Weinig films hebben zo veel gedaan voor de bewustwording van de Holocaust als Schindler’s List. De historicus Peter Novick zei zelfs dat Spielbergs drama uit 1993 een ‘Holocaust-bewustzijn’ heeft gecreëerd bij het grote publiek.
Op papier leek Spielberg, zelf jood, niet de ideale kandidaat om een van de donkerste hoofdstukken uit de menselijke geschiedenis in beeld te brengen: hij was vooral bekend vanwege blockbusters zoals Jaws, Indiana Jones en E.T..
Maar de koning van de kaskraker bleek de perfecte man voor de opdracht te zijn. Goedkoop vermaak was namelijk het laatste waar de regisseur aan dacht. Hij wilde de jongste generatie vertellen over een van de grootste oorlogsmisdaden ooit – voordat ze voorgoed vergeten zouden worden.
Nu, 30 jaar later, is Schindler’s List te zien op Netflix. De film is nog steeds een van de beste beschrijvingen van de Holocaust – een ontroerend en verontrustend meesterwerk dat alle verschrikkingen haarscherp in beeld brengt, ook als de werkelijkheid bijna ondraaglijk is om te zien.
Video: Bekijk de trailer van Schindler’s List
Film bekritiseerd door historici
De hoofdpersoon is Oskar Schindler – een in Tsjechië geboren, Duitse industrieel die joden inzet als goedkope arbeidskrachten in zijn potten- en pannenfabriek in Polen. Eerst wordt Schindler vooral gedreven door zijn eigen hebzucht, maar naarmate de film vordert, (her)vindt hij zijn morele kompas – met hulp van zijn joodse boekhouder Itzhak Stern – en verandert hij zijn fabriek in een soort schuilplaats voor 1100 joodse arbeiders, die zo kunnen ontsnappen aan de gaskamers.
Maar Schindler’s List permitteert zich wel wat artistieke vrijheden. Sommige historici verweten Spielberg dat hij zijn hoofdpersoon bijna als heilige afbeeldde en zijn duistere kanten bewust negeerde – bijvoorbeeld het feit dat de echte Schindler in de jaren 1930 spioneerde voor Duitsland.
Er was meer dan één lijst
Film: Lijst werd bedacht door Schindler
Wanneer Schindlers 1100 joodse arbeiders naar een concentratiekamp moeten, vraagt hij zijn boekhouder Itzhak Stern om ze op een lijst te zetten. Schindler koopt ze vrij, zodat ze in zijn fabriek kunnen werken.
Feit: Schindler stelde lijst niet zelf op
In werkelijkheid waren er negen lijsten – en Schindler heeft ze geen van alle opgesteld omdat hij toen tijdelijk gevangen zat. De lijsten werden gemaakt door joodse medewerkers van Schindler.
De meest uitgesproken criticus was de historicus David M. Crowe. Toen hij in 2004 een biografie over Oskar Schindler publiceerde, schreef hij dit over de film: ‘Schindler’s List was theater en is historisch niet correct. De film vereenvoudigt het verhaal tot het belachelijke aan toe.’
De kritiek op de gebrekkige nuance en het eendimensionale personage van Oskar Schindler is begrijpelijk, maar doet niets af aan het feit dat de film een grotendeels historisch correct is. Crowe slaat de plank mis.
De personages en gebeurtenissen komen rechtstreeks uit de geschiedenisboeken. Sommige personages zijn samengevoegd, het plot is vereenvoudigd, wat vaker gebeurt bij films, maar de authenticiteit van Schinder’s List is behoorlijk indrukwekkend.
Veel scènes van uitgehongerde concentratiekampgevangenen, massagraven en sadistische nazi’s zijn gebaseerd op echte zwart-witfoto’s.
De echte Göth was nog erger
Film: Amon Göth is een schietgrage sadist
Amon Göth was de sadistische en koelbloedige kampcommandant van het Duitse concentratiekamp in Płaszów. Voor zijn ontbijt schoot hij lukraak joodse gevangenen neer met zijn geweer.
Feiten: Göths sadisme ging zelfs de nazi’s te ver
Göth schoot niet alleen gevangenen dood. Tijdens Jom Kipoer in 1943 vermoordde hij 50 joden en voerde de lijken aan zijn honden. Dit ging zelfs de nazi’s te ver en hij werd in 1944 ontslagen als kampcommandant.
In de meest gruwelijke scène van de film vermoordt de SS zo’n 2000 joden in het getto van Krakau, onder leiding van de sadistische commandant Amon Göth. In plaats van een moderne stad aan te passen, liet Spielberg het joodse getto nabouwen in een gesloten steengroeve in Polen – om alles zo realistisch mogelijk te maken. Het decor was zo overtuigend dat verschillende acteurs een zenuwinzinking zouden hebben gekregen tijdens de opnames.
De film bracht wereldwijd meer dan 300 miljoen dollar op, maar Spielberg gebruikte de opbrengsten van zijn film om de Shoah Foundation op te richten, een organisatie die de getuigenissen van Holocaust-overlevers bewaart voor onderzoek en onderwijs.
Schindlers trouwe assistent bestond niet
Film: Stern is de trouwe assistent
Wanneer Schindler zijn fabriek opent, wordt de boekhouder Itzhak Stern zijn adviseur. Stern wijst Schindler op de gruwelen van de nazi’s en helpt hem om de lijst op te stellen.
Feit: Stern is samenraapsel
Stern heeft elementen van drie anderen: Abraham Bankier en Raimund Tisch, de operationeel directeur en algemeen directeur van Schindlers fabriek, en Mietek Pemper, Amon Göths stenograaf.
De film helpt ons herinneren
Aan het einde van de film smelten het verhaal en de historische werkelijkheid samen als de joodse Holocaust-overlevers naar het graf van Schindler gaan – arm in arm met de acteurs die hen in de film speelden.
Op dat moment is Spielbergs boodschap kraakhelder: kijk naar deze mensen. Ze zijn echt, ze hebben verschrikkingen meegemaakt die wij ons niet eens kunnen voorstellen – en we mogen hun verhaal niet vergeten. En dankzij Schindler’s List doen we dat ook niet.
