Stalin had haast: De Sovjetdictator Stalin was doodsbenauwd dat de Amerikanen en Britten als eersten in Berlijn zouden zijn. Om dat te voorkomen, moest het Rode Leger de stad snel omsingelen en vervolgens veroveren.
Laat je door HISTORIA meevoeren naar de beslissende locaties van de strijd om de Duitse hoofdstad. We geven een stapsgewijs overzicht van de veldslag die het Derde Rijk de genadestoot gaf.
Route van de redactie
De stad Küstrin is een verkeersknooppunt dat het Rode Leger moet veroveren voor de aanval op Berlijn.
Maarschalk Zjoekov zet de aanval van het Rode Leger in vanuit een bunker in Reitwein.
De Duitsers hebben loopgraven aangelegd in de heuvels langs de Oder.
De stad Seelow wordt het centrum van een driedaagse slag.
SS’ers doden 16 inwoners van het dorp Hartmannsdorf.
De Slag om Halbe vaagt het 9e Leger weg. 40.000 Duitsers sneuvelen.
In een proefstation wordt apparatuur voor kernonderzoek geroofd.
De leiding van de Wehrmacht coördineert de verdediging.
De vliegbasis Gatow moet worden gebruikt voor Hitlers vlucht uit Berlijn.
De oost-westas midden in de stad is de laatste open landingsbaan.
De Rijksdag is het einddoel van de Sovjets.
1. Ruïnes van Küstrin
Na de oorlog werd de stad toegewezen aan Polen, en Kostrzyn genoemd. Niet alles is weer opgebouwd, de ruïnes liggen achter Hotel Bastion bij de grens. Vrije toegang.
Duitse stad werd weggevaagd
Alvorens Berlijn te bestormen moest het Rode Leger de oostoever van de Oder en de stad Küstrin veroveren – een belangrijk verkeersknooppunt waar een spoorlijn en Reichsstraße 1 van Berlijn naar Oost-Pruisen doorheen liepen.
Na de verovering van de stad Küstrin legde het Rode Leger pontonbruggen over de Oder.
Küstrin was al sinds de 16e eeuw een vestingstad, die zich aan weerszijden van de rivier had uitgebreid. Vanaf eind januari 1945 werden de oude muren bestookt door het beleg van het Rode Leger. Tien weken lang regende het granaten op de stad die Hitler had bestempeld als ‘onneembare vesting’ – zonder meer manschappen of wapens te regelen. De circa 12.000 soldaten in Küstrin waren afkomstig van het leger, de SS, de politie en de Volkssturm.
De situatie in Küstrin verslechterde met de week. De meeste huizen werden kapotgeschoten, er woedden branden en de kelders boden geen beschutting meer. De bevoorrading via de lucht stortte in en eind maart waren de Duitsers door hun munitie heen.
In de nacht van 28 op 29 maart slaagden 800 Duitse soldaten erin ongezien uit de stad te ontsnappen en door de vijandelijke linies te breken.
Na de val van Küstrin kon maarschalk Georgi Zjoekov, de opperbevelhebber van de Sovjettroepen, materieel en troepen naar de overkant van de rivier gaan sturen ter voorbereiding op de bestorming van Berlijn.
Na de oorlog werd het oosten van Küstrin toegewezen aan Polen. Een deel van de stad is nooit herbouwd. De ruïnes worden het ‘Pompeï van Duitsland’ genoemd.
➡️ Berlijn 100 km
2. Zjoekovs bunker bij Reitwein
Parkeer langs de Hathenower Weg en volg de bordjes ‘Shukow – Bunker’ ongeveer 1,3 kilometer door het bos.
Zjoekov zet de aanval in
In de eerste weken van april 1945 organiseerde het Rode Leger de aanval op Berlijn. 2,5 miljoen Sovjetsoldaten stonden klaar langs de Oder en de Neisse. Het onderdeel van maarschalk Zjoekov, het 1e Wit-Russische front,
bestond alleen al uit 1,5 miljoen troepen.
Ondanks de Russische overmacht was de slag niet snel gewonnen. Zjoekov kende het slagveld namelijk alleen van luchtfoto’s waarop de heuvels langs de Oder, de Seelower Höhen, niet te zien waren. Hier hadden de Duitsers loopgraven aangelegd vanwaar ze de Russen, die door het open landschap optrokken, onder vuur namen.
Maarschalk Zjoekov gaf het sein voor de aanval vanuit zijn commandopost in Reitwein.
In de loop van het voorjaar veroverden de Russen met veel pijn en moeite een uitloper van de heuvelrug bij het dorp Reitwein, en op 15 april 1945 arriveerde de maarschalk op de plek die zijn commandopost moest worden.
Zijn mannen hadden van tevoren in de heuvels een stelling gebouwd met provisorische bunkers: gaten in de grond met een dak van boomstammen. Maarschalk Zjoekov kreeg zijn eigen bunkers, waarvan de wanden en het dak van klei met vlammenwerpers waren bewerkt om ze sterker te maken.
Op 16 april om 3.00 uur Midden-Europese tijd begonnen de Russen met een vernietigend bombardement op de Duitse linies. Hoewel de Russen elke vierkante meter grond omwoelden, vorderden ze door de hevige Duitse
beschietingen slechts langzaam. De vertraging dreigde Zjoekovs planning in gevaar te brengen, en hij vreesde Stalins woede.
➡️ Berlijn 85 km
3. Loopgraven van Mallnow
Parkeer bij de Podelziger Weg ten noorden van het dorp en volg het wandelpad. Her en der zie je nog loopgraven.
Duitsers profiteren van heuvelrug
Terwijl Zjoekov bezig was zijn offensief over de Oder te organiseren, bouwden de Duitsers verdedigingswerken. De heuvelrug Seelower Höhen bood een strategisch voordeel ten opzichte van het Rode Leger, dat kilometers lang moest oprukken over het vlakke land.
Rintamalle komennetut nuoret ja vanhat miehet pitivät juoksuhaudoissa pintansa kolme päivää.
Ondanks de Russische overmacht en het nijpende gebrek aan kanonnen en munitie wisten de Duitsers meer dan drie dagen stand te houden. De gevechten waren zo hevig, dat dorpen als Mallnow vrijwel werden weggevaagd.
Vandaag de dag is een aantal Duitse loopgraven nog steeds zichtbaar in het landschap. Je kunt ze het gemakkelijkst zien op satellietfoto’s van de Seelower Höhen. Kijk bijvoorbeeld naar het gebied ten noorden van Mallnow, waar een wandelpad door de heuvels loopt. Hier kronkelen de loopgraven de hellingen op, alsof er in de tussenliggende jaren niets is gebeurd.
➡️ Berlijn 80 km
4. Museum in Seelow
Adres: Küstriner Straße 28a. Info: www.gedenkstaette-seelower-hoehen.de
Een groet van kameraad Stalin
In mei 1945 beval Zjoekov al de bouw van een monument voor de mogelijk 30.000 Sovjetsoldaten die waren gevallen in de slag om de Seelower Höhen.
In 1972 opende de DDR een museum voor de ‘heldhaftige strijd van het Rode Leger’ alhier. In de tentoonstelling zijn een T-34-tank en een Stalinorgel opgenomen. De boodschap aan de Oost-Duitsers was duidelijk: de Sovjet-Unie heeft de beste wapens en zorgt voor je!
Na de Duitse hereniging in 1990 werd de tentoonstelling ingrijpend veranderd. Het museum geeft nu een goed overzicht van het hevige gevecht dat hier in april 1945 plaatsvond.
➡️ Berlijn 80 km
5. Hartmannsdorf
Bij Lindenallee 17g is een steen voor de geëxecuteerde inwoners opgericht.
SS executeerde 16 Duitse burgers
De gedenksteen staat aan de Lindenallee in Hartmannsdorf. Alleen wie het tragische verhaal erachter kent, begrijpt de inscriptie: ‘Jullie verlangden naar vrede’.
Sinds 1942 had de Leibstandarte SS Adolf Hitler een kazerne bij dit dorp. Toen op 21 april 1945 de Russen naderden, werd de kazerne ontruimd en bereidden de inwoners van Hartmannsdorf zich voor op de capitulatie.
Ze hingen witte vlaggen uit de ramen, opdat het Rode Leger hen zou sparen. Maar de soldaten kwamen niet. Wel keerden de SS’ers in de loop van de nacht terug, vastbesloten om dit verraad te wreken.
Ten minste zestien vrouwen, kinderen en bejaarden werden doodgeschoten of -geslagen. De gedenksteen werd in de DDR-tijd opgericht.
➡️ Berlijn 45 km
6. Slag bij Halbe
De militaire begraafplaats ligt aan de Ernst-Teichmann-Straße in Halbe.
50.000 Duitsers omsingeld in het bos
Het Duitse 9e Leger was er gedurende de hele oorlog al bij – van Operatie Barbarossa in 1941 tot aan de belegering van Moskou. Eind 1944 werd het leger verdreven uit Warschau, en toen op 16 april 1945 het Sovjetoffensief begon, werd het verder teruggedrongen. De Duitse generaal Theodor Busse besloot zijn resterende 50.000 mannen terug te trekken naar een bos bij Halbe onder Berlijn.
Soldaten en vluchtelingen zaten vast in het bos, terwijl de bommen bleven vallen.
Vanuit de Führerbunker eiste Hitler dat het leger de hoofdstad zou ontzetten, maar dat ging niet. De soldaten hadden munitie noch brandstof en werden in de nacht van 24 op 25 april door het Rode Leger omsingeld.
Hitler verbood het leger echter zich over te geven, waarna de Russen de Duitse troepen, die duizenden burgervluchtelingen bij zich hadden, drie dagen lang bombardeerden.
Ze probeerden meermaals uit te breken, en een paar duizend mensen slaagden daar ook in, maar het grootste deel van de Duitsers vond de dood in een regen van granaten of werd gevangengenomen.
Toen het bloedbad ten einde was, lagen er meer dan 40.000 dode lichamen in het bos. Busse was op een fiets naar Beieren ontsnapt. Daar werd hij opgepakt, waarna hij twee jaar in krijgsgevangenschap zat.
Aan de omwonenden was de taak om de lijken op te ruimen. Ze waren nog weken bezig om de lichamen te verslepen en te begraven in massagraven. Naderhand heeft de overheid omwille van de nabestaanden de lichamen laten opgraven en identificeren. De militaire begraafplaats in Halbe is nu een van de grootste van Duitsland.
➡️ Berlijn 55 km
7. Techniekmuseum
Konsumstraße 5, Kummersdorf-Gut. Info: www.museum-kummersdorf.de
Russen pikten atoomonderzoek
In de nazitijd was de kazerne in Kummersdorf van cruciaal belang voor het militaire onderzoek. Naast het testen van nieuwe militaire voertuigen werd hier raketbrandstof ontwikkeld en atoomonderzoek gedaan.
Op 20 april 1945 evacueerden de Duitsers de werknemers, maar de laboratoria en apparatuur bleven achter. Vooral het atoomonderzoek interesseerde Stalin. Hij liet alles naar het oosten sturen – samen met enkele opgepakte Duitse wetenschappers, die de Russische kernbom moesten helpen bouwen.
Het gebied is tegenwoordig afgesloten. Alleen het museum is toegankelijk.
➡️ Berlijn 60 km
8. Hoofdkwartier Wehrmacht (OKW)
Zehrensdorfer Straße 12, Zossen-Wünsdorf. Info over de dagelijkse rondleidingen: www.buecherstadt.com/de/bunker/
Hoofdkwartier leek op een vakantiekolonie
Tijdens de oorlog werd het leger van 4 miljoen soldaten bestuurd vanuit een geheim bunkercomplex ten zuiden van Berlijn. Het opperbevel van de Wehrmacht (OKW) was verdeeld over 22 betonnen bunkers, die via tunnels met elkaar waren verbonden. Iets verderop lag een enorme ondergrondse telefooncentrale, waar telefonisten dag en nacht berichten van het front en ander nieuws vanuit Europa en de rest van de wereld ontvingen.
De geallieerden hebben nooit geweten dat het complex in Zossen-Wünsdorf zo’n groot belang voor de oorlog had, want het was goed gecamoufleerd. Vanuit de lucht leken de bunkers op vakantiehuizen, en de asfaltwegen waren groen en blauw geverfd alsof het bosgrond en beekjes waren.
Strategisch overleg met Adolf Hitler. Diverse officieren kwamen uit Zossen-Wünsdorf, waar de legerleiding zat.
Hitler, sinds 1941 zelfbenoemd opperbevelhebber van de Wehrmacht, liet zich hier zelden zien omdat hij de hoon van de officieren vreesde. Hij noemde het complex het ‘huis van de leugen’. En dus reden de legerleiders elke avond een uur naar Berlijn voor het dagelijkse overleg met Hitler. Dat bleef zo tot 21 april 1945, toen het hoofdkwartier werd geëvacueerd.
Na 1945 fungeerde het gebied als het Sovjethoofdkwartier in de DDR, de bunkers werden met experimentele springstof uit Kummersdorf opgeblazen. De ruïnes zijn nog te bezichtigen.
➡️ Berlijn 50 km
9. Vliegbasis in Gatow
Het vliegveld is gesloten en fungeert nu als militairhistorisch museum – Am Flugplatz Gatow 33, Berlijn. Info: www.mhm-gatow.de/en/
Pilote wil Hitler redden
Op de vliegbasis Gatow in het westen werden veel Duitse gevechtspiloten opgeleid. Adolf Hitler gebruikte de startbaan om naar zijn vakantieverblijf in Beieren te gaan.
Hanna Reitsch was een van de beste Duitse testpiloten. In april 1945 ging ze naar Berlijn.
Een paar uur voor het Rode Leger de basis op 26 april 1945 veroverde, steeg Robert Ritter von Greim hier op in een Fieseler Storch. Greim was zojuist benoemd tot de nieuwe Duitse luchtmaarschalk en hij wilde Hitler
persoonlijk bedanken. In het vliegtuig zat ook pilote Hanna Reitsch, die Hitler moest overhalen Berlijn te ontvluchten nu het nog kon.
➡️ Berlijn 18 km
10. Oost-westas
Hitlers boulevard heet nu Straße des 17. Juni. Hier staat het oorlogsmonument van de Russen.
Laatste Berlijnse landingsbaan
Tegen het einde van de oorlog doet de trotse oost-westas van de nazi’s dienst als vliegveld. Hier landden de nieuwe luchtmaarschalk Greim en testpiloot Reitsch voor hun bezoek aan Hitler.
Hitlers boulevard heet nu Straße des 17. Juni. Hier staat het oorlogsmonument van de Russen.
Niet ver van waar het toestel de grond raakte, plaatste Zjoekov na de oorlog een gedenkteken voor de 80.000 Sovjetsoldaten die sneuvelden bij de Slag om Berlijn.
➡️ Rijksdag 250 m
11. Rijksdag in Berlijn
Platz der Republik 1, Berlijn. Info over toegang: www.bundestag.de/htdocs_e/bundestag
Rode Leger bereikt doel
Waarom Stalin het Rijksdaggebouw zag als het einddoel van zijn veldtocht naar Berlijn, is een raadsel. Het was sinds de brand in 1933 niet meer in gebruik, en bovendien bestuurden de nazi’s hun rijk niet vanuit een parlement, maar vanuit de Rijkskanselarij aan de Vosstraße.
De beroemde foto van de rode Sovjetvlag op de Rijksdag werd genomen op 2 mei 1945.
Volgens Russische bronnen namen er 500 tanks en 24.000 soldaten deel aan de strijd om de Rijksdag, die duurde tot 2 mei. En zo viel Berlijn door de hand van Stalin.
Toen de wapens zes dagen later zwegen, werd het weer vrede en rouwde Europa over de meer dan 40 miljoen doden die waren gevallen in de oorlog van Adolf Hitler.