Britse drinkebroers wagen hun leven

Het vrachtschip Ehrenfels, dat bij Goa voor anker ligt, stuurt gecodeerde berichten naar Duitse duikboten, die het ene na het andere schip tot zinken brengen dat met voorraden op weg is naar Europa.

Cartwright moet de commando’s helpen die tijdens de actie in het water vallen en naar de kust zwemmen. Maar de rivierboot die de Britten gaan gebruiken, is nog nergens te bekennen.

Buiten gehoorsafstand van Cartwright nadert het vaartuig echter zijn doel. De aak Phoebe lag tientallen jaren te roesten bij Calcutta, maar nu is de 30 jaar oude boot bezig aan het laatste stukje van een tocht van bijna drie weken om de zuidpunt van India heen.

De Phoebe heeft een opknapbeurt gekregen en ziet er nu uit als een van de talloze kolenschepen die dagelijks tussen de Indiase havensteden pendelen. De aak heeft echter geen steenkool aan boord, maar 18 Britse vrijwilligers die hun leven op het spel zetten in de strijd tegen nazi-Duitsland.

De Britten, die allemaal tot de gegoede burgerij van de kolonie behoren, zijn nauwelijks militair getraind, en de meeste hebben een dikkere buik dan je normaal in het leger ziet.

Ze kennen elkaar van het reserveregiment Calcutta Light Horse, dat gewoonlijk alleen in gala-uniform bijeenkomt om tot in de kleine uurtjes te feesten. Maar nu is het alle hens aan dek voor de boekhouders, bankiers en verzekeringsagenten die zich hebben aangemeld voor de missie.

Calcutta Light Horse lijkt totaal ongeschikt om midden in de nacht een vijandelijk vaartuig te enteren. De 25 levensgenieters zijn geen actie gewend. Maar nu zijn zij de enigen die het spionageschip, dat de effectieve Duitse U-bootvloot voor de Indiase westkust aanstuurt, kunnen uitschakelen.

Portugal mag niet geschoffeerd worden

Gewone Britse soldaten in India kunnen niet ingezet worden in Goa, want zo’n actie zou het neutrale Portugal in de armen van Hitler kunnen drijven. De Ehrenfels ligt in een haven van het land, en als hier Britse troepen gevangengenomen worden, zou dat zeer schadelijk zijn voor de betrekkingen met een natie die zich tot nu toe bereidwillig heeft opgesteld jegens de geallieerden.

Zo heeft Portugal de export van wolfraam aan banden gelegd, een metaal dat de Duitsers hard nodig hebben voor de productie van munitie. Het land heeft ook een neutraliteitsverdrag gesloten met Spanje, waardoor de fascistische dictator van dat land, Francisco Franco, niet aan de zijde van Hitler kan gaan vechten. Portugal mag dus niet zodanig geschoffeerd worden dat het van koers verandert.

Als een groepje Britse burgers gevangengenomen wordt in Goa, kan de Britse regering elke betrokkenheid bij dit ‘particuliere initiatief’ ontkennen. De 18 mannen van Calcutta Light Horse zijn ‘The Expendables’ van 1943: mannen die opgeofferd kunnen worden voor de goede zaak zonder dat Groot-Brittannië verantwoordelijk is.

Op het strand speurt Cartwright steeds ongeduldiger naar de Phoebe. Nu moet er snel iets gebeuren, denkt hij. Een lichtflits van een machinepistool zou hem al geruststellen. Maar de minuten verstrijken zonder dat de boot zich vertoont.

Als de actie verloopt zoals gepland, zullen de Duitsers de mannen van Calcutta Light Horse pas ontdekken als het al te laat is. De Britten zullen aan boord sluipen, de opvarenden van de Ehrenfels overmeesteren, de ankerkettingen doorknippen en het spionageschip in het donker naar internationale wateren varen. Dan moet de Ehrenfels koers zetten naar Bombay om aan de ketting gelegd te worden in de zwaarbewaakte haven.

Cartwright heeft zijn twijfels, hoewel hij alles heeft gedaan wat in zijn macht lag. Met geld van de SOE, een Britse geheime organisatie, heeft hij een groot feest georganiseerd in Goa voor de buitenlandse zeelieden die al drie jaar in den vreemde bivakkeren.

Het grootste deel van de 12 Duitse en 78 Italiaanse zeelieden is aan wal gelokt voor het feest.

De Ehrenfels wordt dan ook hopelijk op deze avond niet zo goed bewaakt, en Cartwright heeft bovendien geregeld dat de prostituees van Goa vandaag gratis buitenlandse zeelieden bedienen – eveneens een dure grap.

Nazi deelt de lakens uit

De mannen van Calcutta Light Horse hebben gezelschap aan boord van de Phoebe. De actie wordt geleid door SOE-officier Lewis Pugh, die vijf agenten heeft meegenomen. Net als de burgers uit Calcutta kunnen SOE-agenten Groot-Brittannië niet compromitteren, want officieel bestaat de organisatie niet.

Pugh en zijn mannen zijn militair getraind en leiden de aanval, maar Calcutta Light Horse komt er zeker niet makkelijk vanaf. De Ehrenfels is 154 meter lang, en het wordt dus een flinke opgave om het schip uit te kammen, terwijl ze vermoedelijk onder Duits vuur liggen.

Het spionageschip wordt bemand door civiele Duitse zeelieden, maar de Britten weten dat ze pistolen en geweren hebben om zich te kunnen verdedigen als het vaartuig geënterd wordt. Bovendien zijn de kapitein en minstens één officier fanatieke nazi’s en zullen ze hun bemanning aansporen om tot de laatste man te vechten.

Tijdens de tocht van Calcutta naar Goa hebben de mannen van Calcutta Light Horse daarom wapentraining gekregen en hebben ze geleerd hoe je deuren opent met explosieven.

Maar van een elite-eenheid kun je bezwaarlijk spreken. Een van de mannen mist een oog, en hoewel ze tussen de 27 en 45 jaar zijn, werden ze in het begin van de oorlog stuk voor stuk afgekeurd voor militaire dienst. Misschien hebben ze juist daarom deze unieke kans om iets te betekenen voor het vaderland met beide handen aangegrepen.

Hun leider, Bill Grice, is positief. Hij zweert bij het motto ‘zweet bespaart bloed’, en hij snapt dat een goed stel hersens allebei bespaart. Zijn mannen zijn scherpzinniger dan de meeste rekruten van het leger.

Het drankrantsoen dat elke man mocht meenemen – een fles brandewijn – is allang op, dus iedereen is goed bij de pinken en bereid alles te geven. De commando’s hebben Duitse munitie gekregen met het juiste kaliber voor hun pistool en beschikken over een stengun, een inklapbaar machinepistool dat 500 schoten per minuut kan afvuren.

Als de actie mislukt en de Britten weten te ontkomen, zullen de Portugezen alleen patroonhulzen vinden, die wijzen op een bloedig gevecht tussen Duitse zeelieden onderling.

Piratenvlag gehesen

Grice deelt camouflageschmink uit aan zijn mannen. Ze moeten hun handen, hals en gezicht zwart verven om minder op te vallen in het donker. Hij controleert of iedereen een grote, witte cirkel op de achterkant van zijn bruine overall heeft genaaid.

De cirkel moet de Britten herkenbaar maken voor elkaar en voorkomen dat iemand een kameraad in de rug schiet. Een van de mannen vouwt een lap stof uit en loopt naar de vlaggenstok aan de achterkant.

‘Wat doe je?’ roepen de anderen. De man hangt een zwarte vlag met doodshoofd en gekruiste beenderen aan de korte stok.

‘Die heb ik zelf gemaakt. Als we ons toch als piraten gaan gedragen, kunnen we er net zo goed zo uitzien,’ zegt hij.

De schipper van de Phoebe speurt aandachtig naar de knipperende boei die de haven van Mormugao aangeeft, maar de boei staat uit en de haven is verduisterd. In elke haven zitten Indiase nationalisten, en Grice en Pugh vragen zich af of de Portugezen getipt kunnen zijn.

Dan krijgen de mannen een nog grotere schrik: de omtrek van een oorlogsschip tekent zich af tegen de nachtelijke hemel. Ze moeten langs een Portugees marinevaartuig om bij de Duitsers te komen.

Eén granaat van de scheepskanonnen zal de Phoebe onherroepelijk tot zinken brengen, maar Grice en Pugh vinden dat het te laat is om om te keren. De actie moet doorgaan.

Grice brengt de mannen van Calcutta Light Horse in paraatheid. Behoedzaam glijdt de Phoebe langs een ander Duits schip, de Braunfels, waarna hij recht op de Ehrenfels af gaat. De schipper ziet de contouren ervan ternauwernood in het donker.

Om 2.15 uur legt de stuurman de Phoebe aan stuurboordkant tegen de Duitse koopvaarder aan. Het hoogteverschil is enorm, maar de Britten beschikken dankzij spionnen over gedetailleerde tekeningen van het schip.

Er liggen dan ook drie lange bamboeladders klaar op de rivierboot, net als touwen met enterhaken die over de reling van het vijandelijke vaartuig gegooid kunnen worden.

Schijnwerper verblindt Britten

Hoewel de Phoebe niet hard vaart, is de stoommachine aan boord niet geruisloos. Een van de Duitse bewakers hoort het en roept over de reling: ‘Wie is daar?’

Een Engelsman probeert tijd te winnen door te antwoorden:

‘Gewoon een havenboot.’

De Britten moeten stilliggen om de ladders te kunnen gebruiken, en de schipper schuurt met de rivierboot tegen de zijkant van de Ehrenfels.

‘Wat zijn jullie in godsnaam aan het doen?’ roept de bewaker.

Dan gooien de Britten de enterhaken, en de eerste bamboeladder wordt tegen de reling gezet. Lewis Pugh zet als eerste zijn laarzen op het dek van de Ehrenfels en wordt meteen verblind door een felle schijnwerper.

Heel even staat de tijd stil en verdwijnen alle geluiden. De Britten staan als verlamd op het dek, net als de bewakers, die zich geconfronteerd zien met mannen in bruine overalls.

De Britten dragen geen uniform, maar hun wapens kunnen ze niet verbergen. Iedereen heeft inmiddels in de gaten dat de Ehrenfels geënterd is.

De stilte wordt doorbroken door een Engelsman die roept: ‘Geef ze van katoen!’

De stenguns ratelen. De schijnwerper wordt getroffen en het dek van het schip is weer in duisternis gehuld.

De overgebleven Britten op de boot zetten de laatste twee ladders overeind en stormen naar boven, terwijl de Duitsers onderdeks de rest van de bemanning alarmeren en hun wapens halen.

Als alle mannen van Calcutta Light Horse en de SOE-agenten op het achterdek staan, delen ze zich op en gaan ze op hun doelwitten af.

Eén groep moet de brug bestormen en de kapitein uitschakelen, anderen gaan naar de machinekamer om ervoor te zorgen dat de Ehrenfels op eigen kracht kan wegvaren. Onderdeks moet een handjevol Britten de geheime radiozender opsporen, en twee man moeten op de voorsteven de twee zware ankerkettingen vernielen met kneedbommen.

Dan moet de ankerketting op het achterdek dezelfde behandeling krijgen, waardoor de Ehrenfels los zal komen te liggen.

Alle mannen hebben de tekeningen van het schip uitgebreid bestudeerd, maar ze vinden maar moeilijk hun weg in de duisternis.

Duitsers in de tegenaanval

De actie is nu 10 minuten bezig, en een groepje Duitsers opent het vuur op de ongenode gasten. De SOE-agenten banen zich al schietend een weg naar de brug, waar kapitein Röfer op het punt staat de sirene te luiden om alle Duitsers in de wijde omtrek te alarmeren.

De Britten roepen dat hij zijn hand van de hendel van de sirene moet halen, maar Röfer weigert. Na een kort salvo van een machinepistool zakt hij in elkaar. De kapitein is dood.

Op de achtersteven hebben twee Engelsen explosieven in de ankerketting gepropt. De ontsteker wordt geactiveerd en de mannen duiken weg. Een paar seconden later klinkt er een oorverdovende knal. De zware ketting glijdt ratelend over het dek en verdwijnt door een gat in de zijkant.

Als de twee weer overeind gekrabbeld zijn, merkt een van hen dat het dek vet en vochtig is. Hij brengt zijn hand naar zijn neus. De geur is onmiskenbaar: het dek is met brandstof overgoten.

Hij roept meteen naar zijn kameraad, en ze weten zich in veiligheid te brengen op een kist voordat een Duitser een signaalpistool afvuurt in de plas brandstof. Een paar tellen later explodeert de springstof die de bemanning op het dek van de Ehrenfels heeft aangebracht.

Op het strand raakt Cartwright in paniek. Hij kan van die afstand niet zien wat er precies op zee gebeurt, maar hij ziet vlammen op het voordek en hoort het geratel van de Britse stenguns. Heel even overweegt hij zich uit de voeten te maken, maar hij besluit op zijn post te blijven.

Op wonderbaarlijke wijze blijven de twee Britten op het brandende voordek ongedeerd, maar de explosie was zo hevig dat hij tot in Goa te horen was.

Nu moet er gehandeld worden voordat de vele Duitsers op het land op een boot springen om naar de Ehrenfels te varen.

Doodshoofd verraadt zender

Onderdeks proberen de Britten de machinekamer te bereiken zonder op vijandelijk vuur te stuiten. Het Duitse machinepersoneel zoekt zijn toevlucht diep in het schip en sluit de luiken achter zich.

Twee Britten weten uiteindelijk de laatste deur naar de machinekamer op te blazen, maar ze zien meteen dat ze te laat zijn. De Duitsers hebben snel gehandeld en de grote dieselmotor mist al een paar belangrijke onderdelen.

Even later bereikt Grice de machinekamer, en hij geeft nieuwe orders:
‘Verspil hier geen tijd meer, maar help zoeken naar de radiozender. Die is verborgen achter een van de wanden hieronder.’

Bijna alle deuren onderdeks zitten op slot, en het kost de Britten veel tijd ze op te blazen met kneedbommen. Als de rook van een van de explosies is opgetrokken en twee mannen een gang binnenlopen, staan ze plotseling oog in oog met een geschrokken landgenoot. Het is de verzekeringsagent Jack Breene, die met een trillend stemmetje zegt:

‘De volgende keer moeten jullie me even waarschuwen. Tegen dit soort dingen ben ik niet verzekerd!’

In de kronkelige gangen van het schip klinkt de ene explosie na de andere, en de Britten worden steeds kwader omdat ze de radiozender niet kunnen vinden. Ondertussen opent de Duitse machinist de bodemkleppen en ontsteekt hij de explosieven die het schip in vlammen moeten doen opgaan.

De Ehrenfels wordt door elkaar geschud door zware explosies en Grice weet dat hij geen moment te verliezen heeft. Dan stuiten twee Britten op een deur met een doodshoofd en het opschrift ‘hoogspanning’.

Met een flinke kneedbom verschaffen ze zich toegang tot een krappe cabine, en als de rook is opgetrokken zien ze eindelijk de radiozender, die aan een wand vastzit. Op een plank liggen een koptelefoon en een morsesleutel, waarmee de Duitsers talloze berichten naar onderzeeërs in de Indische Oceaan hebben gestuurd.

Met de kolf van hun machinepistolen slaan ze de radiozender kapot, waarna ze in gejuich uitbarsten. Dan klinkt er weer een zware explosie en worden ze allemaal omvergeblazen.

De actie is nu 20 minuten oud, en de Britten die zich onderdeks bevinden, snappen dat de Ehrenfels aan het zinken is.

Brandblusser nekt de Duitsers

Op het dek is het één grote chaos. Het vuur grijpt om zich heen, al hebben de Britten 15 brandblussers bij zich en proberen ze zo goed en zo kwaad als het gaat de brand te bestrijden. Plotseling komen er drie drijfnatte Duitsers uit de vlammenzee gerend.

Die hebben vermoedelijk de bodemkleppen opengezet en proberen weg te komen voor het te laat is. Ze stormen op een van de Britten af, die geen tijd heeft om zijn stengun te grijpen, die op zijn rug hangt. Hij richt zijn brandblusser op hen en drukt de hendel in.

De ijskoude straal verblindt de Duitsers, en ze struikelen. De Ehrenfels maakt steeds meer slagzij, en op het hellende dek glijden de Duitsers de vlammenzee in. Twee andere bemanningsleden komen uit hun schuilplaats en slaan de man met de brandblusser bewusteloos met knuppels.

Andere Britten storten zich op hen en maken hun handen met handboeien op hun rug vast. Met de grootste moeite weten de aanvallers naar de reling te komen en omlaag te klauteren naar de Phoebe. Het is niet zo ver meer, want de Ehrenfels is al 4 meter gezakt.

In de rivierboot geeft Pugh bevel om te tellen hoeveel man er aan boord zijn. Hij glimlacht als hij hoort dat alle 24 commando’s het gehaald hebben en draagt de schipper op snel weg te varen.

Vanaf het strand ziet Cartwright dat de brandende Ehrenfels diep in het water ligt. De Phoebe krijgt hij niet in het oog, en hij ziet ook geen kameraden die hulp nodig hebben. Hij kan maar beter maken dat hij wegkomt voordat de Portugese politie argwaan krijgt.

Het is 2.50 uur als Cartwright nog net ziet dat de bemanningen van de twee zusterschepen van de Ehrenfels, de Drachenfels en Braunfels, hun eigen vaartuigen in brand steken uit angst voor een aanval.

De schepen zijn net als de Ehrenfels eenvoudig uit te rusten met kanonnen en mogen daarom niet in handen van de vijand vallen. Circa een half uur later volgt de bemanning van het Italiaanse schip Anfora het Duitse voorbeeld, en ook dat schip gaat in een vlammenzee ten onder.

Intussen heeft de Phoebe de haven verlaten met alle mannen aan boord. Eenmaal in internationale wateren telegraferen ze het bericht longshanks naar het SOE-hoofdkwartier in Bombay. Dat betekent dat de missie is geslaagd.

Vrouwen krijgen een onderscheiding

Eerst gelooft niemand in Bombay het bericht – het kan toch niet waar zijn dat een stelletje amateurs zo’n riskante missie met succes volbracht heeft. Maar het is echt zo. De 18 mannen van Calcutta Light Horse hebben met hulp van de SOE het spionageschip uitgeschakeld.

Bovendien is er niet één Brit gesneuveld bij de actie en zijn er slechts drie lichtgewonden gevallen. In de weken erna zien de Britten hoe belangrijk de aanval op het Duitse schip in Goa was. De rest van maart krijgen Duitse U-boten slechts één geallieerd schip te pakken, en in heel april worden maar drie Britse vrachtschepen tot zinken gebracht.

Geen van de mannen van Calcutta Light Horse krijgt echter een beloning, want de Britse staat mag niet toegeven een schip in een neutrale haven aangevallen te hebben.

De mannen bedenken echter een manier om zelf de levensgevaarlijke missie te gedenken. Na terugkeer in Calcutta laten ze 18 identieke zilveren broches maken in de vorm van een zeepaardje.

Die geven ze aan hun echtgenotes, die ze dragen zonder te weten dat ze de deelname van hun man aan een van de meest spectaculaire missies van de Tweede Wereldoorlog symboliseren.

Meer over Operatie Creek
David Miller: Special Operations South-East Asia 1942-1945 – Minerva,
Balhead & Longshanks/Creek, Pen & Sword, 2015 J. Leasor: Boarding Party – The Last Charge of the Calcutta Light Horse, James Leasor Publishing, 2020.