Wat is de Holocaust?
‘Holocaust’ is de gangbare benaming voor de systematische genocide die de Duitse NSDAP tussen 1941 en 1945 tegen de joden beging.
De Holocaust kostte zes miljoen joden het leven, maar ook fysiek of verstandelijk gehandicapten, Roma, homoseksuelen en politieke tegenstanders werden door de nazi’s doelgericht vervolgd en vermoord.
De nazi’s gebruikten de term ‘Holocaust’ zelf niet, maar kozen voor het meer omfloerste Endlösung der Judenfrage – of in het Nederlands de ‘definitieve oplossing van het joodse vraagstuk’.
Toen Adolf Hitler in 1933 rijkskanselier van Duitsland werd, probeerden hij en de NSDAP het joodse vraagstuk op te lossen met wetten die de joden uitsloten van de Duitse samenleving.
Het bekendst zijn de rassenwetten van Neurenberg, waarmee in 1935 de iets meer dan 500.000 joden in Duitsland (ruim 1 procent van de bevolking) het staatsburgerschap werd ontnomen.
Huwelijken en seks tussen joden en ‘Duitsers’ werden verboden, en een lange reeks andere wetten ontnam de joden hun rechten en zette hen apart.
Joodse burgers staan in de rij bij een politiebureau in de Oostenrijkse hoofdstad Wenen. Ze willen een uitreisvisum aanvragen om te kunnen ontsnappen aan het schrikbewind van de nazi’s.
In januari 1942 ging de Holocaust de beslissende fase in, toen Hitler en zijn vertrouwelingen op de Wannseeconferentie het ‘joodse vraagstuk’ bespraken.
Hitler zelf had zijn positie een paar weken eerder duidelijk gemaakt tijdens een persoonlijke ontmoeting met een aantal nazikopstukken, onder wie propagandaminister Joseph Goebbels en SS-leider Heinrich Himmler.
‘Wat betreft het joodse vraagstuk is de Führer vastbesloten schoon schip te maken,’ schreef Joseph Goebbels de volgende dag. ‘De wereldoorlog is nu begonnen, de uitroeiing van de joden is het noodzakelijke gevolg. Deze kwestie moeten we zonder sentimentaliteit bezien.’
Kort daarna werden de eerste joden vanaf Duits grondgebied gedeporteerd naar concentratiekampen als Auschwitz en Treblinka, waar dagelijks duizenden joden werden vergast.
1,5 miljoen joden in drie maanden tijd gedood
Uit een onderzoek uit 2019 blijkt dat de nazi’s in augustus, september en oktober 1942 in slechts 100 dagen tijd 1,5 miljoen Poolse joden hebben vergast of doodgeschoten.
Dat zijn 15.000 doden per dag, wat betekent dat de Duitse moordmachine in die drie maanden sneller draaide dan in de rest van de oorlog. Waarschijnlijk zijn er nooit eerder in de geschiedenis zo veel mensen in zo’n korte tijd vermoord.
De intensieve klopjacht op de Poolse joden had de codenaam Aktion Reinhard – naar Reinhard Heydrich, een van de hoofdarchitecten van de plannen om de Europese joden uit te roeien.
Reinhard Heydrich, bijgenaamd het ‘blonde beest’, heeft waarschijnlijk de details van de Holocaust uitgewerkt.
De actie begon in maart 1942 en duurde 21 maanden. Het doel was de vernietiging van alle joden in het Generaal-gouvernement – het deel van Polen dat wel bezet, maar niet geannexeerd was.
Daartoe werden de kampen Bełźec, Sobibór en Treblinka gebouwd. Anders dan bijvoorbeeld Auschwitz, waar de ruim 100.000 gevangenen ook voor dwangarbeid werden ingezet, fungeerden de nieuwe kampen uitsluitend als vernietigingskamp met één doel: industriële massamoord op ongekende schaal.
Wat betekent holocaust?
Het woord ‘holocaust’ komt van het Griekse holókauston – geheel (holós) verbrand (kaustos).
In het Oude Testament wordt de term al gebruikt in de betekenis van brandoffer. Pas eeuwen later gaat ‘holocaust’ verwijzen naar massaslachtingen, al dan niet van joden.
In oktober 1941 werd de joodse situatie in het tijdschrift The American Hebrew voor het eerst in het Engels als ‘holocaust’ aangeduid. Maar pas in de jaren 1960 werd de vernietiging van de joden door de nazi’s algemeen bekend als de Holocaust.
Waarom wilden de nazi’s de joden uitroeien?
Antisemitisme was een hoeksteen van de nazi-ideologie.
De joden werden gezien als een ‘antiras’, dat het arische (lees: Duitse) ras wilde vernederen en uiteindelijk uitroeien.
De nazi’s geloofden dat de ‘inferieure’ rassen het arische ras vervuilden en de droom van de nazi’s om een sterk, superieur Duitsland te creëren met een gezonde, levensvatbare bevolking, verstoorden.
De kiem van de Holocaust werd gelegd door jarenlange antisemitische propaganda die het voortbestaan van het Duitse volk koppelde aan het einde van de joden.
Joden wilden wereld veroveren
De jodenhaat werd uitgedacht, uitgevoerd en onder de Duitsers verspreid onder kundige supervisie van propagandaminister Joseph Goebbels.
Via zijn ministerie had Goebbels de pers en het culturele leven in zijn macht. De antisemitische propaganda werd in kranten en op affiches gedrukt en weergegeven in de film.
De joden werden consequent afgeschilderd als inferieure, criminele figuren die parasiteerden op de Duitse samenleving en heulden met het communisme en het kapitalisme om de wereldheerschappij te verkrijgen.
Nazistisch propaganda-affiche met de jood als een geheime poppenspeler, die o.a. het bolsjewisme, het internationale kapitalisme en de Amerikaanse regering aanstuurt.
Het antisemitisme dat de Holocaust uiteindelijk mogelijk maakte, was echter geen Duitse uitvinding.
In de 19e en 20e eeuw werden joodse minderheden in Rusland en Europa vervolgd. Veel mensen dachten dat de joden geheime wereldwijde netwerken hadden, waarmee ze de wereld wilden veroveren.
Zoals Goebbels in 1943 schreef in zijn vaste hoofdartikel in de Duitse propagandakrant Das Reich: ‘Alle joden behoren (...) op grond van hun ras tot een internationale samenzwering tegen het nationaal-socialistische Duitsland. (...) En als we de oorlog tegen hen verliezen, zal het op het oog onschuldige joodse volk veranderen in woeste wolven.’
Hoeveel concentratiekampen waren er?
De Holocaust is het meest berucht om zijn concentratiekampen, die als een soort doodsfabrieken fungeerden, waar in de Tweede Wereldoorlog efficiënt en nietsontziend onvoorstelbaar veel joodse mannen, vrouwen en kinderen zijn vermoord.
Het bekendste en beruchtste kamp is Auschwitz, dat in 1940 in een verlaten kazerne in het zuidwesten van Polen werd gevestigd.
Maar Auschwitz was lang niet het enige kamp dat tijdens de Holocaust in gebruik werd genomen.
In 1942 werd Auschwitz een vernietigingskamp, waar elke dag duizenden joodse mannen, vrouwen en kinderen rechtstreeks vanuit de trein naar de gaskamer gingen.
Naar schatting van het U.S. Holocaust Memorial Museum hadden de nazi’s 980 concentratiekampen.
Daarnaast waren er circa 30.000 werkkampen, 1150 joodse getto’s en 500 bordelen met seksslavinnen voor de Duitse soldaten.
Wat gebeurde er na de Holocaust?
De Holocaust was veruit de grootste, meest intensieve genocide van de 20e eeuw, en de uitroeiing van zes miljoen joden door de nazi’s geldt als een absoluut dieptepunt in de Europese geschiedenis.
Direct na de Tweede Wereldoorlog werden de grootste Duitse oorlogsmisdadigers vervolgd.
De processen vonden plaats in het Duitse Neurenberg en werden de Processen van Neurenberg genoemd.
Hermann Göring werd veroordeeld tot de galg, maar pleegde zelfmoord met cyaankali in zijn cel voor het vonnis kon worden uitgevoerd.
24 nazikopstukken – onder wie hoofd van de Luftwaffe Hermann Göring, Reichsleiter Martin Bormann en buitenlandminister Joachim von Ribbentrop – werden aangeklaagd.
Drie verdachten werden vrijgesproken en 12 ter dood veroordeeld, de rest kreeg lange gevangenisstraffen. Twee zaken werden niet afgerond wegens ziekte en zelfmoord.
Tv-serie leidt tot zelfonderzoek
Na de Tweede Wereldoorlog vluchtten veel joden naar Israël, dat in mei 1948 een zelfstandige joodse staat werd.
De joden hadden al sinds eind 19e eeuw gestreden voor hun eigen staat in het Bijbelse thuisland, maar pas in het kielzog van de Holocaust besloten de VN Palestina in tweeën te splitsen en de helft aan de joden te geven.
Het heeft lang geduurd voordat de Holocaust en de medeplichtigheid van het Duitse volk aan de oorlogsmisdaden doordrongen in Duitsland, dat van 1949 tot de val van de Berlijnse Muur was verdeeld in het communistische Oost-Duitsland en het door de geallieerde VS, Groot-Brittannië en Frankrijk gestichte West-Duitsland.
In de decennia erop betaalde de West-Duitse regering herstelbetalingen aan de slachtoffers van de Holocaust en aan de staat Israël, en halverwege de jaren 1960 werd de Holocaust een vast onderdeel van het curriculum op West-Duitse scholen.
Maar pas toen in 1979 de Amerikaanse tv-serie Holocaust in Duitsland werd uitgezonden, werd de bevolking zich echt bewust van de verschrikkingen van de Holocaust.
Voor het eerst kreeg de jodenvernietiging voor de gewone Duitser een gezicht, en moest deze zich verhouden tot de passiviteit van de meeste Duitsers in de oorlog.
Bovendien zette de serie nieuwe generaties ertoe aan hun ouders en grootouders te ondervragen over hun rol in de vervolging van de joden.