We zijn eraan gewend dat de NAVO overal in de wereld deelneemt aan militaire operaties. Maar dat is niet altijd zo geweest.
Van een bondgenootschap ter verdediging van West-Europa is de NAVO nu een organisatie geworden die in de hele wereld noodhulp verleent en zelfs oorlog heeft gevoerd. Volg hier alle transformaties van de NAVO.
Inhoud
- Twee vijanden: de Sovjet-Unie en het communisme
- Alle 30 NAVO-landen
- Strijd om de toetreding van West-Duitsland
- Alle leden van het Warschaupact
- Cubacrisis
- Frankrijk trekt zich gedeeltelijk terug uit de NAVO
- Verloren oorlogen in Vietnam en Afghanistan
- NAVO vindt zichzelf opnieuw uit in de jaren 1990
- Wat zegt artikel 5 van de NAVO?
- De 13 secretarissen-generaal van de NAVO
- Trump dreigt de NAVO te verlaten
1945: Het einde van de Tweede Wereldoorlog
Na de verwoestende Tweede Wereldoorlog ontstaat er een nieuwe machtsdynamiek in de wereld. De Sovjet-Unie, de VS en Groot-Brittannië hebben aan dezelfde kant gevochten tegen nazi-Duitsland, maar nog voor het einde van de oorlog is het duidelijk dat die alliantie in geleende tijd leeft.
5 maart 1946: De Fultonspeech van Churchill
Winston Churchill in 1946 – het jaar van zijn Fultonspeech.
Winston Churchill houdt zijn beroemde toespraak in Fulton, Missouri. Hij is bezorgd over het ‘ijzeren gordijn’ dat neerdaalt tussen de door de Sovjet-Unie gedomineerde Oost-Europese staten en de democratische staten in West-Europa.
21-25 februari 1948: De Praagse Coup
De communistische partij van Tsjecho-Slowakije grijpt de macht. Tijdens de parlementscrisis in het land voorafgaand aan de staatsgreep dreigde een militaire interventie door de Sovjet-Unie, waardoor de communisten het makkelijker hadden.
24 juni 1948-12 mei 1949: Luchtbrug naar West-Berlijn
Kinderen in West-Berlijn juichen vliegtuigen toe die bijdragen aan de luchtbrug in 1948-1949.
De Sovjet-Unie start op 24 juni 1948 een blokkade van West-Berlijn om de volledige controle te krijgen over de stad die sinds het einde van de oorlog verdeeld is tussen de geallieerde overwinnaars. De westerse landen reageren met een luchtbrug om het ingesloten West-Berlijn te bevoorraden. De Sovjet-Unie heft de blokkade op 11 mei 1949 op.
12 maart 1947: De Trumandoctrine
In een toespraak voor de Amerikaanse Senaat verwoordt president Harry S. Truman zijn nieuwe containmentpolitiek. Het doel is de landen te steunen die het risico lopen onder de voet gelopen te worden door de Sovjet-Unie. Dat idee staat centraal bij de oprichting van de NAVO.
Twee vijanden: de Sovjet-Unie en het communisme
Drie sleutelfiguren voor de vorming van de NAVO: Churchill: de man die de term IJzeren Gordijn bedacht. Truman: de man achter de Trumandoctrine. Stalin: de belangrijkste vijand waartegen de NAVO zich richtte.
De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie: NAVO
De NAVO werd opgericht met het doel om de expansie van de Sovjet-Unie en van het communisme tegengaan.
De alliantie was – in de woorden van de toenmalige Britse minister van Buitenlandse Zaken Ernest Bevin – noodzakelijk na de Tweede Wereldoorlog, want:
‘Westerse landen moeten zich organiseren ter verdediging tegen de expansie van Jozef Stalin en de ambitie ten aanzien van de militaire kracht van de Sovjet-Unie.’
Het Westen vreesde dat de enorme en sterke Sovjet-Unie West-Europa eenvoudig onder de voet zou kunnen lopen als de westerse landen zich niet zouden organiseren.
De Amerikaanse president Harry S. Truman zette het doel van het bondgenootschap uiteen in de Trumandoctrine:
‘Vriendschappelijke betrekkingen en economische samenwerking met elkaar onderhouden. Elkaar raadplegen wanneer het grondgebied of de vrijheid van een lid bedreigd wordt. En elkaar helpen als een lid wordt aangevallen.’
Het resultaat was de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie: NAVO.
4 april 1949: De NAVO wordt opgericht
De NAVO wordt een feit in 1949. Het verdrag wordt op 4 april 1949 door de 12 lidstaten geratificeerd.
Oorspronkelijk bestond het NAVO-bondgenootschap uit slechts 12 landen. In 2022 zijn dat er 30.
1950: De eerste secretaris-generaal van de NAVO – Lord Hastings Ismay
Churchills vroegere stafchef Lord Hastings Ismay wordt de eerste secretaris-generaal – de officiële titel voor de leider van de NAVO.
Hastings Ismay was lid van de Britse generale staf en had de meeste conferenties tussen geallieerde leiders in de oorlog bijgewoond, waaronder Casablanca, Moskou, Caïro, Teheran en Jalta.
1950: Eisenhower – opperbevelhebber van de NAVO
Dwight D. Eisenhower (links) was vanaf 1952 de eerste opperbevelhebber van de NAVO. Lord Hastings Ismay (r) was de eerste secretaris-generaal van de NAVO (1952-1957).
Generaal Dwight D. Eisenhower, de latere president van de VS, wordt benoemd tot eerste opperbevelhebber van de NAVO. De positie van Supreme Nato Commander was nog jaren voorbehouden aan Amerikaanse 4-sterrengeneraals.
Alle 30 NAVO-landen
Het NAVO-logo geïnterpreteerd in ijzer door de Belgische architect Raymond Huyberechts. Het beeld staat voor het NAVO-hoofdkwartier in Brussel. Op de achtergrond: de vlaggen van de huidige 30 NAVO-landen.
NAVO-landen met het jaar van toetreding
Sinds de oprichting is het aantal leden van de NAVO alleen maar toegenomen. De uitbreiding verliep meestal geleidelijk. Dit zijn ze allemaal.
1949
België, Canada, Denemarken, Frankrijk, IJsland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Portugal, Verenigd Koninkrijk en Verenigde Staten
1952
Griekenland en Turkije
1955
West-Duitsland
1982
Spanje
1999
Hongarije, Polen en Tsjechië
2004
Bulgarije, Estland, Letland, Litouwen, Roemenië, Slovenië en Slowakije
2009
Albanië en Kroatië
2017
Montenegro
2020
Noord-Macedonië
2023
Finland
1950-1953: De Koreaanse Oorlog – zonder de NAVO
Na de Tweede Wereldoorlog was Korea verdeeld in twee bezettingszones langs de 38e breedtegraad: de Sovjet-Unie bestuurde het noorden en de Verenigde Staten het zuiden van Korea.
In de loop van de tijd liepen de spanningen op, en in 1950 brak er oorlog uit toen troepen uit Noord-Korea de grens met Zuid-Korea overstaken.
De inval leidde tot een veroordeling door de VN-Veiligheidsraad. De VS mengde zich aan de kant van Zuid-Korea in de oorlog. De Sovjet-Unie en China steunden Noord-Korea. China raakte later ook militair betrokken bij de oorlog, met enkele honderdduizenden soldaten aan de kant van Noord-Korea.
Amerikaanse soldaten landen in september 1950 in Inchon, Zuid-Korea.
Verschillende landen namen deel aan de oorlog, hetzij met wapens, hetzij met militairen.
Eén internationale macht schitterde echter door afwezigheid: de NAVO. Het zou nog vele jaren duren voordat de NAVO gevechtstroepen inzette in conflicten.
Aan het einde van de Koreaanse oorlog werd de grens tussen de twee staten opnieuw vastgesteld op de 38e breedtegraad.
1952: Griekenland en Turkije treden toe tot de NAVO
De eerste uitbreiding van de NAVO vond plaats in 1952, toen Griekenland en Turkije tot het NAVO-bondgenootschap werden toegelaten.
Turkije, dat aan de Sovjet-Unie grensde, zocht veiligheid in de defensiealliantie. Dat gold ook voor Griekenland, dat niet het risico wilde lopen als neutraal land ingeklemd te raken tussen een Turkije in de NAVO en een Balkan onder invloed van de Sovjet-Unie.
1953: Nikita Chroesjtsjov – nieuwe Sovjetleider
Jozef Stalin sterft op 3 maart 1953. Na een korte overgangsperiode neemt Nikita Chroesjtsjov op 14 september 1953 de leiding over als eerste secretaris van de Communistische Partij.
Zo wordt hij de echte leider van de Sovjet-Unie en dat blijft hij tot hij in 1966 gedwongen met pensioen gaat.
Strijd om de toetreding van West-Duitsland
De West-Duitse bondskanselier Konrad Adenauer (1949-1963) ondertekent het NAVO-verdrag.
Eén potentieel lid verdeelde de NAVO: West-Duitsland.
Na de Tweede Wereldoorlog was Duitsland verdeeld in een oostelijk en een westelijk deel en werd het gedwongen zijn leger drastisch in te krimpen.
Hierdoor was West-Duitsland in feite weerloos in geval van een gewapend conflict met de Sovjet-Unie.
In 1950 bespraken de NAVO-lidstaten of West-Duitsland tot het bondgenootschap zou worden toegelaten, maar verzet van Frankrijk en anderen hield het land buiten de deur.
In de jaren die volgden begonnen de NAVO-landen te vrezen dat de Sovjet-Unie de Koreaoorlog zou gebruiken om West-Duitsland binnen te vallen. Frankrijk veranderde van standpunt en de NAVO kon een spoedtoelating van het land in gang zetten.
1954: De Sovjet-Unie wil lid worden van de NAVO
De Sovjet-Unie maakte bezwaar tegen plannen om West-Duitsland tot de NAVO toe te laten en wees erop dat de uitbreiding het evenwicht in Europa verstoorde.
In een poging om – naar eigen zeggen – de vrede in Europa te waarborgen, stelde de Sovjet-Unie daarom in 1954 voor zich ook bij de NAVO aan te sluiten.
Het voorstel werd snel verworpen door de alliantiepartners, die vreesden dat de Sovjets alleen maar lid wilden worden om de alliantie van binnenuit te vernietigen.
23 oktober 1954: West-Duitsland treedt toe tot de NAVO
Bondskanselier Konrad Adenauer ondertekent aan de Quai d’Orsay in Parijs het NAVO-verdrag. Daarmee wordt West-Duitsland NAVO-lid.
14 mei 1955: Het Warschaupact wordt gevormd
De eerste leiders van het Warschaupact: opperbevelhebber maarschalk Ivan Konev (l); stafchef generaal Aleksei Antonov (r). Beiden kwamen uit de Sovjet-Unie.
Het Warschaupact werd opgericht als antwoord op de NAVO. Het werd in 1955 door acht landen ondertekend. Tijdens de levensduur van het Warschaupact traden niet meer landen toe, maar sommige landen verlieten het pact wel.
Alle leden van het Warschaupact
Het logo van het Warschaupact.
Warschaupact: 1955-1991
1955
Het Warschaupact wordt opgericht met de volgende lidstaten: Albanië, Bulgarije, DDR, Hongarije, Polen, Roemenië, Sovjet-Unie en Tsjecho-Slowakije.
1960
Albanië verlaat het Warschaupact.
1969
Roemenië stopt zijn actieve deelname aan het Warschaupact maar blijft formeel lid.
1990
De DDR verlaat het Warschaupact.
1 juli 1991
Het Warschaupact wordt ontbonden.
1956: Opstand in Hongarije
Op 23 oktober breken er rellen uit in Hongarije uit protest tegen het communistische regime en de overheersende invloed van de Sovjet-Unie op de politiek.
De regering wordt omvergeworpen en de gematigde communist Imre Nagy wordt aangesteld als regeringsleider. Op 1 november kondigt hij aan dat Hongarije het Warschaupact wil verlaten.
Op 4 november grijpt de Sovjet-Unie militair in. Na een week van straatgevechten in Boedapest wordt de opstand neergeslagen. Hongarije blijft in het Warschaupact en Imre Nagy wordt afgezet.
20 januari 1961: John F. Kennedy president
John F. Kennedy wordt beëdigd als president van de VS nadat hij een paar maanden eerder Richard Nixon bij de presidentsverkiezingen heeft verslagen.
13 augustus 1961: Muur verdeelt Berlijn
Een stuk van de Berlijnse Muur in een vroeg stadium (1962).
Volgens het Oostblok werd de Berlijnse Muur gebouwd als een ‘antifascistische beschermingsmuur’ om te voorkomen dat buitenlandse mogendheden de arbeiders- en boerenstaat van de DDR zouden aanvallen. In werkelijkheid was de Muur bedoeld om te voorkomen dat de eigen bevolking massaal naar het Westen zou trekken.
Oktober 1962: Cubacrisis
Tijdens de Cubacrisis is de hele wereld in hoogste staat van paraatheid. De NAVO en het Warschaupact zijn nooit meer zo dicht bij een militaire confrontatie gekomen.
Cubacrisis
Het Sovjetvrachtschip Anesov verlaat Cuba in 1962 beladen met raketten. Het wordt geëscorteerd door Amerikaanse vliegtuigen en een torpedobootjager.
Cubacrisis verzwakt de nucleaire defensie van de NAVO
Gedurende 13 dagen in oktober 1962 kwam de wereld heel dicht bij een kernoorlog tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie.
De crisis ontstond toen een Amerikaans spionagevliegtuig ontdekte dat er middellangeafstandsraketten op Cuba werden geplaatst.
De afstand tussen Cuba en het vasteland van de VS is op sommige plaatsen maar 350 kilometer. Daarom zou de plaatsing van de raketten de Sovjet-Unie een groot tactisch voordeel geven. Daarnaast zouden de raketten op Cuba – vanuit Sovjet-oogpunt – ook een passend antwoord vormen op de kernraketten die de VS bij zijn NAVO-bondgenoten Turkije en Italië had geplaatst.
Om de crisis te de-escaleren en een kernoorlog te voorkomen, kwamen de VS en de Sovjet-Unie na een paar spannende weken overeen hun raketten in Italië en Turkije en in Cuba te verwijderen.
De ontmanteling betekende een verzwakking van de NAVO-kernmacht in Europa, maar een bliksemaanval met kernwapens vanuit de communistische eilandstaat zou de VS niet meer kunnen treffen.
22 november 1963: JFK vermoord in Dallas, Texas
Tijdens een bezoek aan Dallas wordt John F. Kennedy door Lee Harvey Oswald neergeschoten terwijl hij in een stoet auto's door de stad rijdt. Vicepresident Lyndon B. Johnson wordt de nieuwe president van de Verenigde Staten.
Augustus 1964: Tonkin-incident
Na een militaire confrontatie in de Golf van Tonkin in Vietnam, waarbij Noord-Vietnam twee Amerikaanse militaire vliegtuigen neerschiet en een piloot gevangenneemt, geeft het Amerikaanse Congres de president toestemming om de Amerikaanse militaire aanwezigheid in Vietnam uit te breiden en elke vijandige actie met geweld te beantwoorden.
De NAVO neemt op geen enkel moment officieel deel aan de Vietnamoorlog.
November 1964: Steun voor Noord-Vietnam
De Sovjet-Unie en China breiden hun steun aan het communistische regime in Noord-Vietnam uit met adviseurs en wapens.
Frankrijk trekt zich gedeeltelijk terug uit de NAVO
De presidenten Charles de Gaulle en J.F. Kennedy in Parijs in 1961.
De Franse president Charles de Gaulle protesteerde jarenlang tegen de overheersende invloed van de Verenigde Staten in de NAVO.
Hij vond dat in plaats daarvan de VS, Groot-Brittannië en Frankrijk, als grootste leden, de macht gelijker zouden moeten verdelen. Bovendien wilde De Gaulle dat de NAVO de Franse koloniën buiten het overeengekomen geografisch operatiegebied zou verdedigen.
Onder de Gaulle distantieerde Frankrijk zich herhaaldelijk van de NAVO. In 1959 stond Frankrijk niet langer toe dat kernwapens van vreemde mogendheden – raketten van de VS – op Frans grondgebied werden opgeslagen. In datzelfde jaar trok Frankrijk zijn Middellandse-Zeevloot terug uit het gezamenlijke NAVO-commando. In 1963 gebeurde hetzelfde met de Franse Atlantische vloot.
Vanaf 1966 stond Frankrijk geen NAVO-bases op Frans grondgebied meer toe. Daarom werd het hoofdkwartier van de NAVO verplaatst van Parijs naar Brussel.
Datzelfde jaar verliet Frankrijk ook het militaire commando van de NAVO. Pas in 1993 trad Frankrijk weer op normale voorwaarden toe tot de NAVO.
De NAVO heeft altijd twee officiële talen gehad: Engels en Frans.
Verloren oorlogen in Vietnam en Afghanistan
De Verenigde Staten in Vietnam en de Sovjet-Unie in Afghanistan
1955-75: Oorlog in Vietnam
De NAVO en het Warschaupact waren geen van beide rechtstreeks betrokken bij de Vietnamoorlog. Alleen de twee aanjagers van de allianties – de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten – mengden zich erin, elk op hun eigen manier.
De Vietnamoorlog begon in 1955 in het verlengde van de Eerste Indochinesische Oorlog, waarin Frankrijk vocht om zijn koloniale heerschappij in de regio te behouden. Uiteindelijk trok Frankrijk zich terug, terwijl de VS steeds meer betrokken raakte bij het voorkomen van een communistische machtsovername in Zuid-Vietnam.
De Verenigde Staten steunden het bestuur in Zuid-Vietnam. Eerst alleen met adviseurs, later met reguliere troepen, wat in 1969 opliep tot meer dan een half miljoen uitgezonden soldaten.
De Sovjet-Unie hielp Noord-Vietnam financieel en met militair materieel – niet met troepen.
De Amerikaanse inspanningen konden de communistische opmars niet stoppen. In 1975 werden Noord- en Zuid-Vietnam herenigd.
1979-1989: De Afghaanse Oorlog van de Sovjet-Unie
De Vietnamoorlog werd overgedaan in Afghanistan, met de rollen omgekeerd. Weer waren het Warschaupact en de NAVO niet direct betrokken.
De Sovjet-Unie viel Afghanistan binnen om het communistische regime daar te helpen. De sovjetinzet bedroeg op een bepaald moment meer dan 100.000 soldaten. Het islamitische verzet, de moedjahedien, kreeg wapens van onder meer de VS en Groot-Brittannië, maar niet van de NAVO.
Na 10 jaar strijd moest de Sovjet-Unie zich in 1989 terugtrekken uit Afghanistan, waarna de macht overging op de fundamentalistische Taliban.
1981: Spanje treedt toe tot de NAVO
In 1975 sterft dictator Francisco Franco en begint de democratisering van Spanje. In 1982 treedt het land toe tot de NAVO. In 1986 wordt het politieke besluit bekrachtigd via een referendum.
1985: Gorbatsjov aan de macht in de Sovjet-Unie
Michail Gorbatsjov wordt in 1985 Eerste Secretaris van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU).
Hij wil zijn land hervormen met perestrojka (herstructurering) en glasnost (openheid).
Hij is geliefd in het Westen, maar zijn inspanningen leiden tot chaos in de Sovjet-Unie, en de landen van het Warschaupact beginnen beslissingen te nemen die niet zijn afgestemd met Moskou.
9 november 1989: Berlijnse Muur gaat open
Op een persconferentie in Oost-Berlijn zegt Politbureaulid Günter Schabowski terloops dat DDR-burgers nu vrij naar West-Duitsland kunnen reizen.
Om middernacht steken de eerste Oost-Duitsers de grens over naar West-Berlijn. Daarna is er geen weg meer terug. De DDR stevent gestaag op zijn ondergang af.
Ronald Reagan en Michail Gorbatsjov op de Top van Reykjavik in 1986.
1989 – NAVO belooft mondeling om een verenigd Duitsland buiten de alliantie te houden
In 1989 begint de hervormingsgezinde sovjetleider Michail Gorbatsjov onderhandelingen met de Westerse overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog over de hereniging van Duitsland.
Als onderdeel van de onderhandelingen beloven de bondgenoten mondeling dat zij de NAVO niet in oostelijke richting zullen uitbreiden door een herenigd Duitsland lid te laten worden.
In plaats daarvan zal Duitsland een neutrale zone vormen tussen de twee allianties.
Maar de mondelinge beloften hebben nooit geleid tot een bindende schriftelijke overeenkomst tussen de NAVO en de Sovjet-Unie.
Uiteindelijk geeft Gorbatsjov toe. Hij stemt ermee in dat Duitsland deel kan gaan uitmaken van de NAVO.
Een paar maanden later wordt het Warschaupact ontbonden.
1990: Het geheime verzetsleger van de NAVO
De premier van Italië, Giulio Andreotti, onthult in 1990 dat de NAVO in het geheim paramilitaire milities heeft getraind in de Europese lidstaten.
De zogenaamde stay-behindgroepen moesten als goed getrainde en goed uitgeruste verzetsgroepen achter de vijandelijke linies fungeren als West-Europa door het Warschaupact zou worden veroverd.
Het nieuws leidde tot een groot debat in Italië, vooral omdat bleek dat stay-behindeenheden tijdens de Koude Oorlog betrokken waren geweest bij neofascistische terreuraanslagen op communistische organisaties.
3 oktober 1991: Duitse hereniging
De hereniging tussen West-Duitsland en de DDR is een feit en Oost-Duitsland houdt op te bestaan.
1992: NAVO in oorlog in voormalig Joegoslavië
Op verzoek van de VN patrouilleren NAVO-schepen in de Adriatische Zee om een wapenembargo tegen Servië af te dwingen.
NAVO vindt zichzelf opnieuw uit in de jaren 1990
Boots-on-the-ground: Italiaanse NAVO-troepen in actie in Sarajevo in Bosnië in 1996.
Nadat de Sovjet-Unie in 1991 uiteen was gevallen en Rusland zich vriendelijker opstelde tegenover het Westen, vroegen veel politici in de NAVO-landen zich af of de NAVO nog wel nodig was.
De lidstaten kozen er echter voor het bondgenootschap in stand te houden, maar nu met vernieuwde doelstellingen, namelijk het uitvoeren van humanitaire missies buiten het grondgebied van de lidstaten, bijvoorbeeld door op te treden als vredesmacht in conflictgebieden en als bemiddelaar bij conflicten.
En dat is precies wat de alliantie deed toen de burgeroorlog in voormalig Joegoslavië uitbrak. Het besluit om in 1995 Bosnië binnen te vallen was de eerste keer dat het bondgenootschap actief oorlog voerde.
Zes jaar later, in 2001, werd artikel 5 van het NAVO-verdrag voor de eerste en tot dusver enige keer geactiveerd na de terroristische aanslagen op de VS op 11 september.
NAVO-troepen namen na de aanval deel aan patrouilles in het luchtruim en de wateren van de VS, en namen actief deel aan de bezetting van Afghanistan na de door de VS geleide invasie van het land.
12 april 1993: NAVO stelt no-flyzone in Bosnië in
De NAVO is actief betrokken bij de burgeroorlog in het voormalige Joegoslavië. Het officiële doel is de burgerbevolking te beschermen. Er wordt een no-flyzone ingesteld boven bepaalde gebieden van Bosnië-Herzegovina.
In deze context komt de NAVO herhaaldelijk in directe confrontatie met Servische strijdkrachten. In februari 1994 worden vier Servische straaljagers neergeschoten door NAVO-vuur.
De NAVO heeft haar eigen surveillancevliegtuigen. Op deze foto uit 2021 is een Boeing E-3 Sentry AWACS te zien.
1995: Bloedbaden en luchtbombardementen
De oorlog in het voormalige Joegoslavië escaleert. Het Servische leger gebruikt VN-soldaten als bomschild om luchtaanvallen te voorkomen.
In juli 1995 vindt de genocide van Srebrenica plaats, die aan meer dan 8000 Bosnische moslims het leven kost. Vanaf augustus krijgt de NAVO extra bevoegdheden om de Serviërs te bombarderen.
December 1995: Vredesverdrag van Dayton.
De combinatie van het NAVO-offensief en dat van Bosnische moslims en Kroaten dwingt de Bosnische Serviërs naar de onderhandelingstafel.
In december 1995 sluiten de strijdende partijen een vredesakkoord op de luchtmachtbasis Wright-Patterson bij Dayton, Ohio, met president Bill Clinton als gastheer.
De bombardementen van de NAVO in Bosnië en Servië zijn omstreden omdat die niet worden gesteund door de VN – en omdat het onmogelijk blijkt te voorkomen dat er veel burgerslachtoffers vallen.
Kogelgaten in een flat in Sarajevo.
Van melkpoeder tot mortiergranaten
Op 28 augustus 1995 ging de vrouw van de Bosniër Sulejman Crnčalo naar de Markale-markt in Sarajevo.
‘We hadden gehoord dat we daar melkpoeder konden kopen,’ legde Sulejman later uit.
Om ongeveer 11 uur die ochtend werd de vredige marktdag plotseling verstoord door het geluid van mortierinslagen. Sulejman haastte zich naar de markt, naar zijn vrouw.
‘Toen ik er bijna was, zag ik grote chaos en commotie. Overal was bloed, het stroomde door de straten. Het lag bezaaid met lichaamsdelen. Overal lag kapotte kleding.’
De mortieraanval doodde 43 mensen, waaronder Sulejmans vrouw. 75 mensen raakten gewond. Aan de hand van de inslaghoek van de granaten kon worden bepaald dat de aanval vanuit door Serviërs gecontroleerd gebied was gekomen.
In de voorgaande jaren had de NAVO getracht de broze vrede in de regio te bewaren door middel van blokkades en onderhandelingen. Maar inmiddels waren de leden van de alliantie ervan overtuigd dat alleen militair ingrijpen een nieuw bloedbad kon voorkomen.
Twee dagen na de aanval op de markt van Markale vielen NAVO-vliegtuigen Servische posities aan en voordat het jaar om was, waren tienduizenden NAVO-troepen naar Bosnië gestuurd om de vrede te bewaren.
Voor het eerst in de 46-jarige geschiedenis van het bondgenootschap voerde de NAVO oorlog.
1999: NAVO voert oorlog in Kosovo
Als er opnieuw oorlog uitbreekt in het voormalige Joegoslavië, ditmaal in Kosovo, zijn er weer vredestroepen nodig. Maar dit keer spreekt Rusland zijn veto uit in de VN-Veiligheidsraad.
Voor het eerst kiezen de NAVO-landen er dus voor een oorlog te beginnen zonder steun van een VN-resolutie. 78 dagen lang bombardeert de NAVO Servische posities en militaire installaties.
12 maart 1999: Drie nieuwe landen bij de NAVO
De vierde uitbreiding van de NAVO vindt plaats. Hongarije, Polen en Tsjechië worden lid. De alliantie groeit daarmee van 16 tot 19 landen.
11 september 2001: Aanval op het World Trade Center
Moslimfundamentalisten, aangestuurd en gefinancierd door Osama Bin Laden, plegen zelfmoordaanslagen op de Twin Towers in New York en op het Pentagon in Washington D.C.
9/11
De ruïnes van WTC-toren 6, na de Twin Towers het derde gebouw dat instortte.
Na de aanslagen op het World Trade Center en het Pentagon op 11 september 2001 wordt voor het eerst artikel 5 van het NAVO-verdrag geactiveerd.
Daarin wordt lidstaten opgeroepen te hulp te schieten als een van hen wordt aangevallen.
Een door de VS geleide coalitie valt Afghanistan en Irak binnen en slaat het verzet neer.
11 augustus 2003: NAVO neemt de leiding over in Afghanistan
In 2003 neemt de NAVO de leiding over van het International Security Assistance Force (ISAF) in Afghanistan. Het is de eerste keer dat de NAVO zich militair en operationeel inzet buiten Europa.
Wat zegt artikel 5 van de NAVO?
2004: Zeven nieuwe landen bij de NAVO
Bulgarije, Estland, Letland, Litouwen, Roemenië, Slovenië en Slowakije worden lid van de NAVO.
2005 – NAVO stuurt humanitaire hulp naar Afrika
Als de Afrikaanse Unie de NAVO om hulp vraagt bij de vredesmissie in de door burgeroorlog verscheurde regio Darfoer in Soedan, begint een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van de NAVO.
De alliantie stuurt eerst humanitaire hulp naar Darfoer en later dat jaar ook naar het door een aardbeving getroffen Pakistan.
De NAVO helpt ook wanneer orkaan Katrina in augustus 2005 het zuiden van de VS treft en vooral in New Orleans grote overstromingen veroorzaakt.
De 13 secretarissen-generaal van de NAVO
Jens Stoltenberg – de huidige secretaris-generaal van de NAVO.
In de loop der jaren is de NAVO geleid door 13 secretarissen-generaal uit de verschillende lidstaten.
In sommige gevallen waren dat voormalige regeringsleiders, zoals de huidige secretaris-generaal Jens Stoltenberg (Noorwegen) en zijn voorganger Anders Fogh Rasmussen (Denemarken).
2009 – Piratenjacht bij de Hoorn van Afrika
De afgelopen jaren heeft de NAVO deelgenomen aan meerdere missies in Afrika.
Het betrof zowel humanitaire als meer militaire missies, zoals een bombardementscampagne tegen Muammar Gadaffi in Libië in 2011 en het escorteren van schepen in door piraten geteisterde wateren rond de Hoorn van Afrika.
De NAVO jaagt onder Task Force 508 op piraten voor de kust van Afrika.
Trump dreigt de NAVO te verlaten
President Donald Trump spreekt op een persconferentie tijdens de NAVO-top van 2018 in Brussel.
De Amerikaanse president Donald Trump heeft tijdens zijn ambtstermijn van 2017 tot 2021 herhaaldelijk gedreigd de VS uit de NAVO terug te trekken.
De president verweet de andere lidstaten dat zij hun NAVO-verplichtingen niet nakwamen, bijvoorbeeld door niet de afgesproken twee procent van het BBP van een land aan defensie te besteden.
Het conflict werd afgewend en toen Trump in 2020 niet werd herkozen, verdween de dreiging van een terugtrekking van de VS.
‘Ik denk dat we ons in een tweede termijn met Trump uit de NAVO zouden hebben teruggetrokken,’ verklaarde de veiligheidsadviseur van toenmalig president Trump, John Bolton. ‘En ik denk dat Poetin erop zat te wachten,’ voegde hij eraan toe, over de Russische president.
Oorlog tussen Rusland en Oekraïne
2014: Rusland annexeert De Krim
De NAVO verleende voor het eerst morele steun tijdens de eerste Oekraïens-Russische oorlog in 2014, die eindigde toen Rusland het schiereiland De Krim innam.
2021: NAVO trekt zich terug uit Afghanistan
Na 20 jaar in Afghanistan trekt de NAVO zijn troepen terug en wordt de verdediging van het land overgelaten aan het Afghaanse leger, dat mede door de NAVO is opgeleid.
Kort daarna wordt het land onder de voet gelopen door Taliban-troepen, die de NAVO twee decennia tevergeefs geprobeerd had te verslaan.
24 februari 2022: Rusland valt Oekraïne binnen
De NAVO speelt in de aanloop naar de Russische aanval van 2022 op Oekraïne een veel grotere rol dan in de vorige Oekraïens-Russische oorlog.
Sterke krachten in Oekraïne, waaronder president Volodymyr Zelensky, hadden voor de oorlog de wens geuit zich bij de NAVO aan te sluiten.
Dat werkte voor Poetin en Rusland als een rode lap op een stier, wat duidelijk bleek uit de Russische anti-NAVO-retoriek voordat de oorlog uitbrak.
Met door NAVO-landen geleverde wapens versloegen de Oekraïners Russische tanks in de buurt van Kyiv.
Na de invasie door Rusland geven zowel de NAVO als afzonderlijke NAVO-landen wapens en andere militaire steun aan Oekraïne. De NAVO coördineert ook de humanitaire hulp.
Voor de NAVO blijft het echter een proxy-oorlog – een oorlog bij volmacht waarbij de NAVO niet rechtstreeks met militaire strijdkrachten optreedt.
De NAVO verklaart zelf officieel dat dit in overeenstemming is met het zelfbeeld van de NAVO als defensiealliantie.
2023: Finland treedt toe tot de NAVO
Na de Russische inval in Oekraïne in mei 2022 besloten de traditioneel onafhankelijke en neutrale landen Zweden en Finland het lidmaatschap van de NAVO aan te vragen. Op 4 april 2023, de 74e verjaardag van de NAVO, trad Finland officieel toe als 31e lidstaat.
Bij een NAVO-top in Vilnius in juli 2023 staakte Turkije eindelijk zijn verzet tegen de toetreding van Zweden tot het bondgenootschap. Daarmee is de weg vrij voor een NAVO waarin alle Scandinavische landen zijn opgenomen.