In de zomer van 1940 staan duizenden Britse soldaten opeengepakt op een lange pier en op het strand bij de Franse kustplaats Duinkerken. Als ze hun ogen tot spleetjes knijpen, kunnen ze de Engelse kust aan de overkant van het Kanaal bijna zien.
De soldaten horen een zacht gebrom en kijken verschrikt omhoog naar de wolkeloze hemel. In een paar seconden tijd zwelt het gebrom aan tot een geluid dat ze inmiddels hebben leren vrezen: het oorverdovende gehuil van de Duitse Stuka-bommenwerper.
VIDEO: Bekijk de trailer van ‘Dunkirk’.
De Stuka duikt en laat zijn bom vallen tussen de soldaten, die zo dicht op elkaar staan dat ze geen kant op kunnen.
Een paar minuten later kleurt het witte strand rood van het bloed en drijven er dode soldaten in het water. De overlevenden wachten gespannen op de volgende luchtaanval. Aan de overkant van het Kanaal zijn honderden civiele boten uitgevaren om de jonge mannen te ontzetten. Maar hoeveel soldaten zullen er nog sterven op het strand voordat de hulp er is?
Zo begint de uitstekende oorlogsfilm Dunkirk van Christopher Nolan, die nu te zien is op HBO Max. De film gaat over de evacuatie van de Britse, Franse en Belgische soldaten bij Duinkerken in 1940 en is hyperrealistisch met zijn nagelbijtende intensiteit en indrukwekkende effecten.
Brits opperbevel is samengebald in één persoon
Film: Commandant leidt de actie
De Britse commandant Bolton leidt de grootscheepse reddingsoperatie bij Duinkerken. Vanaf de pier stuurt hij de troepen met ijzige kalmte aan en dirigeert ze veilig naar de reddingsschepen.
Feit: Bolton is gebaseerd op twee mensen
Commandant Bolton is geïnspireerd op twee personen, James Campbell Clouston en William Tennant, die beiden verantwoordelijk waren voor de inscheping van de soldaten.
Ramp veranderde in triomf
Op 16 mei 1940 denderden Duitse pantserdivisies onder leiding van generaal Erwin Rommel over de Franse grens.
‘We zijn door de Maginotlinie! Ik kan het niet geloven. We zijn diep in vijandelijk gebied doorgedrongen,’ zei de euforische Rommel, die zo’n 1000 tanks naar de Franse kust bij Duinkerken leidde. Vier dagen later omsingelden de 800.000 Duitse troepen 400.000 geallieerde soldaten. Die werden naar het strand van Duinkerken gedreven, waar ze wachtten op evacuatie.
In Engeland dacht premier Winston Churchill hooguit 30.000 troepen naar huis te kunnen halen. Hij durfde niet meer vliegtuigen of schepen op te offeren aan de reddingsoperatie – er dreigde een Duitse aanval op de Britse Eilanden en het merendeel van het militaire personeel moest worden ingezet voor de verdediging daarvan.
Duinkerken ziet er in de film uit zoals nu
Film: Gebouwen zijn onbeschadigd
Dunkirk begint met de vlucht van een Britse soldaat door de straten van Duinkerken. Ondanks de invasie zien de gebouwen er niet uit alsof ze gebombardeerd zijn.
Feit: Duinkerken lag in puin
Dunkirk is gefilmd op locatie, maar Christopher Nolan heeft niets gedaan om de stad er gehavend uit te laten zien. Ten tijde van de evacuatie lagen grote delen in puin door Duitse bombardementen.
Dankzij het heldhaftige optreden van Britse burgers, die in groten getale met vissersbootjes en plezierjachten van Engeland naar Duinkerken voeren, werden meer dan 300.000 gestrande soldaten gered. Een militaire ramp werd omgezet in een lichtpuntje dankzij de moed van gewone mensen, en de evacuatie van Duinkerken werd een keerpunt in de Tweede Wereldoorlog.
Dunkirk gaat niet diep in op de historische achtergrond van de evacuatie. De film is opgebouwd rond drie verhaallijnen. Daarin volg je de overlevingsstrijd van een groep jonge soldaten op het strand, twee piloten in de lucht, en de bemanning van een Britse vissersboot.
Dat is een briljante zet. Door de grote lijnen te negeren, heeft Nolan alle tijd om in te zoomen op de verschrikkingen van de oorlog te land, ter zee en in de lucht. De regisseur wisselt virtuoos tussen de drie verhaallijnen, met toenemende snelheid en intensiteit naarmate de situatie een climax nadert. Daarmee plaatst hij de kijker midden in de chaos van de oorlog en doet hij een genadeloze aanval op de zintuigen.
Duitse vliegtuigen zijn te vroeg geverfd
Film: Gele neus verraadt Duitsers
Tom Hardy speelt de piloot Farrier, die in zijn Spitfire Duitse vliegtuigen neerhaalt die de evacuatie willen verhinderen. De Duitse toestellen zijn goed herkenbaar aan hun geel geverfde neus.
Feit: Gele neuzen kwamen pas later
De Duitsers gingen de neuzen van hun vliegtuigen pas een paar maanden na de evacuatie uit Duinkerken geel schilderen. Zo konden ze hun eigen toestellen makkelijker identificeren bij luchtgevechten.
Oorlog komt keihard binnen
Gelukkig beperkt de film de special effects tot een minimum. De Stuka’s en Spitfires die je ziet vliegen, zijn over het algemeen exacte replica’s, die bestuurd worden door echte piloten met camera’s overal om zich heen.
De filmcrew gebruikte bij de opnamen in totaal negen schepen uit de Tweede Wereldoorlog – waaronder een 106 meter lange Franse destroyer. Daarbij werd de film in de zomer opgenomen, op hetzelfde strand van Duinkerken dat ruim 80 jaar geleden vol stond met gespannen Britse soldaten.
‘We willen de kijkers het gevoel geven dat ze zelf op het strand zijn,’ zei Nolan voor de première van de film. En die missie is volkomen geslaagd met Dunkirk, dat het publiek midden in de verschrikkingen van de oorlog plaatst en fysiek en mentaal uitgeput achterlaat.
