In de laatste dagen van april 1945 speelde zich een gruwelijk schouwspel af. In de bossen ten zuiden van Berlijn werden 80.000 Duitse soldaten – de restanten van het 9e Leger van generaal Theodor Busse – afgeslacht.
Het Rode Leger bestookte het bos met granaten – stukken hout en staal schoten fluitend door de lucht. De situatie was hopeloos, maar toch wisten een paar duizend soldaten de Russische omsingeling te doorbreken en in westelijke richting te vluchten. Te voet of op overvolle vrachtwagens en tanks ontsnapten ze via smalle bospaden.
Ze lieten hun kameraden achter – overgeleverd aan het Rode Leger, dat op weg was naar de Duitse hoofdstad Berlijn en de eindoverwinning.
‘De restanten van de Duitse troepen zwerven als wilde dieren door de bossen. Ze zullen proberen om Berlijn te bereiken. Maar we zullen ze tegenhouden,’ meldde het Rode Leger aan Moskou.
Voor 30.000 Duitsers kwam de grimmige voorspelling uit. Zij werden omsingeld bij het Duitse Halbe, waar ze omkwamen bij bombardementen of tijdens gevechten in de donkere bossen. De overlevenden werden door de Russen gevangengenomen.
Maar in mei 1945 werd het weer rustig in Halbe. De dennenbossen groeiden weer aan en bedekten de sporen van de bloedige strijd.
Tonnen granaten en explosieven werden achtergelaten of begraven in de uitgestrekte bossen van Midden- en Oost-Europa.
Na de oorlog had niemand tijd om de boel op te ruimen – en jaren later zou dit fatale gevolgen krijgen toen er in de buurt van Halbe een bosbrand uitbrak.
In 2018 ontdekken de brandweerlieden dat het vuur niet hun enige vijand is. De grond wordt plotseling opgeschud door een explosie, wanneer door de hitte van het vuur een aantal explosieven ontploft dat sinds de gevechten van 1945 in de grond heeft gelegen.
Dit soort verhalen kennen we ook uit Midden- en Oost-Europa, waar ook enorme hoeveelheden granaten werden achtergelaten.
De explosieven zijn een tikkende tijdbom – en nu hitte en droogte vanwege klimaatverandering steeds vaker bosbranden veroorzaken, wordt de dreiging steeds groter.
Achtergelaten munitie ontploft
Uit onderzoek blijkt dat de munitie vooral ligt langs de voormalige frontlinies in Oost-Duitsland, delen van Polen en het zuiden van de Balkan. Hier was de strijd aan het einde van de oorlog het hevigst en moesten de Duitsers vaak vluchten.
Bosbranden teisteren Europa in 2022
In de zomer van 2022 werd Europa geteisterd door een hittegolf en hevige bosbranden. In juli en augustus waren de branden het hevigst – 7000 km² bos ging er verloren. Drie landen werden bijzonder hard getroffen.
Spanje: Duizenden mensen moesten hun huizen ontvluchten
In Spanje verspreidde het vuur zich over een gebied van meer dan 2000 km². Duizenden mensen werden in allerijl geëvacueerd. Alleen al in de regio langs de Costa del Sol moesten 2200 gezinnen hun huis uit vanwege een enorme brand in de bossen van de bergketen Sierra de Mijas.
Roemenië: Graan en hout gingen in vlammen op
Tijdens de hittegolf verzevenvoudigde het aantal bosbranden in Roemenië. In het land braken meer dan 700 bosbranden uit. In dezelfde periode een jaar eerder werden slechts 98 branden geregistreerd. Vooral de landbouw werd zwaar getroffen, omdat het rijpe graan op de velden in brand vloog – met grote economische gevolgen.
Portugal: Natuurpark brandde 11 dagen
In 2022 werd Portugal getroffen door hevige bosbranden. Grote delen van de Serra da Estrela, het grootste en oudste natuurpark van Portugal, gingen in vlammen op. Het kostte de brandweer 11 dagen om het vuur onder controle te krijgen – 16 procent van het natuurgebied werd verwoest.
De deelstaat Brandenburg, waar ook de hoofdstad Berlijn en de bossen rond Halbe liggen, loopt het grootste risico. Tussen 16 april en 2 mei vochten hier meer dan 3 miljoen soldaten – 2.300.000 Russische en meer dan 700.000 Duitse – in de beslissende slag om Berlijn. Toen het Duitse leger zich terugtrok, liet het enorme hoeveelheden munitie achter.
Volgens het Duitse ministerie van Binnenlandse Zaken liggen er tonnen onontploft buskruit verspreid over een gebied van meer dan 3500 km² – even groot als de provincie Groningen.
De brand van 2018 gaf Duitse brandweerlieden een voorproefje van wat hun te wachten staat als bosbranden vaker voorkomen en heviger worden door klimaatverandering.
Ze zagen hoe exploderende munitie het vuur nog sneller verspreidde, en alleen door 200 extra brandweerlieden in te zetten, konden ze voorkomen dat de vuurzee nabijgelegen huizen en dorpen bereikte.
Afgelopen zomer, in 2022, brak er opnieuw een bosbrand uit in de buurt van Berlijn, maar dit keer was deze minder gemakkelijk onder controle te krijgen.
In 1945 viel het Rode Leger over de hele frontlinie aan, waardoor de Duitsers moesten vluchten – hun munitie lieten ze vaak achter.
Het was een extreem lange en droge zomer geweest, en de ontploffende munitie voedde het vuur dat alle boomstammen en het kurkdroge kreupelhout in een mum van tijd verzwolg. Op de eerste dag stond 20 hectare – iets meer dan 40 voetbalvelden – in brand. De volgende dag was dit oppervlak al verdrievoudigd.
‘De situatie is veel gevaarlijker dan in 2018. De brand heeft zich razendsnel ontwikkeld tot een enorme vuurzee,’ zei Dietmar Woidke, de minister-president van de deelstaat Brandenburg, toen hij het gebied bezocht.
De plaatselijke brandweer had inmiddels versterking gekregen – onder andere uit Berlijn en de deelstaat Saksen-Anhalt.
Helikopters blussen met 5000 liter water
De 1400 brandweermannen kregen het vuur niet onder controle.
Vanwege de munitie was het levensgevaarlijk om het bos in te gaan, en uiteindelijk moesten de autoriteiten het Duitse leger – de Bundeswehr – inschakelen.
Pantserwagens boden bescherming tegen de ontploffende munitie, terwijl voertuigen brandgangen tussen de bomen groeven om te voorkomen dat het vuur zich verder zou verspreiden.
Na verloop van tijd verliest buskruit wat van zijn explosieve kracht, maar zelfs na 100 jaar kan munitie nog steeds dodelijk zijn.
Munitie gaat meer dan 100 jaar mee!
Kruit en kogels uit de Tweede Wereldoorlog zijn nog steeds heel explosief. Munitie vergaat namelijk vrijwel niet, zolang het onder de juiste omstandigheden wordt bewaard.
Er werden zelfs helikopters van defensie ingezet. Elke helikopter kon 5000 liter water vervoeren, dat uit plaatselijke meren werd gehaald en op het brandende bos werd gegooid.
Uiteindelijk was de brand onder controle.
Nog geen maand later was de Berlijnse brandweer opnieuw aan het werk toen zware explosies de mensen rond het Grunewald, aan de rand van de Duitse hoofdstad, de stuipen op het lijf joegen.
‘Ik werd gewekt door een vreemd geluid. Het rommelde. En even later knetterde het. Ik dacht: het is toch nog geen oud en nieuw?,’ vertelde een ooggetuige aan het Duitse nieuws.
Opnieuw was er een bosbrand uitgebroken in Duitsland, en dit keer was de situatie kritiek.
In het Grunewald lag een grote opslagplaats met niet-ontplofte bommen en munitie uit de Tweede Wereldoorlog, die de Duitse autoriteiten hadden verzameld om op een later tijdstip te vernietigen.
In augustus 2022 lag er ongeveer 30 ton munitie in de opslag, die tijdens de bosbrand explodeerde.
Vanwege het gevaar op meer ontploffingen konden er geen helikopters over het gebied vliegen.
Het vuur kon zich dus ongehinderd verspreiden. Pas toen het leger werd ingeschakeld en een pantserwagen werd ingezet, kreeg de brandweer het vuur onder controle.
Het 54 ton zware voertuig ploegde zich een weg door het bos, waardoor er brandgangen ontstonden. Ook werden er speciale, hittebestendige robots gebruikt om de vlammenzee te bestrijden.
Ondanks alle hightechapparatuur brandde het vuur een week lang. Pas toen werd het sein ‘brand meester’ gegeven.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikten geallieerde piloten inscripties in het landschap om te navigeren. Na een bosbrand in 2018 kwamen de geheime boodschappen weer tevoorschijn.
Brand brengt geheime boodschappen aan het licht
Bosbranden zorgen niet alleen voor verwoesting. In Ierland kwam door het vuur een bericht uit de Tweede Wereldoorlog tevoorschijn.
Opwarming veroorzaakt meer bosbranden
Tegenwoordig proberen de Duitsers uit alle macht om het explosiegevaar te verminderen door de achtergelaten munitie te verzamelen en neutraliseren.
In de loop van de oorlog gooiden de geallieerden meer dan 60.000 ton aan bommen op Berlijn. Historici schatten dat zo'n 15 procent daarvan blindgangers waren – bommen die nooit ontploften. Het is een enorm karwei en bovendien een race tegen de klok.
Experts verwachten dat het in het huidige tempo nog 100 jaar duurt om alle munitie in Europa op te ruimen.
Tegelijkertijd worden de zomers door klimaatverandering steeds warmer en droger. Uit analyses van 1991 tot nu blijkt dat Europa sneller opwarmt dan andere continenten.
De gemiddelde temperatuur in Europa stijgt nu elke tien jaar met 0,5 graad. En de zomer van 2022 was de heetste ooit gemeten, met temperaturen van 47 °C. Het was ook de droogste zomer in 500 jaar, met veel bosbranden tot gevolg.
We kunnen niet wachten tot het probleem zichzelf oplost, want munitie vergaat bijna niet.
In de zomer van 2022 explodeerde tijdens een bosbrand in Slovenië munitie uit de Eerste Wereldoorlog. Zelfs na meer dan 100 jaar zijn de Europese slagvelden nog steeds gevaarlijk.
