Heel even wordt het Italiaanse landschap hel verlicht. Het is bijna middernacht op 11 mei 1944, en de geallieerde soldaten hebben zojuist hun eerste schoten gelost op de Duitse bezetters, die zich verschanst hebben in een oud klooster op de berg. De Slag om Montecassino, die de weg vrij moet maken naar Rome, is begonnen.
Tussen de knallen door zien de Poolse soldaten een bekend ‘gezicht’: een bruine beer, die doelgericht op zijn achterpoten loopt. In zijn voorpoten draagt het dier zware kisten met munitie, die hij neerzet voor zijn kameraden. Dan komt hij overeind in de rokerige lucht en brult hij boos naar het klooster op de berg.
Terwijl we toekeken, kwam er plotseling een grote beer uit het bos. Hij liep op zijn achterpoten en leek iets te dragen. John Clarke, Britse soldaat, over de beer Wojtek in 1944
Dit tafereel is later opgetekend door geallieerde soldaten. De Polen die in Italië vochten, hadden gezelschap van de beer Wojtek, die hen hielp tijdens de belangrijke veldslag om het klooster.
De Britse soldaat John Clarke vertelde hoe verbaasd hij was toen hij kennismaakte met Wojtek in het naburige dorp Acquafondata:
‘Terwijl we toekeken, kwam er plotseling een grote beer uit het bos. Hij liep op zijn achterpoten en leek iets te dragen. De beer liep naar het artilleriekanon en legde een granaat op de grond. Toen ging hij terug naar het bos en verscheen weer met een nieuwe granaat.’
John Clarke zag ze niet vliegen. Wojtek maakte deel uit van het Poolse leger en was van ver gekomen om zijn steentje bij te dragen aan de strijd tegen Hitler en de nazi’s.
Veel dieren dienden in de oorlog
Olifant was tank van de oudheid
De inzet van olifanten in de strijd wordt genoemd in Indiase teksten uit de 6e eeuw v.Chr., en tot de eerste tanks in de 20e eeuw naar India kwamen, stonden er olifanten op het slagveld.
Paarden galoppeerden naar de vijand
Ook paarden zetten hun leven op het spel sinds de oudheid. In de Eerste Wereldoorlog schoot de ruiterij echter voor het eerst tekort: zo’n 8 miljoen paarden kwamen om door mitrailleurs, zwaar geschut en ziekten.
Honden vochten in harnas
De Romeinen trainden vechthonden van het ras molosser en rustten ze uit met maliënkolders. Later brachten honden berichten over, en in de Tweede Wereldoorlog hadden parachutisten honden bij zich die springstof konden ruiken.
Duiven spioneerden
Sinds de middeleeuwen brengen postduiven boodschappen over – bij oorlog en vrede. In 1907 vond de Duitse apotheker Julius Neubronner een camera uit die door een duif gedragen kon worden, en in de Eerste Wereldoorlog dienden cameraduiven als spionnen.
Stalin stuurt vrijgelaten gevangenen naar Iran
Toen de bruine beer Wojtek begin 1942 ter wereld kwam in het Iraanse Zagrosgebergte, had Duitsland Polen bezet, inclusief het oostelijk deel van het land, dat in het begin van de Tweede Wereldoorlog door de Sovjets was overgenomen.
Toen Hitler op 22 juni 1941 begon aan zijn grootschalige invasie van de Sovjet-Unie, had Jozef Stalin de hulp nodig van Winston Churchill en Groot-Brittannië. Als onderdeel van het nieuwe bondgenootschap sprak Stalin af met de Poolse regering in ballingschap in Londen om tienduizenden Polen vrij te laten uit de Siberische kampen.
Er kwamen ook soldaten vrij, en volgens het verdrag moesten die zij aan zij vechten met het Rode Leger. Maar omdat Stalin de Polen voor geen cent vertrouwde, stuurde hij hen in april 1942 de Kaspische Zee over naar Iran, waar ze zich aansloten bij de Britse strijdkrachten.
Het 2e Poolse Korps onder leiding van generaal Władysław Anders, verloor 1079 man tijdens de Slag om Montecassino.
Polen zetten een leger op in Iran
Na Hitlers invasie van de Sovjet-Unie in 1941 waren de Britten Stalins bondgenoten. De Russen lieten duizenden Polen vrij uit de Siberische kampen, waarna ze een leger vormden in het Midden-Oosten.
In 1939 vielen Hitler en Stalin Polen binnen en verdeelden ze het land onderling. De Poolse regering week uit naar Londen, en vanuit het oosten van Polen deporteerde Stalin duizenden soldaten en burgers naar kampen in Siberië.
Maar toen Hitler in 1941 de Sovjet-Unie aanviel, zag Stalin zich genoodzaakt samen te werken met zijn oude vijand Groot-Brittannië. Schoorvoetend willigde hij de Britse eis in om de Polen vrij te laten.
Volgens plan zouden de Poolse soldaten de nazi’s samen met het Rode Leger vanuit het oosten aanvallen. De Sovjet-Unie kon haar eigen leger echter nauwelijks voeden, dus de Polen werden naar Iran gebracht en aan de Britten overgedragen.
In 1943 werden Poolse eenheden samengevoegd tot het 2e Poolse Korps. Onder leiding van generaal Władysław Anders nam het deel aan de geallieerde invasie van Italië in 1944.
De Polen speelden een belangrijke rol tijdens de Slag om Montecassino en leverden een grote bijdrage aan de geallieerde overwinning.
Berenjong wordt Poolse mascotte
Eind april 1942 kachelde een vrachtwagen met Poolse troepen door het Zagrosgebergte met bestemming het Britse protectoraat Palestina, waar ze training zouden krijgen. De soldaten behoorden tot de 22e Poolse Compagnie van het 2e Poolse Korps onder leiding van generaal Władysław Anders.
Toen de Polen onderweg even pauze hielden om de benen te strekken, kwam er een broodmagere Iraanse jongen op hen af, die een zak droeg. Hij deed de zak open en toonde een verwaarloosde berenwelp.
Met handen en voeten legde het jongetje uit dat de moederbeer eerder dat jaar was doodgeschoten door jagers. De Poolse soldaten, die in de Siberische kampen geen contact met hun familie hadden gehad, kregen medelijden met het beestje.
In het kamp was hij (Wojtek, red.) vooral naar eten aan het zoeken als hij niet sliep.’ Poolse soldaat over de beer Wojtek
Na wat onderhandelen liet de hongerige jongen zich overhalen om het berenjong te verkopen voor een handje muntjes, wat chocola, een Zwitsers zakmes en een blikje vlees.
De 22e Compagnie zette de reis voort met de welp aan boord, die de naam Wojtek kreeg: de vrolijke krijger. Het oudste lid van de eenheid, Peter Prendys van 46, ontfermde zich over het beertje alsof het zijn eigen kind was. Wojtek kreeg melk uit wodkaflessen en sliep in Prendys’ tent.
Het groepje soldaten dat Wojtek had gekocht, probeerde hem eerst verborgen te houden voor de rest van de compagnie, maar het duurde niet lang of zelfs de hoge officieren hadden over de schattige verstekeling gehoord. Iedereen werd verliefd op Wojtek, die met zijn onhandige charme de zwaar op de proef gestelde Polen weer wat levensvreugde bezorgde. Het beertje mocht blijven.
Wojtek vindt spion in de douche
In het jaar daarna groeide Wojtek op tussen de leden van de 22e Compagnie, die vooral verbleven op een basis aan de rand van de Negevwoestijn in Palestina.
De beer imiteerde de mensen om hem heen door op zijn achterpoten te gaan lopen en leerde bier drinken uit een flesje, wat de soldaten geweldig vonden. De Polen voelden zich veilig bij Wojtek, die een vreedzaam karakter had.
‘In het kamp was Wojtek vooral naar eten aan het zoeken als hij niet sliep,’ vertelde een van de soldaten na de oorlog.
De enkele keer dat de beer boos werd, wist Peter Prendys hem snel te kalmeren. Wojtek mocht meestal dan ook vrij rondlopen in het kamp en leerde er in palmbomen klimmen.
Prendys werd er vaak op uitgestuurd om militair materieel af te leveren bij Britse bases in Syrië, Irak en Libanon, en dan ging Wojtek mee. De beer zat meestal op de bijrijdersstoel van Prendys’ truck uit het raam te kijken.
De beer Wojtek mocht graag een partijtje stoeien met zijn soldatenvrienden.
Als Wojtek niet op reis was, mocht hij graag een partijtje stoeien met de soldaten. Hoewel de beer inmiddels meer dan 200 kilo woog en 180 centimeter lang was als hij op zijn achterpoten stond, waren de Polen geen moment bang als ze met hem over de grond rollebolden.
Wojtek werd ook berucht om zijn kwajongensstreken, zoals toen hij er op een dag vandoor ging met een waslijn waaraan vrouwelijke soldaten hun ondergoed te drogen hadden gehangen. En op een nacht, toen hij bier had gedronken en was doorgezakt met de jongens van de compagnie, plunderde hij het voedseldepot en deed hij zich tegoed aan jam en fruit.
Elke dag ging Wojtek met de mannen onder de douche in het toiletgebouw, en ergens in juni 1943 ontdekte de beer dat de deur van de doucheruimte openstond.
Wojtek ging naar binnen en stond oog in oog met een vreemde, die het op een schreeuwen zette. Wojteks vrienden hoorden het lawaai en namen de man gevangen. Hij bleek een Arabische spion die het op de wapens gemunt had, en als dank voor het ontmaskeren van de vreemdeling kreeg Wojtek die dag veel snoep en bier en een extra lange douche.
Beer draagt granaten
In december 1943 werden de Polen naar het slagveld gestuurd. Het 2e Poolse Korps van Władysław Anders moest eerst naar Egypte, waar de mannen samen met Britse eenheden wachtten op transport over de Middellandse Zee om in Italië tegen de nazi’s te vechten, die het land hadden bezet.
Wojtek ging met Peter Prendys en de 22e Compagnie naar Alexandrië, en op 13 februari 1944 kreeg de beer op het laatste moment toestemming om mee te varen met zijn kameraden. Omdat het reglement van het schip geen huisdieren aan boord toestond, werd Wojtek officieel opgenomen als soldaat in het Poolse leger.
De 22e Compagnie moest helpen bij de bestorming van de Gustavlinie in de heuvels ten noorden van Napels, waar de Duitsers zich hadden verschanst. De geallieerden wilden oprukken naar Rome en Italië bevrijden.
Tijdens de Slag om Montecassino in mei 1944 speelden de Polen een hoofdrol. In vier dagen sneuvelden 1079 leden van het 2e Poolse Korps in de strijd om de berg.
Het 22e Korps van het Poolse leger liet een embleem maken om Wojtek te eren voor zijn bijdrage aan de oorlog.
Wojtek hielp een handje door materieel naar zijn kameraden te dragen. Naar verluidt zat zijn vacht na de slag onder het bloed, maar ongelooflijk genoeg waren zijn forse lijf én kalme inborst ongeschonden.
De Slag om Montecassino werd gewonnen door de geallieerden en was een keerpunt in de oorlog in Italië. In juni viel Rome in geallieerde handen, en in april 1945 veroverden de Polen, met de compagnie van Wojtek, Bologna op de Duitsers. Op 8 mei 1945 capituleerden de nazi’s en was de oorlog voorbij.
Veel Poolse soldaten durfden echter niet terug te keren naar Polen na hun gevangenschap in de Sovjetkampen in Siberië: tijdens de Conferentie van Jalta in februari 1945 hadden de Russen de Britten en Amerikanen zo ver gekregen de installatie van een pro-Russische regering in Polen te accepteren.
Oorlogsheld eindigt in dierentuin
Na een paar rustige maanden aan de Adriatische Zee, waar Wojtek met zijn soldatenvrienden in de Middellandse Zee speelde en badgasten de stuipen op het lijf joeg, mochten de Polen van de 22e Compagnie als veteranen naar Schotland.
In september 1946 voeren Wojtek en zijn kameraden van Napels naar Glasgow. De Poolse veteranen en hun beer trokken in processie door de stad en werden als helden toegejuicht door de Schotten. Ze werden tijdelijk ondergebracht in het vluchtelingenkamp Winfield Camp op zo’n 60 kilometer van de hoofdstad Edinburgh. Wojtek kreeg er zijn eigen houten hut.
Dankzij de soldaten kon Wojtek elke dag zijn buikje vol eten. Hij kwam nooit iets tekort, ook niet na de oorlog.
Plaatselijke bewoners stroomden toe om de beer te bekijken, en die genoot van de aandacht en de lekkernijen die de bezoekers meebrachten. Wojtek was vooral dol op aangestoken sigaretten, die hij in één hap opslokte. De soldaten leerden Engels en integreerden geleidelijk in de Schotse samenleving. Maar aan de status van Wojtek als oorlogsheld en mascotte kwam een eind.
Op 15 november 1947 werd hij van Winfield Camp naar de dierentuin van Edinburgh gebracht. Tot aan zijn dood op 2 december 1963 bleef Wojtek een bijzondere beer, die helemaal opleefde als zijn vroegere legermaten op bezoek kwamen – wellicht omdat ze altijd bier en sigaretten voor hem meebrachten.