De 26-jarige sergeant Matt Eversmann zit in de zwarte Black Hawk-helikopter met 12 US Army Rangers – mariniers – die onder zijn bevel staan.
De soldaten zijn jong, maar de meesten van hen hebben jaren getraind voor dit soort missies. Matt Eversmann doet een schietgebedje, maar wordt overstemd door het lawaai van de helikopter die over Mogadishu vliegt.
In totaal zijn er vanmiddag – 3 oktober 1993 – 19 helikopters opgestegen, volgeladen met wapens de de allerbeste soldaten van het Amerikaanse leger.
De Task Force Ranger bestaat in totaal uit 160 elitesoldaten en mariniers die al vijf weken in Mogadishu zijn. Hun hoofddoel is het afzetten van de krijgsheer Mohamed Farrah Aidid, die de VN-noodhulp in het door oorlog geteisterde land rooft.
Om 15.40 uur bereikt de Black Hawk-helikopter met Matt Eversmann aan boord zijn bestemming: De Bakaara-markt in het centrum van Mogadishu – het hoofdkwartier van de clan van Aidid het het gevaarlijkste deel van de stad.
De operatie vond plaats bij de Bakaara-markt in het centrum van Mogadishu. Hier durfden de VN-troepen vaak niet te komen.
De omgeving bestaat uit krotten, loodsen en uitgebrande autowrakken – de burgeroorlog heeft de stad in puin gelegd. Maar in het midden staat een intact gebouw van drie verdiepingen. Hier wonen de handlangers en soldaten van krijgsheer Aidid.
De Amerikanen hopen dat ze Aidid ten val kunnen brengen door zijn handlangers gevangen te nemen. Over een paar minuten wordt het gebouw bestormd door de beste soldaten die Amerika heeft: de mannen van Delta Force.
Maar ook zij hebben ondersteuning nodig, en die krijgen ze van Matt Eversmann en zijn mariniers.
Wat niemand echter weet, is dat deze zorgvuldig geplande operatie zal uitlopen op een van de grootste vernederingen sinds de Vietnamoorlog.
In 1993 probeerde een internationale VN-macht onder leiding van de VS noodhulp te geven aan de bevolking van Somalië.
Krijgsheren stalen essentiële noodhulp
Toen de VN-troepen in 1992 in het door burgeroorlog verscheurde Somalië aankwamen, werd 80% van de noodhulp gestolen door Somalische milities. Dus stuurden de VS speciale eenheden naar het land.
In het begin van de jaren 1990 stond Somalië aan de rand van de afgrond. Het land werd al vijf jaar lang geteisterd door hongersnood en een burgeroorlog.
De Somalische dictator Siyad Barre had met hulp van Rusland geprobeerd de clans in zijn land te verslaan, maar hij vluchtte in 1991 toen rebellen de hoofdstad Mogadishu veroverden. In het machtsvacuüm raakten de milities vervolgens onderling slaags.
De VN stuurden noodhulp, maar het grootste deel daarvan werd door milities gestolen en geruild voor wapens. Om de noodhulp veilig te stellen, stuurden de VN in december 1992 een vredesmacht van 28.000 man, onder leiding van Amerika: ‘Operation Restore Hope’.
De grootste bedreiging was Mohamed Farrah Aidid, leider van de Habr Gidr-clan, die de baas was in Mogadishu. In de zomer van 1993 doodden Aidids troepen meerdere VN-soldaten. Dit was voor de VS de aanleiding om speciale eenheden in te zetten om Aidid te stoppen.
‘Man neer!’
15.45 uur: Vier groepen mariniers laten zich vanuit de helikopters naar beneden zakken. Zij moeten het gebouw waar de militieleden zich bevinden zeker stellen.
Het stof waait Matt Eversmann in de ogen als hij zich als laatste laat zakken uit de helikopter die zo’n 20 meter boven de grond zweeft, 100 meter van het gebouw verwijderd. Hij voelt het nylontouw branden door zijn leren handschoenen.
Dan ziet hij onder aan het touw een roerloos lichaam liggen. Het is het jongste lid van de groep, Todd Blackburn. Eversmann springt naast zijn kameraad naar beneden, terwijl projectielen van onzichtbare vijanden hem om de oren vliegen.
Hij negeert de kogels en buigt zich over het lichaam. Het bloed sijpelt uit de oren, neus en mond van Blackburn. Hij is zijn grip op het touw verloren en 20 meter naar beneden gevallen.
‘Man neer! We moeten hem NU weghalen!’ brult Eversmann in zijn walkie-talkie. Dan pas hoort hij de schoten.
Amerikaanse speciale eenheden lieten zich tijdens de aanval uit helikopters zakken. Deze foto komt uit de bekroonde film Black Hawk Down.
Honderden gewapende militieleden hebben de helikopters gehoord en bestormen nu de Bakaara-markt. Samen met een andere soldaat trekt Eversmann zijn bewusteloze kameraad in veiligheid.
Een paar straten verderop is een konvooi van negen Humvees en drie vrachtwagens aangekomen om de gevangenen en Amerikanen weg te brengen. Eversmann en zijn mannen dragen Blackburn naar een Humvee, die hem naar de basis zal brengen.
Tegelijkertijd zet Delta Force de gevangenen in de trucks. Er zijn ongeveer 30 minuten verstreken en er komen steeds meer vijanden bij. Niet alleen de groep van Eversmann, maar ook de drie andere mariniers zijn omsingeld door militieleden – en burgers.
‘Volgens mij werd er zojuist een helikopter geraakt.’ Marinier Dave Diemer tegen zijn sergeant
Plotseling schreeuwt iemand uit Eversmanns groep van de pijn. Scott Galentine is in zijn hand geschoten, zijn duim bungelt alleen nog aan een reepje huid. Verderop ligt een andere soldaat met een schotwond in zijn arm.
Matt Eversmann vuurt zijn M-16 af op een gewapende Somaliër en zoekt samen met soldaat Dave Diemer dekking achter een auto.
‘Sergeant?’ roept Diemer met paniek in zijn ogen:
‘Volgens mij werd er zojuist een helikopter geraakt.’
Eerste helikopter stort neer
16.20 uur: Op de Amerikaanse basis op het vliegveld van Mogadishu houdt generaal-majoor Garrison toezicht op de operatie. Surveillance-helikopters sturen hem livebeelden van de missie.
William F. Garrison ziet eruit als een typische Amerikaanse officier: hij draagt camouflagekleding, legerlaarzen en kauwt op een onaangestoken sigaar.
Als bevelhebber van de operatie weet Garrison hoe riskant het is om een vijandelijk bolwerk op klaarlichte dag aan te vallen, maar Washington eist resultaten.
De missie moet drie kwartier duren en verloopt volgens plan. 24 soldaten van krijgsheer Aidid zijn gevangengenomen – waaronder zijn topadviseur Omar Salad en ‘minister van Binnenlandse Zaken’ Abdi Awale.
Krijgsheer Mohamed Aidid dacht dat de VN zijn rivalen hielpen en verklaarde de VN de oorlog.
Het vrachtwagenkonvooi staat klaar om de gevangenen naar de basis te brengen. Afgezien van een paar gewonde soldaten lijkt de operatie een succes. Maar dan schreeuwt iemand via de radio:
‘Een Black Hawk is neergestort. Ik herhaal: Black Hawk neergestort!’
Garrison kijkt op zijn beeldscherm en ziet nog net hoe een Black Hawk Super 61 met zes man aan boord ongecontroleerd ronddraait in de lucht.
De staartrotor is geraakt door een raketwerper (RPG). Garrison moet hulpeloos toekijken, terwijl de helikopter tegen een huis botst en vervolgens een paar honderd meter van het doelwit neerstort.
De generaal-majoor bijt op zijn sigaar en knauwt:
‘We zijn het initiatief kwijt.’
VIDEO: Routineoperatie eindigde in catastrofe (deel 1)
De Amerikaanse aanval in Mogadishu mocht hooguit 45 minuten duren, maar wanneer een Black Hawk wordt neergeschoten, verandert de operatie drastisch.
Idee en productie: Jonas Sjöwall Haxø & Niels-Peter Granzow Busch
Race naar helikopterwrak
16.26 uur: De mariniers bij het doelgebouw vrezen dat Somaliërs de bemanning van de neergestorte helikopter zullen aanvallen. Daarom rennen ze naar de rampplek.
Luitenant Tom DiTomasso en zijn mariniers zijn al een uur aan het vechten met Somalische militieleden rondom het doelgebouw – een bizarre strijd.
Onderweg viel een groep militieleden aan – vanaf een koe. De soldaten sloegen de aanval af. Kort daarna opende een Black Hawk het vuur en de koe veranderde in een smurrie van bloed en ingewanden.
Even later zien de mariniers dat de Black Hawk Super 61 wordt geraakt en neerstort. DiTomasso en zijn mannen zijn in de buurt van het ongeluk en zien groepen Somaliërs in dezelfde richting rennen.
‘We moeten weg. Nu!’ schreeuwt Shawn Nelson, een van de mannen van DiTomasso, en hij rent met de andere Amerikanen naar de rampplek.
‘Oké, we gaan!’ zegt DiTomasso, maar hij laat de helft van zijn mannen achter om het doelwit te beschermen.
In een verwoest Mogadishu vormden sluipschutters een voortdurende bedreiging voor Amerikaanse soldaten.
Kort daarna haalt hij Nelson en zes anderen in terwijl ze van alle kanten beschoten worden door militieleden. Als ze aankomen bij de plek waar de Black Hawk is neergestort, zijn ze verbijsterd.
Voor hen staat een Little Bird-helikopter met draaiende wieken. Het is de piloot gelukt om de machine in de krappe ruimte tussen de gebouwen aan de grond te zetten om de verongelukte slachtoffers te redden.
Maar DiTomasso ziet meteen dat de twee piloten van de neergestorte helikopter niet meer in leven zijn. Drie mannen van de Little Bird helpen twee van de vier anderen uit het wrak, terwijl de kogels hun om de oren vliegen.
De Amerikanen hebben de militieleden verjaagd. Ze zetten de twee gewonden in de kleine helikopter, die meteen wegvliegt.
Konvooi eindigt in bloedbad
16.28 uur: Garrison laat het konvooi met gevangenen naar de neergestorte helikopter komen.
Sergeant Matt Eversmann staart naar de plek waar de Black Hawk is neergestort. Zijn mariniers moeten het doelwit bewaken, maar slechts vier mannen zijn nog in staat om te vechten.
Even verderop arriveert het konvooi van drie vrachtwagens en zes Humvees met de Somalische gevangenen. De colonne wordt aangevoerd door luitenant McKnight, die de voertuigen vlak bij de uitgeputte mariniers tot stilstand brengt.
De Amerikaanse Humvees in Somalië hadden een opening in het dak, waaruit soldaten raketwerpers en machinegeweren konden afvuren.
‘Spring aan boord!’ roept McKnight naar Eversmann. De jonge sergeant haalt opgelucht adem en laat zijn mannen snel instappen voordat hij zelf in een van de achterste wagens klimt.
Het konvooi is op weg naar de verongelukte helikopter. Maar even later wordt een voertuig geraakt door een raketgranaat. Door de explosie worden drie soldaten op straat geslingerd. Een van de loodzware voertuigen rijdt over een van hen heen – de man is op slag dood.
‘Ik word straks neergeschoten.’ Sergeant Matt Eversmann als zijn konvooi wordt aangevallen
De zware beschietingen gaan door terwijl luitenant McKnight wanhopig probeert de voertuigen door het doolhof aan kleine straatjes te loodsen. Veel wegen zijn gebarricadeerd en het konvooi rijdt regelmatig verkeerd, terwijl ze voortdurend worden aangevallen.
Matt Eversmann ziet vol afschuw hoe er steeds meer doden en gewonden vallen onder de bemanning van de voertuigen.
‘Ik word straks neergeschoten,’ denkt hij, ‘en er is niets wat ik eraan kan doen.’
Nog een Black Hawk neergeschoten
16.40 uur: Piloot Mike Durant en drie anderen zitten in de Black Hawk Super 64 die de grondtroepen moet ondersteunen.
Durant cirkelt boven de Bakaara-markt, die zwart ziet van de milities. Hij voelt een schok als de staart van zijn 16 ton zware Black Hawk wordt getroffen door een granaat.
Durant kijkt naar het dashboard. Alles lijkt in orde. De 32-jarige piloot heeft tijdens de Golfoorlog ook in een Black Hawk gevlogen en weet dat het toestel tegen een stootje kan.
Hij krijgt opdracht om naar de basis te vliegen, als plotseling een groot deel van de staart afbreekt. De helikopter begint te tollen.
‘We storten neer!’ schreeuwt Durant over de radio.
Dat is het laatste wat het hoofdkwartier van hem hoort. De helikopter stort neer, ongeveer 1,5 kilometer van het doelgebouw.
De neergeschoten Black Hawk in Mogadishu was fantastisch propagandamateriaal voor Mohamed Aidid.
Konvooi moet zich overgeven
16.54 uur: Het konvooi van luitenant McKnight probeert wanhopig de plek te bereiken waar de eerste Black Hawk is neergestort.
Het konvooi vertrekt met 20 km/h over Hawlwadig Road – na 25 minuten bloedvergieten zijn ze weer terug bij het beginpunt – het doelwit. Matt Eversmann is voorin gaan zitten in een van de Humvees die niet is opgeblazen tijdens een van de hinderlagen.
De sergeant hangt met zijn M-16 uit het zijraam en kijkt naar de militieleden die opduiken vanaf de daken en vanuit zijstraatjes. Dan hoort hij het bekende geluid van een RPG-granaat die een van de voertuigen verderop in het konvooi raakt.
Een jonge marinier wordt direct geraakt, zijn linkerarm wordt eraf gerukt en de 98 cm lange granaat doorboort zijn lichaam.
VIDEO: Reddingskonvooi aan flarden geschoten (deel 2)
De Amerikanen proberen wanhopig om hun troepen uit het centrum van Mogadishu te krijgen, voordat de hele stad hen aanvalt.
Idee en productie: Jonas Sjöwall Haxø & Niels-Peter Granzow Busch
De verliezen zijn zo groot dat McKnight uiteindelijk inziet dat hij de neergestorte helikopter niet gaat bereiken. Ondanks de beschietingen lukt het hem om met het konvooi op een vierbaansweg te komen en koers te zetten richting de basis op de luchthaven van Mogadishu.
Nu pas durft Eversmann te geloven dat hij deze rampzalige missie misschien overleeft. Maar niet iedereen heeft zo veel geluk.
Bijna de helft van de 75 soldaten en gevangenen in het konvooi is geraakt door kogels. Acht mannen zijn dood.
Piloot wordt gevangengenomen
17.00 uur: Piloot Mike Durant raakte bewusteloos toen zijn Black Hawk Super 64 neerstortte. Hij en de andere drie bemanningsleden zijn helemaal alleen.
Als hij weer bijkomt, zit hij rechtop en kan hij door de verbrijzelde voorruit van de helikopter kijken. Zijn rechterbeen is gebroken en hij kan dus niet weg.
VIDEO: Kijk naar de gevangen piloot Mike Durant in een interview met zijn Somalische gijzelnemers.
De helikopter ligt op zijn kant tussen een paar loodsen. Durants copiloot en de andere twee bemanningsleden leven nog, maar zijn zwaargewond. Durant weet dat het een kwestie van tijd is voordat de vijand het wrak bereikt.
Maar net als hij de moed opgeeft, ziet hij hoe de Delta-soldaten Randall Shughart en Gary Gordon komen aanrennen. Ze zijn naar beneden geklommen uit een Black Hawk Super 62, die meteen wegvliegt zodat hij niet zelf wordt neergeschoten.
De Delta Force-soldaten Randall Shughart (links) en Gary Gordon (rechts) meldden zich vrijwillig aan om de tweede neergeschoten helikopter te helpen. Ze wisten dat ze het misschien niet zouden overleven.
De elitesoldaten trekken de gewonde Durant uit de helikopter. Ze zetten hem tegen een boom en halen dan de andere drie bemanningsleden eruit.
Durant denkt dat de twee soldaten deel uitmaken van een reddingsteam, maar als hij Shughart via de radio om versterking hoort vragen, weet hij dat ze maar met z’n tweeën zijn.
De groep wordt aangevallen door hordes Somaliërs. Shughart en Gordon houden ze een half uur tegen, tot Shughart gedood wordt.
Gordon rent terug naar Durant, geeft hem een pistool en zegt: ‘Veel geluk!’
Even later wordt ook Gordon vermoord. Durant haalt verwoed de trekker over als de Somaliërs achter de helikopter vandaan komen.
Maar het magazijn is leeg. Hij grijpt zijn wapen stevig vast en bereid zich voor op de dood. Dan slaat iemand met een geweerkolf tegen zijn hoofd en wordt alles zwart.
Na de tragedie in Mogadishu staakten de VS en VN hun pogingen om de Somalische milities te ontwapenen.
Al Qaida behaalde grootste overwinning
Na deze nederlaag trokken de VS zich in 1994 terug uit Somalië. Het jaar daarop riep Mohamed Aidid zichzelf uit tot president, maar in de schaduw wachtte een nog gevaarlijkere vijand zijn kans af.
Na de mislukte poging om krijgsheer Mohamed Aidid gevangen te nemen, trokken de VS en later de VN zich uit het land terug. In 1995 was Somalië aan zijn lot overgelaten.
Aidid benoemde zichzelf tot president – een titel die nooit erkend werd door andere landen. Zijn bewind eindigde een jaar later, toen Aidid stierf aan een hartaanval nadat hij gewond was geraakt in de strijd.
Het lijkt erop dat Aidid tijdens zijn strijd tegen de Amerikanen werd geholpen door jihadisten die – met hulp van de VS – tegen de Russische bezetter in Afghanistan hadden gevochten. Na de dood van Aidid won de islamitische terreurorganisatie Al-Shabaab terrein.
De organisatie, die nauwe banden heeft met Al Qaida, vecht nog steeds tegen de regering in Mogadishu. De officiële regering van Somalië wordt erkend door de VN, maar heeft slechts een deel van het land in zijn macht.
Sinds het begin van de burgeroorlog in 1991 zijn er ongeveer 2,5 miljoen mensen gedood of verhongerd – en er lijkt voorlopig geen einde aan de ellende te komen.
Nieuw reddingskonvooi vecht ’s nachts
19.00 uur: Ongeveer 100 soldaten hebben zich verschanst in gebouwen bij het eerste helikopterwrak. Intussen bedenkt generaal-majoor Garrison een plan.
Als militair heeft William F. Garrison één belangrijk motto: ‘Laat niemand in de steek.’ En hij is niet van plan die belofte te breken. Er zijn al te veel soldaten gesneuveld.
Hij plant een grootscheepse reddingsoperatie met een nieuw konvooi van 60 voertuigen, beschermd door vier tanks en 28 pantservoertuigen. Het konvooi zal worden bemand met 341 soldaten van de 10th Mountain Division, die gelegerd zijn in New Port – 2 kilometer ten zuiden van de achtergebleven soldaten.
VN-troepen uit Maleisië en Pakistan leveren de 28 pantservoertuigen en tanks.
Garrison geeft de commandant van de 10th Mountain Division, luitenant Bill David, opdracht om het konvooi te verzamelen en het havengebied te verlaten. Het duurt uren om de voertuigen en soldaten te mobiliseren, maar vlak voor middernacht vertrekt de lange colonne eindelijk uit New Port.
In 1994 reikte president Bill Clinton de Medal of Honor postuum uit aan Shughart en Gordon voor hun verdediging van piloot Mike Durant. Hun weduwen namen hem in ontvangst.
Het konvooi wordt voortdurend aangevallen en loopt vertraging op. Pas om 2.30 uur ’s nachts bereiken ze de omsingelde Amerikanen. De reddingsoperatie duurt de hele nacht en ze liggen zwaar onder vuur.
Bij zonsopkomst worden de mariniers eindelijk geëvacueerd en om 6.30 uur bereikt het reddingskonvooi de Pakistaanse VN-basis, op ongeveer twee kilometer ten noorden van het ongeluk.
De 15 uur durende nachtmerrie is voorbij.
De gevechten in Mogadishu kostten 19 Amerikaanse soldaten en zo’n 1500 Somaliërs het leven. De gevangengenomen helikopterpiloot Mike Durant komt na 11 dagen vrij, nadat Amerika dreigde Somalië binnen te vallen. In 2003 schreef Durant het boek In the Company of Heroes als eerbetoon aan zijn kameraden.
Tijdens de genocide in Rwanda van 1994 verloren miljoenen kinderen hun ouders.
VS stopte met vredesmissies
Na de nederlaag in Somalië in 1993 staakten de VS alle vredesoperaties – zelfs toen in Afrika een jaar later de grootste volkerenmoord sinds de holocaust plaatsvond.
Vijf dagen na de mislukte missie in Mogadishu, die aan 19 Amerikaanse soldaten het leven kostte, kwam de Amerikaanse president Clinton met een officiële verklaring:
‘We gingen naar Somalië omdat alleen de VS in staat waren om een van de grootste menselijke tragedies van onze tijd te voorkomen. Nu staan we voor een keuze: trekken we ons terug als het werk lastig wordt, of als we ons werk goed hebben gedaan?’
Een half jaar later verlieten de laatste Amerikaanse troepen Oost-Afrika, zonder dat ze hun missie hadden volbracht.
Na het fiasco in Mogadishu stopten de VS met vredesmissies in het buitenland. Dat betekende dat de VS niet ingrepen tijdens de genocide in Rwanda in het voorjaar van 1994. Binnen 100 dagen werden één miljoen burgers vermoord.
Later verklaarde Clinton dat hij het meeste spijt had van het feit dat hij als president niets kon doen om de moorden in Rwanda te stoppen. De waarheid was echter dat de VS geen soldaten meer wilden opofferen voor twijfelachtige humanitaire missies.