Op 11 april 1945 bereikten Amerikaanse troepen het concentratiekamp Mittelbau-Dora in het zuiden van de Harz. De Duitsers hadden het kamp inmiddels grotendeels geëvacueerd en er waren nog maar een paar gevangenen – onder wie de 19-jarige Lilly Jacob uit Hongarije.
Een jaar eerder was ze met haar gezin gedeporteerd naar het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau. Direct na aankomst werd Lilly van haar ouders en broertjes gescheiden. Ze hoopte nog steeds om ze terug te zien.
Lilly was later overgebracht naar Mittelbau-Dora, waar ze in een fabriek V2-raketten in elkaar moest zetten. Toen het kamp werd bevrijd, lag ze met tyfus in de ziekenboeg. In een la deed ze een verontrustende vondst: een fotoalbum.
Lilly Jacob vond in kamp Mittelbau-Dora een achtergelaten fotoalbum.
Lilly zag meteen dat het album allemaal foto’s van Auschwitz bevatte. Het waren beelden van de aankomst van een transport Hongaarse joden in mei of juni 1944.
Het album documenteert het proces van de aankomst van de joden in het kamp tot de laatste momenten voor ze de gaskamer in gaan.
Wie de foto’s heeft genomen, is onbekend. Mogelijk was het Ernst Hofmann of Bernhard Walter, de twee SS’ers die ID-foto’s moesten nemen van alle gevangenen. We weten ook niet waarom de foto’s zijn gemaakt.
AANKOMST
Op de achtergrond zie je de schoorstenen van crematorium II en III. Hier werden de meeste joden meteen op de dag van aankomst verbrand.
Afgezet in voorportaal van de hel
Van 15 mei tot 9 juli 1944 werden er meer dan 434.000 Hongaarse joden naar concentratiekampen gedeporteerd. De meesten kwamen terecht in Auschwitz-Birkenau. De trein stopte bij een perron in het kamp, waarna de mensen uit de overvolle veewagens werden gedreven. Zo’n 80 procent werd kort na aankomst vergast.
HET KAMP
In de crematoria van Auschwitz-Birkenau (rood) konden 9000 lijken per dag worden verbrand.
Auschwitz-Birkenau is doodsfabriek
Het hoofdkamp, Auschwitz I, opende in 1940. Hier zaten vooral politieke gevangenen. Auschwitz II (Auschwitz-Birkenau, 1942) was een vernietigingskamp met vier gaskamers en crematoria. Auschwitz III werd gebouwd door het Duitse chemiebedrijf IG Farben. Hier maakten de gevangenen rubber en synthetische benzine.
VERDELING
Links achteraan zie je de centrale wachttoren van Auschwitz-Birkenau. De gevangenen liepen erdoorheen om het kamp binnen te gaan.
Nieuwkomers worden verdeeld
Als de SS-bewakers iedereen uit de trein hadden gedreven, moesten de gevangenen hun bezittingen achterlaten op het losplatform. Dan werden ze verdeeld in twee groepen naar leeftijd en geslacht: mannen en oudere jongens in de ene rij, vrouwen en kinderen in de andere.
SELECTIE
De vrouw op deze foto, Geza Lajtos, overleefde haar verblijf in Auschwitz-Birkenau, maar kwam in maart 1945 om in een ander kamp.
Artsen spreken doodvonnissen uit
Daarna volgde de selectie. SS-artsen beoordeelden de nieuwkomers om te bepalen wie er geschikt waren om te werken. Sommige joden moesten opgeven hoe oud ze waren en of ze een ambacht hadden geleerd, maar de meesten werden alleen op uiterlijk beoordeeld.
DWANGARBEID
In totaal zijn circa 1,1 miljoen joden naar Auschwitz gedeporteerd, 200.000 van hen moesten dwangarbeid doen, de rest werd meteen vermoord.
Gevangene is slechts een nummer
De joden die volgens de SS’ers sterk genoeg waren om te werken, gingen verder het kamp in. Ze werden kaalgeschoren en ontluisd en er werd een nummer op hun linkeronderarm getatoeëerd. Ten slotte moesten ze een gestreept gevangenispak aantrekken en kregen ze een plek in een barak toebedeeld.
EIGENDOMMEN
De geconfisqueerde spullen werden verzameld en naar de Kanada-afdeling van Auschwitz-Birkenau gebracht voor sortering.
Koffers worden geplunderd
Een speciale groep gevangenen van het Sonderkommando doorzocht de koffers van de nieuwkomers en sorteerde hun spullen. Kleren, schoenen en sieraden werden op grote stapels gegooid, zodat alles van waarde elders in het Derde Rijk kon worden gebruikt. Als de sortering klaar was, waren de meeste oorspronkelijke eigenaren al dood.
VEROORDEELDEN
De joden die volgens de artsen niet konden werken, gingen linea recta naar de gaskamers.
Rechtstreeks naar de gaskamers
De meeste joden, vooral vrouwen, kinderen, zieken, gehandicapten en ouderen, werden door de SS-artsen afgewezen en naar de gaskamers gestuurd. Eerst kwamen ze in een kleedkamer, waar ze zich moesten uitkleden – zogenaamd om te kunnen douchen. Dat ze vergast zouden worden, wisten ze niet.
WACHTEN
De joden wisten niet wat hun te wachten stond als ze buiten bij de gaskamers zaten.
Groene wachtkamer van de dood
Medio 1944 stuitten de nazi’s in Auschwitz-Birkenau op een probleem: de gaskamers en crematoria hadden niet genoeg capaciteit om de vele Hongaarse joden te kunnen verwerken. Daarom moesten de veroordeelden wachten in een bosje bij de gaskamers.
LAATSTE MOMENTEN
Vanaf 1944 werden kinderen onder de 14 direct afgewezen als werkkracht en naar de gaskamers gestuurd.
Wachten loopt ten einde
Als er weer plaats was in de ‘kleedkamer’, werden de wachtenden naar hun dood geleid. De Duitsers deporteerden circa 216.000 joodse kinderen jonger dan 18 naar Auschwitz-Birkenau. Het merendeel werd meteen vergast, de anderen werden aan gruwelijke experimenten onderworpen door Josef Mengele.
ONTDEKKING
Lilly zag haar broertjes op een van de foto’s. In 1980 schonk ze het Auschwitz-album aan de Israëlische autoriteiten.
Lilly Jacob vindt haar familie
In het Auschwitz-album zag Lilly Jacob een foto van haar broertjes Sril en Zelig in de menigte bij de treinwagons. Ze werden allebei vergast. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog zochten veel joodse overlevenden Lilly op, in de hoop een foto te vinden van een geliefde die tijdens de Holocaust was verdwenen.