Hitler vóór zijn laatste offensief: Dood alle Amerikanen

Sergeant Ott slaat alarm via de radio, en met zijn mannen rent hij door de diepe sneeuw, terug naar de eigen stellingen. De Amerikanen waren zojuist getuige van het begin van Operatie Nordwind. Aan het aantal Duitse troepen te zien heeft Hitler lang niet al zijn kruit verschoten in de Ardennen, en de Tweede Wereldoorlog is nog lang niet voorbij.

Amerikaans feestje wordt bedorven

Hitler kwam met het idee voor een doorbraak in de Elzas toen zijn Ardennenoffensief (van 16 december 1944 tot 25 januari 1945) in België al na een week vastgelopen was.

De volgende operatie tegen de geallieerden zou verder naar het zuiden worden ingezet, waar slechts vier verzwakte Amerikaanse infanteriedivisies, in totaal nog geen 45.000 man, voor de vrijwel onmogelijke taak stonden om een bergachtige frontlinie van ruim 200 kilometer te bewaken.

Unternehmen Nordwind (‘Operatie Noordenwind’) was gericht op de Amerikaanse generaal Devers en zijn 6e Legergroep, die naar verwachting nieuwjaar aan het vieren zouden zijn.

‘Oudejaarsavond is een slecht moment voor de vijand om aangevallen te worden, want hij viert geen kerst, maar wel nieuwjaar,’ legde de Führer uit aan zijn generaals in zijn hoofdkwartier Adlerhorst bij Frankfurt. 250 kilometer achter het front gaf Hitler op 28 december 1944 zijn nieuwe bevelen.

‘In deze sector is het aantal troepen sterk uitgedund. We moeten ons haasten als we een mooi aantal divisies willen wegvagen,’ zei de Führer.

‘Deze aanval heeft een zeer helder doel: de vernietiging van de vijandelijke troepen. Het gaat niet om prestige, het gaat om het uitschakelen van vijandelijke troepen waar we die aantreffen,’ verkondigde Hitler.

Na het fiasco in de Ardennen besefte Hitler dat grote offensieven richting verre doelen niet meer haalbaar waren. Daarom richtte hij zich op kleinschaliger operaties, die de Amerikanen zulke grote verliezen moesten toebrengen dat ze Duitsland niet meer konden binnenvallen.

Dan kon hij alles inzetten in het oosten. De Russen stonden gevaarlijk dicht bij Berlijn en planden naar verluidt een groot offensief.

Operatie Nordwind werd geleid door generaal Johannes Blaskowitz, die eerder in ongenade gevallen was. In Polen had hij het wrede optreden van de SS tegen burgers bekritiseerd en zelfs twee SS’ers ter dood veroordeeld. Voor straf had Hitler hem het bevel over het 8e Leger ontnomen.

De vijf jaar daarna moest Blaskowitz genoegen nemen met onbeduidende functies ver van het front. Tijdens de geallieerde landing op de Franse zuidkust in augustus 1944 had de ervaren generaal echter op bekwame wijze een tactische terugtrekking van de Rivièra naar de Vogezen in de Elzas uitgevoerd.

Dronken troepen rukken op

Op oudejaarsdag begonnen de Amerikanen door te krijgen dat er iets ophanden was: de Luftwaffe was terug van weggeweest, en motorlawaai verraadde dat de Duitsers troepen aan het aanvoeren waren. Het hoofdkwartier van generaal Drevers vaardigde een verbod op het vieren van nieuwjaar door de fronttroepen uit. Maar om onbekende redenen werd er bijna niemand gewaarschuwd voor de naderende vijandelijke aanval.

Op oudejaarsavond om vijf minuten voor middernacht vielen de SS’ers in het Saardal aan. Er was geen artilleriebombardement aan voorafgegaan – mannen in witte uniformen doemden plotseling op uit de duisternis.

‘Eerst hoorden we ze roepen als indianen.Toen kwamen ze in golven aangerend terwijl ze met hun wapens zwaaiden, tot vlak voor onze machinegeweren. Sergeant La Belle schoot 28 van hen neer, en de aanval viel stil. Die kerels gedroegen zich alsof ze een shot van het een of ander hadden gekregen,’ schreef een Amerikaanse soldaat.

Meerdere Amerikaanse soldaten dachten dat de Duitsers dronken waren geweest.

De soldaten van de 17e SS-Divisie ‘Götz von Berlichingen’ legden ongewoon veel moed aan de dag. Mogelijk kregen ze een steuntje in de rug van alcohol of stimulerende middelen, waar de Wehrmacht vaker gebruik van maakte.

Veel van de troepen kwamen niet uit Duitsland, maar waren etnische Duitsers van de Balkan. Sommigen spraken zelfs geen Duits, wat een steen des aanstoots was voor fanatieke nazi’s.

Op oudejaarsavond lieten ze echter zien wat ze waard waren door zonder vrees de Amerikaanse stellingen te bestormen. Maar de meesten van hen waren nauwelijks getrainde rekruten en werden neergemaaid tijdens hun amateuristische opmars. De Duitsers leden zware verliezen in het Saardal, en slechts op een enkele plaats wisten ze een bres te slaan in de Amerikaanse linies.

Hitler had voorspeld dat er op deze plek een grote doorbraak zou plaatsvinden. Generaal Blaskowitz had zo zijn twijfels. Hij zag zo’n 20 kilometer naar het oosten betere kansen, waar de Vogezen begonnen. Alleen een dwaas zou daar een offensief beginnen. Op oudejaarsavond wilde Blaskowitz die dwaas zijn.

Storm begint tijdens wisseling van de wacht

Een compagnie van zo’n 200 man van de Amerikaanse Task Force Hudelson zou bij zonsopkomst op 1 januari 1945 worden afgelost. Deze eenheid bestond uit losse groepjes die samen 24 kilometer front in de noordelijke bergen van de Vogezen moesten bewaken. Deze vrij lage bergketen loopt van noord naar zuid en vormt een natuurlijke barrière tussen de Elzas en de rest van Frankrijk.

‘Vervelend om in dit stille gebied te worden afgelost,’ merkte commandant Howard Trammell op toen hij de officieren ontving van de eenheid die zijn stellingen zou overnemen. Er zat te veel ruimte tussen de schuttersputjes, maar daar maakte niemand zich zorgen over, want een aanval in dit ruige terrein waar vrijwel geen wegen liepen, werd niet verwacht.

Rond middernacht ontploften er mijnen voor de schuttersputjes. Voorposten meldden dat het in het bos krioelde van de Duitsers, en dat die al door de Amerikaanse verdediging aan het glippen waren. Kapitein Trammell verloor het contact met de ene eenheid na de andere: de Duitsers waren druk bezig de telefoonlijnen door te knippen.

Hij had geen contact met zijn 2e groep, en de commandopost van de 1e groep was omsingeld, hoorde hij via de radio.

‘Mijn mannen worden in stukjes gehakt,’ rapporteerde Trammell bij zonsopgang aan zijn commandant. Hij smeekte om versterkingen, maar die ochtend naderden de Duitsers ook het hoofdkwartier, en de stafofficieren moesten door de bossen vluchten met achterlating van wapens en voertuigen.

Onder hen waren drie onervaren officieren van de eenheid die Trammells stellingen later die middag had moeten overnemen. Hun eerste gevechtservaring van de oorlog was een chaotische vlucht.

Blaskowitz wil de bergen in

Toen de zon op 1 januari was opgekomen, keek Blaskowitz terug op een nacht met gemengde resultaten. De aanval van de SS’ers in het Saardal was uitgedraaid op een volslagen mislukking, vooral omdat de troepen in het open landschap te weinig tanks hadden.

De Duitsers probeerden het de dagen daarna nog een paar keer, tot Hitlers droom van een grote gepantserde opmars naar het noorden vanuit het rivierdal definitief in duigen gevallen was.

Maar de uitschakeling van Task Force Hudelson had het front in de Vogezen wel geopend. Blaskowitz vond dit wegenvrije gebied al vanaf het begin geschikter voor een offensief met infanterie. De Amerikanen konden er niet gebruikmaken van hun overwicht aan tanks, vrachtauto’s en kanonnen, waardoor er een gevecht tussen voetsoldaten zou ontstaan. En dan maakten de Duitsers meer kans.

Het 7e Amerikaanse Leger telde meerdere divisies die rechtstreeks uit de VS kwamen en nog nooit hadden gevochten. Sommige divisies bestonden zelfs alleen op papier: ze waren inderhaast samengesteld uit allerlei eenheden om gaten in het front op te vullen. Blaskowitz kon betere troepen tegenover hen stellen dan de vechtlustige, maar onhandige amateurs van de 17e SS-Divisie.

In de herfst van 1944 riepen de Duitsers nieuwe divisies in het leven: de Volksgrenadiere. Vergeleken met andere Duitse divisies telden die minder troepen, want er waren geen reserves meer, maar als compensatie kregen ze betere wapens.

De eenheden hadden meer machinegeweren en -pistolen dan voorheen, en in plaats van het oude Mauser-geweer droegen veel soldaten het nieuwe Sturmgewehr. Dat kon enkele schoten en salvo’s afvuren en werd na de oorlog de stamvader van alle moderne geweren.

Een voltallige en volledig uitgeruste groep van 30 man had een vuurkracht waar de Amerikanen alleen maar van konden dromen.

Elke divisie volksgrenadiers had een kern van oorlogsveteranen, overlevenden van het Oostfront of Normandië. Zij werden aangevuld met matrozen uit de marine en grondpersoneel van de luchtmacht met een beperkte training. Rekruten uit de industrie en ambtenarij waren meestal oudere mannen die het leger uit wanhoop een uniform had aangetrokken.

Deze mannen hadden Task Force Hudelson in de pan gehakt. Als de troepen van Blaskowitz hun opmars door de Vogezen wisten voort te zetten, zouden in het oostelijk deel van het Rijndal meer Amerikaanse divisies worden omsingeld en weggevaagd door de Duitsers.

Krachtmeting tussen Ike en De Gaulle

De geallieerde opperbevelhebber Dwight D. Eisenhower, roepnaam Ike, had geen reserves om naar de Elzas te sturen. Alle manschappen waren actief in de Ardennen. Hoewel Devers protesteerde, beval hij dat de 6e Legergroep zich moest terugtrekken.

Een tactische terugtrekking zou volgens Eisenhower het front met vele kilometers bekorten, waardoor er troepen vrij zouden komen om de opmars van Blaskowitz te stuiten. Maar Ike had de Franse reactie niet voorzien. De leider van de Vrije Franse Strijdkrachten, Charles de Gaulle, liet door een van zijn generaals een ultimatum overbrengen:

‘Zeg hem dat ik heb besloten de Elzas te verdedigen. Ik wil natuurlijk dat het Franse leger het gebied verdedigt met hulp van de geallieerden, maar vanwege het belang van Straatsburg heb ik besloten het indien nodig alleen met Franse troepen te verdedigen.’

Volgens De Gaulle stond de Franse eer op het spel. De Elzas was in de loop der tijden regelmatig van eigenaar veranderd, en nog in 1940 had Hitler de regio geannexeerd. Maar er was meer aan de hand: de bevolking zou het zwaar te verduren krijgen als de Gestapo terugkeerde, en Hitler wilde Straatsburg liever verwoesten dan in Franse handen te laten vallen.

Het overleg tussen Eisenhower en De Gaulle op 3 januari in Versailles beloofde een krachtmeting te worden. De Britse premier Winston Churchill spoedde zich erheen om te bemiddelen.

De geallieerde opperbevelhebber legde uit dat de strategie niet gebaseerd kon zijn op gevoelens. De orders van Eisenhower aan Devers bleven staan. De Gaulle antwoordde dat hij alle Franse troepen zou onttrekken aan het geallieerde opperbevel. De normaliter beheerste Eisenhower ontplofte en riep dat Frankrijk geen wapens en voorraden uit de VS meer zou krijgen.

De Gaulle reageerde door te zeggen dat hij alle transporten van de geallieerden over de Franse spoorwegen zou stilleggen. En hij stelde Eisenhower een pr-ramp in het vooruitzicht:

‘Als u de terugtrekking uitvoert, geef ik een Franse divisie orders om zich te verschansen in Straatsburg, en terwijl de wereld onthutst toekijkt, moet u ingrijpen om die te ontzetten.’

Eisenhower wist dat hij verloren had. Als het bondgenootschap uiteenviel en de Amerikanen niet meer welkom waren in Frankrijk, was hij nergens. Schoorvoetend stuurde hij een nieuw bevel naar Devers:

‘Gezien het politieke en morele belang van Straatsburg dient u het zo fel mogelijk te verdedigen, zolang dat strookt met de noodzaak om de slagkracht van uw troepen overeind te houden. Die mag niet in gevaar komen.’

Volgens Churchill had Eisenhower het juiste besluit genomen. Nu moest Devers zien stand te houden in de Elzas.

Hitler blaast opmars af

In de Elzas probeerde Blaskowitz de overwinning op Task Force Hudelson om te zetten in een volledige doorbraak. De generaal was blij met de komst van de 6e SS-Bergdivisie naar het front. Van deze eenheid werd veel meer verwacht dan van de 17e SS-divisie, die teleurstellend had gepresteerd in de nieuwjaarsnacht. Veel bergjagers waren doorgewinterde veteranen.

Een voorhoede van 700 SS’ers trok door het gat dat de Amerikaanse Task Force Hudelson had achtergelaten. De rest van de divisie was nog onderweg naar de Elzas. Op 4 januari drongen de Duitsers het dorp Wingen binnen, waar ze de geallieerden verrasten en meerdere hoofdkwartieren innamen. 250 Amerikanen werden gevangengenomen.

Voordat de Duitse versterkingen ter plaatse waren, wist generaal Devers echter een slagvaardige troepenmacht samen te stellen om in de tegenaanval te gaan. De SS-bergjagers hielden lang stand, maar moesten zich uiteindelijk terugtrekken. De gevangenen leefden nog.

Volgens Blaskowitz konden de Duitsers zich echter hergroeperen en alsnog doorbreken. Hij wilde zijn tanks achter de vijand langs laten doordringen tot in het Rijndal. Maar de Führer verbood dat omdat Himmler succes zou hebben gehad.

Tanks op dwaalspoor gebracht

Troepen onder bevel van SS-commandant Heinrich Himmler waren de Rijn overgestoken en hadden achter de rug van de Amerikanen een bruggenhoofd gevestigd. In een grotendeels uit zijn duim gezogen rapport beweerde hij dat zijn mannen nu oprukten naar Hagenau, en enthousiast liet Hitler de aanval in de Vogezen stilleggen. Blaskowitz’ tanks moesten afbuigen en zich ten noorden van Hagenau bij Himmler voegen.

De ervaren tankcommandant luitenant-kolonel Hans von Luck moest over glibberige wegen naar zijn nieuwe positie rijden. Hij leidde wat er over was van de 21 Tankdivisie, en zijn buren van de 25e Pantsergrenadierdivisie waren er minstens even slecht aan toe.

Voor verkennen was geen tijd, want op 6 januari bereikten ze een deel van de Maginotlinie, waar de Amerikanen zich hadden verschanst. Later beschreef Von Luck hoe hij blind moest aanvallen:

‘Ik vroeg naar kaarten met de precieze locatie van bunkers en andere versterkingen. Die waren er niet. Zelfs het opperbevel had geen kaarten. Om ons gerust te stellen kregen we te horen dat de Maginotlinie nauwelijks bemand was en geen dreiging vormde.’

Maar daar klopte niets van. Von Luck deed er drie dagen over om door te breken en leed zware verliezen. De Duitsers gingen door naar het dorp Hatten. Een poging de huizen met tanks en andere pantservoertuigen te omsingelen mislukte toen Amerikaanse Sherman-tanks plotseling in de tegenaanval gingen.

Andere Duitse troepen trokken ondertussen de smalle straatjes binnen, waar een chaotisch gevecht uitbrak. Een Duitse tank nam een positie in bij de kerk in Hatten, maar kon niet verder omdat de weg werd versperd door mijnen.

En die konden niet geruimd worden vanwege Amerikaanse sluipschutters. De tank kon wel granaten afschieten op een naburig gebouw waar de Amerikanen hun hoofdkwartier hadden gevestigd.

Slag eindigt met orgelspel

De volgende dag, 10 januari, ging de strijd in Hatten door. Tot zonsondergang werd er gevochten. Von Luck wachtte een beslissing niet af, maar rukte in het donker op naar het nabijgelegen dorp Rittershoffen. Toen de zon weer opkwam, hadden zijn troepen tussen de huizen voet aan de grond gekregen, terwijl de Amerikanen de rest in handen hielden.

‘In de dorpen Hatten en Rittershoffen ontwikkelde zich een van de zwaarste en kostbaarste slagen aan het Westfront. In Rittershoffen zat er maar 20 meter tussen de strijdende partijen. Soms zaten wij op de eerste verdieping van een huis en de Amerikanen in de kelder,’ vertelde Von Luck.

En hij wist waar hij het over had. Sinds 1939 had hij achtereenvolgens gevochten in Polen, Frankrijk, Noord-Afrika, Rusland, Normandië en de Ardennen.

In de dorpen werd fel gevochten, en op de velden eromheen hoopten de wrakken van tanks en pantservoertuigen zich op. Beide partijen probeerden de patstelling te doorbreken. In het open landschap was niemand veilig, en alleen ’s nachts konden voorraden worden aangevoerd en gewonden geëvacueerd.

Vanuit zijn commandopost in Rittershoffen had Von Luck geen controle over zijn troepen die zich verder naar achteren bevonden:

‘Na acht dagen wisten we niet of we aan het vechten waren voor de eer of dat het een tactisch doel diende om stand te houden. Voor mij leek het alsof wij en onze moedige tegenstanders alleen nog aan overleven dachten.’

Toen, op 21 januari, werd het plotseling doodstil. In het holst van de nacht hadden de Amerikanen zich teruggetrokken om betere defensieve posities in te kunnen nemen.

Von Luck liep naar de resten van de kerk van Rittershoffen, en zag dat het orgel wonder boven wonder intact was gebleven. Hij nam erachter plaats en speelde Bach, en de noten klonken tussen de ruïnes. De Duitse soldaten kwamen bij elkaar, net als de burgers die zich hadden verscholen in hun kelders. De tranen liepen velen over de wangen.

Stalin stopt Nordwind

De uitgeputte Duitsers uit Hatten en Rittershoffen trokken naar het volgende dorp, Hagenau, waar de Amerikanen hun opwachtten in nieuwe stellingen. De strijd kon van voren af aan beginnen, maar Von Luck had de hoop dat ze nu Straatsburg en het grootste deel van de Elzas zouden kunnen veroveren.

Maar op 24 januari kreeg hij plotseling bevel om zijn eenheid terug te trekken:

‘We waren natuurlijk blij met een paar dagen rust na de felle strijd in Rittershoffen, maar snapten niet waarom we zo dicht bij ons doel werden teruggetrokken. De verklaring kwam sneller dan ons lief was.’

De Russen waren de Oder overgestoken en stonden op nog maar 100 kilometer van Berlijn. De restanten van de Duitse pantsereenheden in het westen moesten razendsnel overgeplaatst worden naar het Oostfront om de vloedgolf van Sovjetsoldaten te proberen tegen te houden.

Operatie Nordwind had te lang geduurd. Ondanks de felle strijd waren de Duitsers nooit door een Amerikaans front gebroken. Straatsburg was nog in geallieerde handen, en de Duitsers hadden de vijand niet zodanig weten te verzwakken dat het Westfront standhield terwijl nazi-Duitsland in het oosten vocht voor zijn leven.

De troepen van Blaskowitz hadden een hoge prijs betaald. Aan Duitse kant waren 23.000 soldaten dood, gewond, vermist of gevangengenomen, terwijl de Amerikanen van generaal Devers 14.000 man hadden verloren. Dit waren catastrofale cijfers voor een operatie die de vijand had moeten verzwakken.