We zijn eraan gewend dat de NAVO overal in de wereld deelneemt aan militaire operaties. Maar dat is niet altijd zo geweest.
Van een bondgenootschap ter verdediging van West-Europa is de NAVO nu een organisatie geworden die in de hele wereld noodhulp verleent en zelfs oorlog heeft gevoerd. Volg hier alle transformaties van de NAVO.
- Twee vijanden: de Sovjet-Unie en het communisme
- Alle 30 NAVO-landen
- Strijd om de toetreding van West-Duitsland
- Alle leden van het Warschaupact
- Cubacrisis
- Frankrijk trekt zich gedeeltelijk terug uit de NAVO
- Verloren oorlogen in Vietnam en Afghanistan
- NAVO vindt zichzelf opnieuw uit in de jaren 1990
- Wat zegt artikel 5 van de NAVO?
- De 13 secretarissen-generaal van de NAVO
- Trump dreigt de NAVO te verlaten
1945: Het einde van de Tweede Wereldoorlog
Na de verwoestende Tweede Wereldoorlog ontstaat er een nieuwe machtsdynamiek in de wereld. De Sovjet-Unie, de VS en Groot-Brittannië hebben aan dezelfde kant gevochten tegen nazi-Duitsland, maar nog voor het einde van de oorlog is het duidelijk dat die alliantie in geleende tijd leeft.
5 maart 1946: De Fultonspeech van Churchill
Winston Churchill houdt zijn beroemde toespraak in Fulton, Missouri. Hij is bezorgd over het ‘ijzeren gordijn’ dat neerdaalt tussen de door de Sovjet-Unie gedomineerde Oost-Europese staten en de democratische staten in West-Europa.
21-25 februari 1948: De Praagse Coup
De communistische partij van Tsjecho-Slowakije grijpt de macht. Tijdens de parlementscrisis in het land voorafgaand aan de staatsgreep dreigde een militaire interventie door de Sovjet-Unie, waardoor de communisten het makkelijker hadden.
24 juni 1948-12 mei 1949: Luchtbrug naar West-Berlijn
De Sovjet-Unie start op 24 juni 1948 een blokkade van West-Berlijn om de volledige controle te krijgen over de stad die sinds het einde van de oorlog verdeeld is tussen de geallieerde overwinnaars. De westerse landen reageren met een luchtbrug om het ingesloten West-Berlijn te bevoorraden. De Sovjet-Unie heft de blokkade op 11 mei 1949 op.
12 maart 1947: De Trumandoctrine
In een toespraak voor de Amerikaanse Senaat verwoordt president Harry S. Truman zijn nieuwe containmentpolitiek. Het doel is de landen te steunen die het risico lopen onder de voet gelopen te worden door de Sovjet-Unie. Dat idee staat centraal bij de oprichting van de NAVO.
Twee vijanden: de Sovjet-Unie en het communisme
4 april 1949: De NAVO wordt opgericht
De NAVO wordt een feit in 1949. Het verdrag wordt op 4 april 1949 door de 12 lidstaten geratificeerd.
Oorspronkelijk bestond het NAVO-bondgenootschap uit slechts 12 landen. In 2022 zijn dat er 30.
1950: De eerste secretaris-generaal van de NAVO – Lord Hastings Ismay
Churchills vroegere stafchef Lord Hastings Ismay wordt de eerste secretaris-generaal – de officiële titel voor de leider van de NAVO.
Hastings Ismay was lid van de Britse generale staf en had de meeste conferenties tussen geallieerde leiders in de oorlog bijgewoond, waaronder Casablanca, Moskou, Caïro, Teheran en Jalta.
1950: Eisenhower – opperbevelhebber van de NAVO
Generaal Dwight D. Eisenhower, de latere president van de VS, wordt benoemd tot eerste opperbevelhebber van de NAVO. De positie van Supreme Nato Commander was nog jaren voorbehouden aan Amerikaanse 4-sterrengeneraals.
Alle 30 NAVO-landen
1950-1953: De Koreaanse Oorlog – zonder de NAVO
Na de Tweede Wereldoorlog was Korea verdeeld in twee bezettingszones langs de 38e breedtegraad: de Sovjet-Unie bestuurde het noorden en de Verenigde Staten het zuiden van Korea.
In de loop van de tijd liepen de spanningen op, en in 1950 brak er oorlog uit toen troepen uit Noord-Korea de grens met Zuid-Korea overstaken.
De inval leidde tot een veroordeling door de VN-Veiligheidsraad. De VS mengde zich aan de kant van Zuid-Korea in de oorlog. De Sovjet-Unie en China steunden Noord-Korea. China raakte later ook militair betrokken bij de oorlog, met enkele honderdduizenden soldaten aan de kant van Noord-Korea.
Verschillende landen namen deel aan de oorlog, hetzij met wapens, hetzij met militairen.
Eén internationale macht schitterde echter door afwezigheid: de NAVO. Het zou nog vele jaren duren voordat de NAVO gevechtstroepen inzette in conflicten.
Aan het einde van de Koreaanse oorlog werd de grens tussen de twee staten opnieuw vastgesteld op de 38e breedtegraad.
1952: Griekenland en Turkije treden toe tot de NAVO
De eerste uitbreiding van de NAVO vond plaats in 1952, toen Griekenland en Turkije tot het NAVO-bondgenootschap werden toegelaten.
Turkije, dat aan de Sovjet-Unie grensde, zocht veiligheid in de defensiealliantie. Dat gold ook voor Griekenland, dat niet het risico wilde lopen als neutraal land ingeklemd te raken tussen een Turkije in de NAVO en een Balkan onder invloed van de Sovjet-Unie.
1953: Nikita Chroesjtsjov – nieuwe Sovjetleider
Jozef Stalin sterft op 3 maart 1953. Na een korte overgangsperiode neemt Nikita Chroesjtsjov op 14 september 1953 de leiding over als eerste secretaris van de Communistische Partij.
Zo wordt hij de echte leider van de Sovjet-Unie en dat blijft hij tot hij in 1966 gedwongen met pensioen gaat.
Strijd om de toetreding van West-Duitsland
1954: De Sovjet-Unie wil lid worden van de NAVO
De Sovjet-Unie maakte bezwaar tegen plannen om West-Duitsland tot de NAVO toe te laten en wees erop dat de uitbreiding het evenwicht in Europa verstoorde.
In een poging om – naar eigen zeggen – de vrede in Europa te waarborgen, stelde de Sovjet-Unie daarom in 1954 voor zich ook bij de NAVO aan te sluiten.
Het voorstel werd snel verworpen door de alliantiepartners, die vreesden dat de Sovjets alleen maar lid wilden worden om de alliantie van binnenuit te vernietigen.
23 oktober 1954: West-Duitsland treedt toe tot de NAVO
Bondskanselier Konrad Adenauer ondertekent aan de Quai d’Orsay in Parijs het NAVO-verdrag. Daarmee wordt West-Duitsland NAVO-lid.
14 mei 1955: Het Warschaupact wordt gevormd
Het Warschaupact werd opgericht als antwoord op de NAVO. Het werd in 1955 door acht landen ondertekend. Tijdens de levensduur van het Warschaupact traden niet meer landen toe, maar sommige landen verlieten het pact wel.
Alle leden van het Warschaupact
1956: Opstand in Hongarije
Op 23 oktober breken er rellen uit in Hongarije uit protest tegen het communistische regime en de overheersende invloed van de Sovjet-Unie op de politiek.
De regering wordt omvergeworpen en de gematigde communist Imre Nagy wordt aangesteld als regeringsleider. Op 1 november kondigt hij aan dat Hongarije het Warschaupact wil verlaten.
Op 4 november grijpt de Sovjet-Unie militair in. Na een week van straatgevechten in Boedapest wordt de opstand neergeslagen. Hongarije blijft in het Warschaupact en Imre Nagy wordt afgezet.
20 januari 1961: John F. Kennedy president
John F. Kennedy wordt beëdigd als president van de VS nadat hij een paar maanden eerder Richard Nixon bij de presidentsverkiezingen heeft verslagen.
13 augustus 1961: Muur verdeelt Berlijn
Volgens het Oostblok werd de Berlijnse Muur gebouwd als een ‘antifascistische beschermingsmuur’ om te voorkomen dat buitenlandse mogendheden de arbeiders- en boerenstaat van de DDR zouden aanvallen. In werkelijkheid was de Muur bedoeld om te voorkomen dat de eigen bevolking massaal naar het Westen zou trekken.
Oktober 1962: Cubacrisis
Tijdens de Cubacrisis is de hele wereld in hoogste staat van paraatheid. De NAVO en het Warschaupact zijn nooit meer zo dicht bij een militaire confrontatie gekomen.
Cubacrisis
22 november 1963: JFK vermoord in Dallas, Texas
Tijdens een bezoek aan Dallas wordt John F. Kennedy door Lee Harvey Oswald neergeschoten terwijl hij in een stoet auto's door de stad rijdt. Vicepresident Lyndon B. Johnson wordt de nieuwe president van de Verenigde Staten.
Augustus 1964: Tonkin-incident
Na een militaire confrontatie in de Golf van Tonkin in Vietnam, waarbij Noord-Vietnam twee Amerikaanse militaire vliegtuigen neerschiet en een piloot gevangenneemt, geeft het Amerikaanse Congres de president toestemming om de Amerikaanse militaire aanwezigheid in Vietnam uit te breiden en elke vijandige actie met geweld te beantwoorden.
De NAVO neemt op geen enkel moment officieel deel aan de Vietnamoorlog.
November 1964: Steun voor Noord-Vietnam
De Sovjet-Unie en China breiden hun steun aan het communistische regime in Noord-Vietnam uit met adviseurs en wapens.
Frankrijk trekt zich gedeeltelijk terug uit de NAVO
Verloren oorlogen in Vietnam en Afghanistan
1981: Spanje treedt toe tot de NAVO
In 1975 sterft dictator Francisco Franco en begint de democratisering van Spanje. In 1982 treedt het land toe tot de NAVO. In 1986 wordt het politieke besluit bekrachtigd via een referendum.
1985: Gorbatsjov aan de macht in de Sovjet-Unie
Michail Gorbatsjov wordt in 1985 Eerste Secretaris van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU).
Hij wil zijn land hervormen met perestrojka (herstructurering) en glasnost (openheid).
Hij is geliefd in het Westen, maar zijn inspanningen leiden tot chaos in de Sovjet-Unie, en de landen van het Warschaupact beginnen beslissingen te nemen die niet zijn afgestemd met Moskou.
9 november 1989: Berlijnse Muur gaat open
Op een persconferentie in Oost-Berlijn zegt Politbureaulid Günter Schabowski terloops dat DDR-burgers nu vrij naar West-Duitsland kunnen reizen.
Om middernacht steken de eerste Oost-Duitsers de grens over naar West-Berlijn. Daarna is er geen weg meer terug. De DDR stevent gestaag op zijn ondergang af.
1990: Het geheime verzetsleger van de NAVO
De premier van Italië, Giulio Andreotti, onthult in 1990 dat de NAVO in het geheim paramilitaire milities heeft getraind in de Europese lidstaten.
De zogenaamde stay-behindgroepen moesten als goed getrainde en goed uitgeruste verzetsgroepen achter de vijandelijke linies fungeren als West-Europa door het Warschaupact zou worden veroverd.
Het nieuws leidde tot een groot debat in Italië, vooral omdat bleek dat stay-behindeenheden tijdens de Koude Oorlog betrokken waren geweest bij neofascistische terreuraanslagen op communistische organisaties.
3 oktober 1991: Duitse hereniging
De hereniging tussen West-Duitsland en de DDR is een feit en Oost-Duitsland houdt op te bestaan.
1992: NAVO in oorlog in voormalig Joegoslavië
Op verzoek van de VN patrouilleren NAVO-schepen in de Adriatische Zee om een wapenembargo tegen Servië af te dwingen.
NAVO vindt zichzelf opnieuw uit in de jaren 1990
12 april 1993: NAVO stelt no-flyzone in Bosnië in
De NAVO is actief betrokken bij de burgeroorlog in het voormalige Joegoslavië. Het officiële doel is de burgerbevolking te beschermen. Er wordt een no-flyzone ingesteld boven bepaalde gebieden van Bosnië-Herzegovina.
In deze context komt de NAVO herhaaldelijk in directe confrontatie met Servische strijdkrachten. In februari 1994 worden vier Servische straaljagers neergeschoten door NAVO-vuur.
1995: Bloedbaden en luchtbombardementen
De oorlog in het voormalige Joegoslavië escaleert. Het Servische leger gebruikt VN-soldaten als bomschild om luchtaanvallen te voorkomen.
In juli 1995 vindt de genocide van Srebrenica plaats, die aan meer dan 8000 Bosnische moslims het leven kost. Vanaf augustus krijgt de NAVO extra bevoegdheden om de Serviërs te bombarderen.
December 1995: Vredesverdrag van Dayton.
De combinatie van het NAVO-offensief en dat van Bosnische moslims en Kroaten dwingt de Bosnische Serviërs naar de onderhandelingstafel.
In december 1995 sluiten de strijdende partijen een vredesakkoord op de luchtmachtbasis Wright-Patterson bij Dayton, Ohio, met president Bill Clinton als gastheer.
De bombardementen van de NAVO in Bosnië en Servië zijn omstreden omdat die niet worden gesteund door de VN – en omdat het onmogelijk blijkt te voorkomen dat er veel burgerslachtoffers vallen.
1999: NAVO voert oorlog in Kosovo
Als er opnieuw oorlog uitbreekt in het voormalige Joegoslavië, ditmaal in Kosovo, zijn er weer vredestroepen nodig. Maar dit keer spreekt Rusland zijn veto uit in de VN-Veiligheidsraad.
Voor het eerst kiezen de NAVO-landen er dus voor een oorlog te beginnen zonder steun van een VN-resolutie. 78 dagen lang bombardeert de NAVO Servische posities en militaire installaties.
12 maart 1999: Drie nieuwe landen bij de NAVO
De vierde uitbreiding van de NAVO vindt plaats. Hongarije, Polen en Tsjechië worden lid. De alliantie groeit daarmee van 16 tot 19 landen.
11 september 2001: Aanval op het World Trade Center
Moslimfundamentalisten, aangestuurd en gefinancierd door Osama Bin Laden, plegen zelfmoordaanslagen op de Twin Towers in New York en op het Pentagon in Washington D.C.
9/11
11 augustus 2003: NAVO neemt de leiding over in Afghanistan
In 2003 neemt de NAVO de leiding over van het International Security Assistance Force (ISAF) in Afghanistan. Het is de eerste keer dat de NAVO zich militair en operationeel inzet buiten Europa.
Wat zegt artikel 5 van de NAVO?
2004: Zeven nieuwe landen bij de NAVO
Bulgarije, Estland, Letland, Litouwen, Roemenië, Slovenië en Slowakije worden lid van de NAVO.
2005 – NAVO stuurt humanitaire hulp naar Afrika
Als de Afrikaanse Unie de NAVO om hulp vraagt bij de vredesmissie in de door burgeroorlog verscheurde regio Darfoer in Soedan, begint een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van de NAVO.
De alliantie stuurt eerst humanitaire hulp naar Darfoer en later dat jaar ook naar het door een aardbeving getroffen Pakistan.
De NAVO helpt ook wanneer orkaan Katrina in augustus 2005 het zuiden van de VS treft en vooral in New Orleans grote overstromingen veroorzaakt.
De 13 secretarissen-generaal van de NAVO
2009 – Piratenjacht bij de Hoorn van Afrika
De afgelopen jaren heeft de NAVO deelgenomen aan meerdere missies in Afrika.
Het betrof zowel humanitaire als meer militaire missies, zoals een bombardementscampagne tegen Muammar Gadaffi in Libië in 2011 en het escorteren van schepen in door piraten geteisterde wateren rond de Hoorn van Afrika.
Trump dreigt de NAVO te verlaten
Oorlog tussen Rusland en Oekraïne
2014: Rusland annexeert De Krim
De NAVO verleende voor het eerst morele steun tijdens de eerste Oekraïens-Russische oorlog in 2014, die eindigde toen Rusland het schiereiland De Krim innam.
2021: NAVO trekt zich terug uit Afghanistan
Na 20 jaar in Afghanistan trekt de NAVO zijn troepen terug en wordt de verdediging van het land overgelaten aan het Afghaanse leger, dat mede door de NAVO is opgeleid.
Kort daarna wordt het land onder de voet gelopen door Taliban-troepen, die de NAVO twee decennia tevergeefs geprobeerd had te verslaan.
24 februari 2022: Rusland valt Oekraïne binnen
De NAVO speelt in de aanloop naar de Russische aanval van 2022 op Oekraïne een veel grotere rol dan in de vorige Oekraïens-Russische oorlog.
Sterke krachten in Oekraïne, waaronder president Volodymyr Zelensky, hadden voor de oorlog de wens geuit zich bij de NAVO aan te sluiten.
Dat werkte voor Poetin en Rusland als een rode lap op een stier, wat duidelijk bleek uit de Russische anti-NAVO-retoriek voordat de oorlog uitbrak.
Na de invasie door Rusland geven zowel de NAVO als afzonderlijke NAVO-landen wapens en andere militaire steun aan Oekraïne. De NAVO coördineert ook de humanitaire hulp.
Voor de NAVO blijft het echter een proxy-oorlog – een oorlog bij volmacht waarbij de NAVO niet rechtstreeks met militaire strijdkrachten optreedt.
De NAVO verklaart zelf officieel dat dit in overeenstemming is met het zelfbeeld van de NAVO als defensiealliantie.