Galerij: Slag om Berlijn – loop mee met de soldaten
Op 16 april 1945 begon de laatste grote slag in Europa – de Slag om Berlijn. De afgelopen 70 jaar zijn de sporen van de gevechten grotendeels verdwenen, maar er is nog wel iets te zien. HISTORIA neemt je mee in het voetspoor van de soldaten.
De Slag om Berlijn – de laatste grote slag van de Tweede Wereldoorlog
16 april 1945: het Rode Leger staat 2,5 miljoen man sterk aan de rivier de Oder. Aan de andere kant wachten 800.000 Duitsers. De bloedige slag duurt meer dan twee weken en eiste 170.000 Duitse en Russische levens. De sporen van de strijd zijn bijna verdwenen, maar als je goed zoekt, vind je nog wel iets.
Bekijk de belangrijkste plekken van de slag – toen en nu – in onze galerij.
In Historia 6/2015 vind je onze gids voor het slagveld van Berlijn. Download het artikel hier.
Let op: je hebt een gratis account nodig op onze website om het artikel te kunnen downloaden.
Na de oorlog verschoven de grenzen in Oost-Europa, en Küstrin kwam als Kostrzyn gedeeltelijk in Polen te liggen. De stad was met de grond gelijkgemaakt en delen ervan werden niet herbouwd. Deze vormen vandaag de dag het 'Duitse Pompeï'.
De Oder vormde een natuurlijke barrière tussen het Rode Leger op de oostoever en de Wehrmacht op de westoever. Toen de Russen in het voorjaar van 1945 de rivier overstaken op weg naar Berlijn, dreven er grote ijsschotsen in. Foto: Christian T. Jørgensen
Aan de westkant van de Oder torent de heuvelrug Seelower Höhuen boven het vlakke rivierlandschap uit. Hier groeven de Duitsers zich in, waardoor ze een groot strategisch voordeel hadden. Maar in de loop van het voorjaar van 1945 wisten de Russen een bruggenhoofd bij de plaats Reitwein te vestigen. Foto: Christian T. Jørgensen
Het Rode Leger telde alleen al aan het gedeelte van het front waar Zjoekov het bevel voerde een miljoen soldaten. De kanonnen stonden op vier meter afstand van elkaar, en elke vierkante meter van het slagveld werd omgeploegd door granaten. Maar dat haalde weinig uit, want de Duitsers hadden zich teruggetrokken naar hun tweede verdedigingslinie. Foto: Christian T. Jørgensen
De commandopost van maarschalk Zjoekov bij Reitwein. Toen de aanval op Berlijn op 16 april 1945 begon, stonden er geen bomen en was er een vrij uitzicht over het slagveld. Er hing echter wel veel rook en stof in de lucht, waardoor Zjoekov toch weinig zag. Foto: Christian T. Jørgensen
In de kleigrond hadden de soldaten een bunker gegraven voor Zjoekov. Ze versterkten de zijkanten en het plafond door er vlammenwerpers op te richten tot de klei gebakken was. Het Oost-Duitse leger restaureerde de bunker en de commandopost eind 1989; het was een van de laatste acties voor de val van de Muur. Foto: Christian T. Jørgensen
In Reitwein ligt een begraafplaats voor de Russische slachtoffers van de strijd om de Seelower Höhen. Er zijn veel militaire begraafplaatsen in het gebied, en elk jaar komen er graven bij. Als er bijvoorbeeld een weg wordt aangelegd, duiken er steevast stoffelijke resten van soldaten op, die begraven moeten worden. Foto: Christian T. Jørgensen
De Seelower Höhen stonden vol met Duitse stellingen en loopgraven. Veel loopgraven bleven bewaard, en zijn vandaag de dag zichtbaar als hoekige littekens in het landschap. Ze zijn goed te zien op satellietfoto's (zoals Google Satellite, zie de volgende foto). Foto: Christian T. Jørgensen
Op deze foto is de noordelijke kant van Mallnow te zien. Vanaf de parkeerplaats leidt een wandelpad naar de heuvels. De loopgraven lopen als lijnen door het landschap. Na 70 jaar zijn ze natuurlijk grotendeels ingestort en overwoekerd, maar ze zijn nog wel te zien. Foto: Christian T. Jørgensen
In het museum in Seelow kun je de slag om de Seelower Höhen van uur tot uur volgen. Het is gebouwd rond een militaire begraafplaats die maarschalk Zjoekov vlak na de oorlog liet aanleggen. Er zijn onder meer een T-34-tank en een 'Stalinorgel' te zien. Foto: Christian T. Jørgensen
Eén gedenkteken in Hartmannsdorf herinnert aan de tragedie die er plaatsvond toen SS'ers de inwoners straften omdat ze zich aan de Russen wilden overgeven. Zeker 16 burgers – vrouwen, kinderen en ouderen – werden in de nacht van 21 op 22 april 1945 doodgeschoten of -geslagen. Foto: Christian T. Jørgensen
In het dorp Halbe vind je een van de grootste Duitse soldatenkerkhoven. De soldaten die er liggen, vielen in een slag waarbij het Rode Leger zo'n 50.000 Duitse troepen en vluchtelingen omsingelde die zich weigerden over te geven. Ze werden met granaten bestookt. Slechts een paar duizend wisten naar de Elbe in het westen te ontkomen, waar ze zich aan de Amerikanen overgaven. De overige 40.000 kwamen om in de granatenregen. In de eerste weken na de oorlog moesten plaatselijke bewoners de lichamen in massagraven gooien. Foto: Christian T. Jørgensen
Tijdens de oorlog zat de Duitse generale staf, het Oberkommando der Wehrmacht (OKW), in 22 speciale bunkers van zeer hard beton. Vanuit het kazernegebied bij Zossen-Wünsdorf stuurden de generaals het Duitse leger op de slagvelden en in de bezette gebieden aan. Het zag eruit als een vakantiehuis en werd nooit door de geallieerden gebombardeerd, maar na de oorlog probeerde het Rode Leger de 22 bunkers op te blazen. Foto: Christian T. Jørgensen
De 22 bunkers waren verbonden met tunnels, zodat alle activiteit verborgen bleef. Deze tunnel leidde naar een enorme ondergrondse bunker van twee verdiepingen, waar een grote telefooncentrale stond. Foto: Christian T. Jørgensen
In deze vertrekken ontvingen honderden telefonisten dagelijks de berichten van het front. De technische installatie werd meteen na de oorlog door de Russen ontmanteld en naar de Sovjet-Unie gebracht. Tijdens de Koude Oorlog nam het Rode Leger de bunker in gebruik. Foto: Christian T. Jørgensen
Om nieuwe apparatuur te kunnen installeren, bliezen de Russen een extra ingang in het gewapende plafond van de bunker. De ruimte ging open voor het publiek toen het Russische leger in 1994 Duitsland verliet. Foto: Christian T. Jørgensen
Op het kazerneterrein staan ook zogeheten Winkel-bunker, met zeven etages met zitplaatsen voor de soldaten van de kazerne en hun gezinnen. Deze gepatenteerde vorm moest ervoor zorgen dat vijandelijke bommen op de bunker zouden afketsen zonder schade aan te richten. Het brein achter de constructie was de ingenieur Leo Winkel, die tijdens de oorlog rechtszaken voerde om zijn patent te beschermen. Meer dan 40 van zijn bunkers staan nog in Duitsland, waaronder zeven in Zossen-Wünsdorf. Foto: Christian T. Jørgensen
In nazi-Duitsland werden luchtmachtpiloten op de basis van Gatow opgeleid, en Hitler gebruikte de startbaan om naar zijn verblijf in de Beierse Alpen te gaan. Vandaag de dag is het vliegveld gesloten, en in de hangars is het vliegtuigmuseum van het Duitse leger ondergebracht. Foto: Christian T. Jørgensen
Na de verovering van Berlijn wilde maarschalk Zjoekov een gedenkteken voor zijn gevallen soldaten. De stenen waren bedoeld voor de gebouwen die Hitler en zijn architect Albert Speer in Berlijn hadden willen neerzetten. Een deel van het bouwmateriaal kwam uit Zweedse steengroeven en was in de havens langs de Oder opgeslagen. Germania, de hoofdstad van de wereld, kwam er nooit. In totaal staan er vier Russische oorlogsmonumenten in Berlijn – het grootste in het Treptower Park, waar 7000 soldaten begraven liggen. Foto: Christian T. Jørgensen
Waarom Jozef Stalin de Rijksdag in Berlijn als einddoel zag, is niet bekend. Wellicht had hij zich laten inspireren door de woorden van zijn voorganger Lenin: 'Wie Berlijn beheerst, beheerst Duitsland, wie Duitsland beheerst, beheerst Europa en wie Europa beheerst, beheerst de wereld.' Tussen 30 april en 2 mei veroverden de Russen de Rijksdag en plaatsen ze de rode vlag op het dak, zoals te zien is op de beroemde foto van de fotograaf Chaldej van 2 mei. Foto: Wikipedia
De eigenlijke gevechten om de Rijksdag vonden plaats op de Königsplatz, die nu tot grasveld is omgevormd en Platz der Republik heet. Destijds was het hele plein in puin geschoten en had het een enorm gat vol water in het midden. Albert Speer had de rivier de Spree willen omleggen, maar het graafwerk werd stilgelegd en het gat liep vol grondwater. Na de oorlog was Germania van de baan, en mocht de Spree in zijn kronkelige bedding blijven. Foto: Wikipedia