Wat was de DDR?
DDR staat voor Deutsche Demokratische Republik (Duitse Democratische Republiek), ook bekend als Oost-Duitsland.
De DDR ontstond na de Tweede Wereldoorlog als zelfstandige staat in een deel van Duitsland en was gemodelleerd naar de communistische Sovjet-Unie. Zo kende het land een starre planeconomie, waarbij alle productie werd aangestuurd door de staat.
De rest van Duitsland stond bekend als de BRD (Bundesrepublik Deutschland, Bondsrepubliek Duitsland) of West-Duitsland en genoot de steun van de VS en hun bondgenoten.
In 1949 werd Duitsland opgedeeld in Oost-Duitsland (Deutsche Demokratische Republik, DDR) en West-Duitsland (Bundesrepublik Deutschland, BRD). Berlijn werd ook verdeeld in een oostelijk en een westelijk deel. West-Berlijn hoorde bij West-Duitsland, hoewel het ingesloten werd door Oost-Duitsland. West-Berlijn werd omringd door de Berlijnse Muur.
Gedurende haar bestaan was de DDR formeel een democratische staat met een grondwet die sterk leek op die van de Weimarrepubliek.
In werkelijkheid was de DDR echter een dictatuur die alleen kon bestaan dankzij de Russische troepen in het land.
De socialistische, Sovjetgetrouwe Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED) zwaaide de scepter. En achter de schermen opereerde de geheime politie van de partij, in de volksmond de Stasi, waardoor niemand de machthebbers durfde te bekritiseren.
Vanaf eind jaren 1950 groeide de Stasi uit tot een enorm machtsapparaat dat de SED in het zadel hield door de DDR-burgers scherp in de gaten te houden en West-Duitsland en andere westerse landen te bespioneren.
De Stasi had vanaf de jaren 1970 ruim 100.000 voltijdmedewerkers en zeker 200.000 informanten. De geheime politie vergaarde inlichtingen over naar schatting een derde van de bevolking van de DDR.
Hoe ontstond de DDR?
Oorlog verscheurde Duitsland
Na de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland verdeeld in vier zones, die bestuurd werden door respectievelijk de VS, Groot-Brittannië, Frankrijk en de Sovjet-Unie.
De Amerikanen, Britten en Fransen konden het niet eens worden met de Russen over het naoorlogse Duitsland, met als gevolg dat het land opgedeeld werd in twee staten: de DDR in het oosten en de BRD in het westen.
West-Duitsland was in economisch opzicht snel weer boven Jan dankzij het Amerikaanse Marshallplan uit 1948, dat miljarden dollars in West-Europa pompte om de economie op gang te helpen.
De DDR ging echter een heel andere toekomst tegemoet.
Niet alleen kreeg de DDR geen economische steun waarmee het land herbouwd kon worden, de Russen namen de weinige waardevolle dingen die de DDR nog had voor de wederopbouw van de economie mee naar eigen land.
VIDEO: Bekijk beelden van de Volksopstand van 1953 in de DDR
Op 17 juni 1953 kwamen de Oost-Duitsers in opstand tegen de Russische bezettingsmacht in de DDR. De opstand, bekend als de Volksopstand, was een reactie op het aanscherpen van de eisen aan bouwvakkers: die moesten 10 procent meer produceren voor hetzelfde salaris. De Russische commandant stuurde meteen tanks de straten in. Het aantal doden is onbekend, mogelijk waren het er wel 507. Na de opstand breidde het regime de geheime politie Stasi uit om herhaling te voorkomen.
Hoeveel mensen ontvluchtten de DDR?
Miljoenen ontvluchtten de DDR
Tussen 1945 en 1988 namen circa 4 miljoen Oost-Duitsers de wijk naar West-Duitsland.
Een kleine 3,5 miljoen daarvan ontkwamen tussen 1945 en de bouw van de Berlijnse Muur in 1961.
De Oost-Duitsers die wisten te vluchten waren doorgaans hoogopgeleid, en de helft was jonger dan 25 jaar.
Het grootste deel vluchtte via Berlijn, waar je in tegenstelling tot de rest van het land redelijk makkelijk van oost naar west kon oversteken.
De Berlijnse Muur werd in 1961 gebouwd en stond tot 1989. De Muur werd in de loop der jaren uitgebouwd, zodat het dissidenten steeds moeilijker werd gemaakt om de DDR te ontvluchten.
In 1961 sloot de DDR vanwege de massale leegloop de grens in Berlijn. In de nacht van 13 augustus 1961 werd begonnen aan de bouw van wat een 3,5 meter hoge muur werd die de stad opdeelde.
Volgens historici kwamen er zo’n 1100 mensen om tijdens een vluchtpoging uit de DDR.
Wie leidden de DDR?
De DDR kende vijf leiders van het ontstaan tot de val van de Muur in 1989. In 1949 werd Wilhelm Pieck de eerste president van de DDR.
In 1960 werd Walter Ulbricht staatshoofd van de DDR. Hij bleef tot 1973 in het zadel, toen hij werd opgevolgd door Willi Stoph. Stoph regeerde maar drie jaar: in 1976 maakte hij plaats voor Erich Honecker.
‘De toekomst is socialistisch ... De Muur zal 100 jaar staan.’ Erich Honecker, DDR-leider van 1976 tot 1989
Erich Honecker had de bouw van de Berlijnse Muur in 1961 geleid en was fanatiek communist en stalinist. Onder zijn leiding viel verreweg het grootste deel van de slachtoffers tijdens vluchtpogingen uit de DDR.
‘De toekomst is socialistisch ... De Muur zal 100 jaar staan,’ zei Honecker over zijn geliefde DDR.
Na de val van de DDR vluchtte SED-leider Erich Honecker naar de Sovjet-Unie. In 1992 keerde hij terug naar Duitsland, waar hij zich voor de rechter moest verantwoorden voor de moord op 13 mensen die naar West-Duitsland wilden vluchten. De zaak werd niet voortgezet omdat Honecker te ziek was. Hij bracht zijn laatste jaren door in Chili, waar hij in 1994 op zijn 81e stierf aan leverkanker.
Dat was echter te optimistisch ingeschat, en op 17 oktober 1989, kort voor de val van de Berlijnse Muur, werd Honecker afgezet door zijn eigen mensen en meteen uit het ‘politbureaugetto’ Wandlitz gegooid, waar alle DDR-kopstukken achter hoge muren woonden.
De laatste regeringsleider van de DDR was Egon Krenz. Hij zat nog maar 49 dagen toen de Muur viel en de hele DDR meesleurde.
Hoe was het leven in de DDR?
Tweedeling bestaat nog
De Oost-Duitsers waren verzekerd van een veilig bestaan in de vorm van werk, een vast maandsalaris, goedkope huur en een crècheplaats voor hun kinderen.
Maar het socialistische paradijs had ook een keerzijde. De burgers konden niet vrij bewegen, en velen werden geobserveerd door Stasi-agenten. Sommigen werden zelfs thuis afgeluisterd met microfoons.
Bovendien waren de levensmiddelenwinkels vaak leeg, en woningnood was een nijpend probleem tijdens een groot deel van het bestaan van de DDR.
In bijna 40 jaar pleegden 31 op de 100.000 Oost-Duitsers zelfmoord: twee keer zoveel als in het democratische West-Duitsland.
De opdeling van Duitsland werkt tot op de dag van vandaag door. Het Oost-Duitse bruto nationaal product per inwoner is maar twee derde van het West-Duitse.
30 jaar na de hereniging is de verdeeldheid in Duitsland, dat van 1949 tot 1989 opgedeeld was, dus nog niet ten einde.
Zoals de Duitse historicus Klaus Schröder het uitdrukte: ‘Het is als een tweeling die gescheiden is en weer aan elkaar moet wennen. Dat is de prijs van de eenheid: 1,6 miljard euro en 40 jaar wennen.’
4 bijzondere ontsnappingen uit de DDR
Oost-Duitsers probeerden de DDR op allerlei creatieve manieren te ontvluchten. Hier lees je over vier spectaculaire vluchtpogingen, die allemaal goed afliepen.
1. Huisvaders bouwden luchtballon
In de nacht van 16 september 1979 steeg een 28 meter hoge regenboogkleurige luchtballon op bij de plaats Oberlemnitz in Oost-Duitsland.
De luchtballon was gemaakt van 1250 m² stof, die in kleine partijen was gekocht bij winkels in de hele DDR. Aan boord bevonden zich de vrienden Peter Strelzyk en Günther Wetzel met hun echtgenotes en in totaal vier kinderen.
Een half uur later landde de zelfgemaakte luchtballon veilig in West-Duitsland.
2. Gezin ging Oostzee op met rubberboot
In 1977 koos een vrachtwagenchauffeur uit Dresden het ruime sop met zijn vrouw en dochtertje in een klein rubberbootje met buitenboordmotor. Na 15 uur op de Oostzee werd het gezin opgepikt door een vissersboot en in veiligheid gebracht in het West-Duitse Lübeck.
Naar schatting probeerden zo’n 6000 Oost-Duitsers de Oostzee over te steken om naar het Westen te ontkomen na de bouw van de Berlijnse Muur in 1961.
Vaak kregen de Oost-Duitse autoriteiten deze vluchtelingen te pakken, en regelmatig verdronken er mensen.
3. Passagier rijdt trein de grens over
Op 5 december 1961 reed een trein met 32 passagiers aan boord door het stootblok op de grens tussen Albrechtshof en de West-Berlijnse wijk Spandau.
Deze vluchtpoging was gepland door de 27-jarige machinist Harry Deterling en zijn stoker, en hun gezinnen hadden een kaartje gekocht voor de bijzondere treinreis. De rest van de passagiers was niet op de hoogte van het plan.
De machinist reed de trein dwars door de afzetting op de grens en belandde in West-Duitsland. Zeven passagiers keerden terug naar Oost-Berlijn, terwijl 25 man het bij een enkeltje naar de vrijheid liet.
De volgende dag verwijderde de DDR de rails.
4. Vislijn brengt vrienden naar de vrijheid
Op 31 maart 1983 vluchtten de 24-jarige Holger Bethke en zijn vriend Michael Becker op spectaculaire wijze naar West-Duitsland.
Vanaf het dak van een grijs gebouw aan de Bouchéstraße in Berlijn, waar de zwaarbewaakte Berlijnse Muur tussen twee woonblokken door liep, schoten de vrienden met pijl en boog een vislijn naar West-Berlijn.
Holger Bethkes broer Ingo, die een paar jaar eerder de DDR was ontvlucht, stond klaar aan de overkant en maakte een staaldraad vast aan de vislijn, die de twee Oost-Duitsers naar zich toe trokken.
Ingo maakte de draad aan zijn auto vast en trok hem strak, en al snel bungelden Holger en Michael aan zelfgemaakte zweefwielen boven de Muur.
Ze kwamen beiden veilig aan in West-Berlijn.