva Braun enkele woorden met Hitler en mocht ze naar boven vertrekken. Een kwartier later stond Hitler zelf op.’
Als Albert Speer na de oorlog aan de Berghof terugdacht, herinnerde hij zich vooral hoe ongelofelijk saai het was. Maar de architect kon de honderden uitnodigingen moeilijk afwijzen.
Speer berekende dat hij in totaal meer tijd met Hitler op de Berghof had verspild dan dat hij zich nuttig had gemaakt in zijn kantoor een eindje lager op de berg.
De Berghof-ruïne werd in 1952 opgeblazen om de groeiende stroom Hitler-fans te stoppen.
Berghof vernield en geplunderd
Flakkanonnen en mistmachines konden Hitlers paleisje in de Alpen niet redden toen de Britten de Obersalzberg in 1945 aanvielen. Nu staat alleen het Adelaarsnest er nog.
Speciale machines konden de Obersalzberg in een mum van tijd in mist hullen, zodat vijandelijke bommenwerpers de Berghof niet konden raken.
Maar toen 300 Britse bommenwerpers op 25 april 1945 de Obersalzberg aanvielen, raakte het huis toch zwaar beschadigd.
Kort daarna beklommen de eerste omwonenden de berg. Ze kwamen af op de geruchten over de grote voedseldepots die de nazi’s daar in bunkers hadden aangelegd.
Op 4 mei kwamen de Amerikanen aan. De eerste soldaten vierden dit feit met een paar flessen uit Hitlers wijnkelder.
Op het terras van de Berghof proostten ze op de vrede die spoedig zou komen.
De Obersalzberg bleef tot 1952 in Amerikaanse handen en werd toen aan de deelstaat Beieren overgedragen.
De regering liet de ruïne van de Berghof opblazen, omdat de plek een bedevaartsoord dreigde te worden voor oude nazi’s.
Van Hitlers bezittingen op de Obersalzberg heeft alleen het
Kehlsteinhaus overleefd.
Het huis op de top, dat van de geallieerden de naam Eagle’s Nest (Adelaarsnest) kreeg, is nu een restaurant.
Cadeau voor de man die alles heeft
Tijdens een wandeling in november 1936 zei Hitler terloops dat er eigenlijk een paar bankjes zouden moeten komen op de bergtop Kehlstein (1837 meter), zodat wandelaars daar konden uitrusten en van het uitzicht genieten.
Op 4 mei 1945 bereikten de eerste Amerikaanse soldaten de Berghof. Ze braken Hitlers wijnkelder open en hieven het glas.
Dat was voor Bormann de aanzet tot zijn meest ambitieuze project op de Obersalzberg. Twee jaar later zou Hitler 50 worden, en de secretaris liet in alle haast een plan uitwerken voor een nieuw theehuis op de berg.
Om er te kunnen komen, moest er een weg van 6,5 kilometer aangelegd worden naar een parkeerplaats. Het laatste stuk bestond uit 126 meter tunnel naar een liftschacht van 131 meter hoog.
De bouwsom bedroeg in totaal 30 miljoen rijksmark (270 miljoen euro nu) en bij de bouw kwamen 20 mannen om.
Hitler was niet eens echt blij met het cadeau. ‘Op die hoogte is de lucht mij te ijl,’ vertrouwde hij Döhring toe. Een van de weinige keren dat hij er zich liet zien, was op 3 juni 1944 bij de bruiloft van Eva’s zus Gretl en SS-generaal Hermann Fegelein.
Eva Braun was wekenlang met het feest bezig geweest en had van Hitler zelfs toestemming gekregen om een band van SS’ers samen te stellen. Deze extravagante bruiloft zou het laatste feest op de Obersalzberg worden. Drie dagen later vond D-day plaats.
Hitler verlaat de Berghof
Toen Hitler op 6 juni om 11.00 uur wakker werd, hadden de geallieerden al een flinke slag gemaakt.
‘Is dit de invasie of niet?’ bulderde Hitler. Volgens Albert Speer kalmeerde hij echter al snel: ‘Hij is vriendelijk, geeft complimenten en slaat zijn stafleden op de schouder, alsof hij eigenlijk opgelucht is dat de invasie eindelijk daar is.’
Het laatste hoofdstuk van de oorlog was begonnen. De Russen rukten snel op aan het Oostfront, en op 13 juni besloot Hitler naar zijn hoofdkwartier Wolfsschanze te gaan om de oorlog te leiden.
‘Toen hij de laatste avond afscheid nam van het gezelschap, liep hij langzaam door de grote vergaderzaal, bekeek hij de schilderijen aan de wand en zei hij de aanwezigen gedag,’ aldus adjudant Nicolaus von Below.
‘Even later keerde hij terug, nam nogmaals afscheid en liep ten slotte de zaal uit.’
Bormann liet in de berg bunkers en verdedigingswerken bouwen, met ruim zeven kilometer aan gangen. Hitler zou die Alpenvesting echter niet gebruiken.
Op 30 april 1945 pleegde hij zelfmoord in Berlijn, 700 kilometer van de berg waar hij in totaal vier jaar van zijn tijd als rijkskanselier had doorgebracht.