Zeeheld Lord Nelson lapte alle regels aan zijn laars

Horatio Nelson werd in 1758 geboren in Burnham Thorpe in Norfolk. Als zoon van een predikant groeide hij op in eenvoudige omstandigheden. Negen jaar na zijn geboorte stierf zijn moeder Catherine op 42-jarige leeftijd. Ze liet een man en acht kinderen na.

Vader Edmund Nelson vroeg familie en vrienden om hulp.

Hij stuurde een brief naar zijn zwager, kapitein Maurice Suckling, waarin hij hem smeekte om Horatio mee te nemen op zee. Die wond er geen doekjes om:

‘Wat heeft die arme, ziekelijke Horatio gedaan dat je hem wilt blootstellen aan het harde leven op zee? Maar laat hem meegaan. Misschien knalt een kanonskogel wel zijn hoofd eraf als we voor het eerst in gevecht raken, dan hoef je je om hem geen zorgen meer te maken.’

Suckling nam de jonge Horatio onder zijn hoede. Hij liet de jongen, die nog maar 12 was en geen enkele ervaring had, zelfs inschrijven als zeekadet, een titel die hem een nuttige voorsprong gaf in zijn carrière.

Nelson kampte met zeeziekte en werd daar de rest van zijn leven door geplaagd. Toch bewees hij al snel zijn waarde. Op zijn 19e, in 1777, werd hij luitenant, en niet lang daarna kreeg hij het bevel over zijn eigen fregat.

Maar pas tijdens de oorlog tegen Frankrijk in 1793 kreeg Nelson zijn grote kans. Als kapitein van het HMS Agamemnon met 64 kanonnen voer hij in januari 1793 naar de Middellandse Zee voor de eerste van vele confrontaties met aartsvijand Frankrijk.

Nelson vocht zijn belangrijkste zeeslag uit bij Trafalgar op 21 oktober 1805. De Britten stuitten er op een Frans-Spaanse vloot op weg naar het Kanaal, geleid door vice-admiraal Pierre-Charles de Villeneuve.

Nelson was vastbesloten om de schepen van Villeneuve uit te schakelen, en op 19 oktober 1805 bevond hij zich op slechts een paar mijl van de vijand voor de Spaanse zuidkust.

De Frans-Spaanse vloot bestond uit 33 grote schepen, waaronder het grootste ter wereld, de Santísima Trinidad met maar liefst 136 kanonnen. Nelson had 27 linieschepen onder zijn bevel.

Op de ochtend van 21 oktober seinde hij de nu beroemde woorden: ‘Engeland verwacht dat iedere man zijn plicht doet.’ Dit werd gevolgd door: ‘Belaag de vijand van dichtbij.’ Toen brak zijn vloot, verdeeld in twee rijen en met bulderende kanonnen, door de vijandelijke linie.

De strijd was bloedig en hevig, maar de Britten hadden meer ervaring en beter materieel dan de Fransen, en durfden bovendien meer. Rond half vijf hadden Villeneuve en zijn kapiteins zich overgegeven.

De overwinning verijdelde niet alleen de geplande Franse invasie in Engeland, maar zorgde er ook voor dat Engeland voortaan de wereldzeeën domineerde.

Het was Nelsons laatste slag.

De zogeheten carronade bewees zijn waarde bij Trafalgar. Dit korte kanon met gladde loop had een gering bereik, maar was van dichtbij angstaanjagend effectief: kogels van ruim 30 kilo versplinterden relingen en tuigage, terwijl kartetsen vol ijzeren kogeltjes de vijandelijke bemanning neermaaiden.

De carronade was bovendien sneller te bedienen en gemakkelijker te verplaatsen dan een kanon. Het Franse schip Bucentaure werd zwaar getroffen: volgens sommige verslagen verwondde of doodde een schot van twee carronades bijna 300 man op het dek tijdens de Slag om Trafalgar.

De Fransen hadden geen carronades, die speciaal voor de Britse marine werden gemaakt in de Carron Iron Works in het Schotse Falkirk.

Nelson verloor het zicht in zijn rechteroog toen hij 1794 als kapitein van de Britse marine deelnam aan de verovering van het Corsicaanse Calvi.

Op de ochtend van 12 juli, toen het gevecht op zijn felst was, bezag Nelson het bombardement vanaf een grote, platte rots buiten de stad.

Het zicht was goed, maar de strijd kwam ineens heel dichtbij toen een granaat vlak bij Nelsons post insloeg. Het explosief boorde zich in een zandzak, en zand en kiezels vlogen hoog de lucht in. Nelson werd in zijn rechteroog geraakt.

Die avond kon hij nog steeds niets zien met het gewonde oog, maar hij hechtte er niet veel waarde aan:

‘Ik heb vanmorgen een kleine verwonding opgelopen, maar het valt wel mee, zoals je aan mijn handschrift kunt zien,’ schreef hij aan zijn broer William.

De zeeheld kreeg zijn gezichtsvermogen nooit terug en was de rest van zijn leven vrijwel blind aan zijn rechteroog.

Met de traditionele technieken kon Nelson niet profiteren van het Britse artillerieoverwicht. Daarom probeerde hij de vijand uit elkaar te drijven en de kleinere eenheden van dichtbij aan te vallen.

Hij deed dit door een deel van zijn schepen dwars door de vijandelijke linie te laten varen, terwijl een ander deel een klein groepje schepen aanviel.

Deze techniek was niet nieuw, maar Nelson perfectioneerde hem.

De zeeheld liet zijn officieren de ruimte om zelf beslissingen te nemen in plaats van de slag met seinvlaggen te micromanagen. Zo konden de officieren inspelen op onverwachte kansen tijdens gevechten op korte afstand.

Nelsons op vertrouwen gebaseerde leiderschapsstijl kwam ook terug in het Trafalgar Memorandum, waarin hij vóór de slag de orders aan zijn kapiteins opschreef:

‘Er moet altijd iets aan het toeval worden overgelaten,’ aldus de admiraal. ‘Als signalen niet gezien of begrepen worden, zal geen enkele kapitein in de fout gaan, zolang hij met zijn schip maar naast een vijand gaat liggen.’

Deze tactiek – en Nelsons capaciteiten als bevelhebber – werden vaak de Nelson Touch genoemd.

Nelson trouwde in 1787 met de 29-jarige weduwe Frances Nisbet.

Nisbet, door Nelson altijd Fanny genoemd, was de dochter van een prominente rechter op het Caribische eiland Nevis.

Nevis was Brits bezit, en de twee ontmoetten elkaar toen Nelson twee jaar eerder, in 1785, op het eiland aankwam. Frances Nisbet woonde toen bij haar oom, een politiek kopstuk op het eiland, die vaak marineofficieren uitnodigde in zijn statige woning, de plantage Montpelier.

Na hun huwelijk in 1787 nam Nelson zijn bruid en haar zevenjarige zoon Josiah mee naar Engeland. Ze vestigden zich in Nelsons geboortestreek Norfolk. Het was een liefdevol huwelijk, maar Frances Nelson kon niet goed aarden. Ze miste de Caribische warmte en het sociale leven op de plantage.

Ze vreesde ook voortdurend voor Nelsons leven en gezondheid. En terecht.

Hoewel Nelson in 1797 een arm verloor in de Slag bij Santa Cruz de Tenerife, piekerde hij er niet over om de wal op te gaan.

Horatio Nelson woonde jarenlang samen met zijn minnares Emma Hamilton.

Emma, een voormalige actrice, was getrouwd met de Britse gezant in Napels, sir William Hamilton, en was geliefd bij het publiek toen ze Nelson ontmoette. Dat gebeurde in 1793, toen hij als commandant van de HMS Agamemnon voor diplomatieke zaken Napels aandeed.

De zeeheld viel meteen voor de charmes van lady Hamilton:

‘Ze is een jonge vrouw met bewonderenswaardige manieren. Ze doet haar verheven positie eer aan,’ schreef hij in een brief aan zijn vrouw.

Lady Hamilton was blijkbaar zo bewonderenswaardig dat zij en Nelson een relatie kregen, wat al snel voor opschudding zorgde – niet alleen in Napels, maar ook in Engeland, waar het gerucht ging dat de zeeheld en de voormalige actrice niet alleen een stel waren, maar zelfs samenwoonden in het huis van William Hamilton, en hij vond het prima!

Toen Nelson in 1800 terugkeerde naar Engeland, ontdekten een ontredderde Fanny en de Britse elite dat de geruchten waar waren. Nelson lapte niet alleen op zee, maar ook op het land de regels aan zijn laars: hij had de zwangere Emma en sir William Hamilton gewoon meegenomen.

Op 29 januari 1801 beviel lady Hamilton van dochter Horatia, en datzelfde jaar kocht Nelson een statig huis even buiten Londen. Daar leefden hij en meneer en mevrouw Hamilton gelukkig samen tot de dood van sir William in 1803.

Hoewel Fanny het allemaal maar niets vond, is Nelson nooit van haar gescheiden en zijn hij en Emma Hamilton nooit getrouwd.

Nelson zette een verrekijker op zijn blinde oog tijdens de Zeeslag bij Kopenhagen.

De slag vond plaats tijdens de Napoleontische Oorlogen, waarin Denemarken neutraal was. De Denen verdienden geld door materieel naar de oorlogvoerende landen te verschepen, wat de Britten een doorn in het oog was.

In het voorjaar van 1801 besloot de grootmacht Denemarken een lesje te leren.

Op de ochtend van 2 april drong een Britse vloot onder leiding van admiraal sir Hyde Parker en vice-admiraal Horatio Nelson de haven van Kopenhagen binnen.

Nelson moest de Deense schepen aanvallen, terwijl de opperbevelhebber, sir Hyde Parker, het verloop van de strijd leidde vanaf zijn smaldeel iets verderop.

Met 1058 kanonnen waren de Britten veel sterker dan de Denen met hun 630 kanonnen. Maar de Deense zeelui vochten als leeuwen, en de strijd sleepte zich voort.

Omdat Nelson sir Hyde Parker had beloofd dat het hooguit een uurtje zou duren, maar de kruitdampen om 13.30 uur nog steeds boven de haven hingen, werd Parker nerveus:

‘Nelsons uur is verdomd lang,’ mompelde hij, waarna hij Nelson seinde om de strijd af te breken.

Nelson zag dat de Britse kanonnen juist op dat moment de Deense schepen aan gort aan het blazen waren. Daarom weigerde hij het bevel op te volgen.

‘Zoals u weet, Foley, heb ik maar één oog. Ik mag af en toe blind zijn. En ik kan dat signaal echt niet zien,’ zei hij tegen zijn kapitein, sir Thomas Foley, en naar verluidt zette hij zijn verrekijker op zijn blinde oog.

Het gevolg was dat Nelson sein 39 – ‘val de vijand van dichtbij aan’ – aan de mast liet hangen. Een half uur later had Nelson de meeste Deense kanonnen het zwijgen opgelegd, en om 16.00 uur kwamen de partijen een wapenstilstand overeen. Nelson had de overwinning binnengehaald door ongehoorzaam te zijn.

Lord Nelson stierf op 21 oktober 1805 op zijn vlaggenschip, de HMS Victory, tijdens de Slag om Trafalgar.

De HMS Victory en het Franse schip Redoubtable lagen vlak bij elkaar, en de kogels floten letterlijk om Nelsons oren toen hij de strijd vanaf het dek gadesloeg, met scheepschirurg William Beatty en kapitein Thomas Hardy aan zijn zijde.

‘Het gaat er te hard aan toe om lang te duren,’ merkte Nelson op over het felle vuurgevecht.

Een paar minuten later werd Nelson geraakt door een musketschot van een sluipschutter in de tuigage van de Redoubtable.

‘De kogel raakte de epaulet op zijn linkerschouder en ging door zijn borst. Hij viel met zijn gezicht naar beneden op het dek,’ rapporteerde Beatty.

Nelson wist meteen dat hij het deze keer niet zou overleven.

‘Ze hebben me eindelijk te pakken, Hardy,’ zei Nelson tegen Thomas Hardy. ‘Ik ben door mijn ruggengraat geschoten.’

Matrozen droegen de stervende admiraal benedendeks. Om het moreel hoog te houden, werd zijn toestand geheim gehouden voor de mannen, die onverschrokken doorvochten. Binnen in het schip zakte Nelson langzaam weg, aandachtig luisterend naar kanonvuur en de strijdkreten van de mannen.

Pas toen hij te horen kreeg dat de overwinning een feit was, blies de admiraal zijn laatste adem uit. Een half uur later eindigde de strijd in een Britse zege.

De admiraal kreeg op zijn verzoek geen zeemansgraf: zijn lichaam werd naar Engeland vervoerd in een vat met brandy, waardoor het lijk geconserveerd werd.

Zeker drie getuigen hebben sindsdien verklaard dat de admiraal vlak voor zijn dood tegen kapitein Thomas Hardy zei: ‘Kus me, Hardy.’

Een van die getuigen was scheepsarts William Beatty:

‘Hij (Nelson, red.) zei toen tegen kapitein Hardy dat hij het gevoel had dat hij binnen enkele minuten niet meer onder ons zou zijn, en voegde er met een zachte stem aan toe: “Gooi me niet overboord, Hardy.” De kapitein antwoordde: “Nee, beslist niet.” “Hardy, zorg voor die arme lady Hamilton,” zei Nelson, en hij voegde eraan toe: “Kus me, Hardy.”’

Een kus op de wang was een gebruikelijk teken van genegenheid onder mannen in Nelsons tijd.

Volgens Beatty voegde Nelson er later aan toe:

‘Godzijdank heb ik mijn plicht gedaan.’ Andere bronnen vermelden deze woorden ook als Nelsons laatste. Hij zou ze hebben herhaald tot hij niet meer kon spreken.

Een andere versie staat in een brief van de 21-jarige assistent-scheepschirurg Robert Hilton, die tijdens de slag op de HMS Swiftsure diende.

In een brief die kort na de slag werd geschreven, meldt Hilton dat Nelsons laatste woorden waren: ‘Ik heb lang genoeg geleefd.’ Volgens Hilton werden deze woorden aan de bemanning van de Swiftsure doorgegeven door kapitein Hardy. De brief kwam in 2012 tevoorschijn toen een nakomeling van Hilton een stapel oude papieren opruimde die ze had geërfd.