Napoleons geheime wapen: Joséphine

Magere soldaat versiert weduwe

Toen Napoleon en Joséphine elkaar in 1795 ontmoetten, waren ze als water en vuur.

Marie Josèphe Rose vicomtesse de Beauharnais, zoals Joséphine na haar eerste huwelijk voluit heette, was een populaire figuur in de salons van Parijs, terwijl de magere en lompe generaal Napoleone Buonaparte uit Corsica een niemendal was.

Alleen de minnaar van Rose, de Franse leider Paul Barras, zag wel wat in de Corsicaan met de Italiaanse naam.

Napoleone had zijn aandacht getrokken toen hij de Parijse opstand tegen het Directoire – de gehate regering onder Barras die na de revolutie aan de macht was gekomen – had neergeslagen. Als dank benoemde het Directoire de 26-jarige Corsicaan tot hoofd van de binnenlandse strijdkrachten.

Een paar weken later had de sluwe Barras het paar naast elkaar gezet tijdens een diner bij hem thuis. Als Rose de generaal kon verleiden, zou Napoleone dicht bij Barras komen te staan, die militaire steun nodig had.

Rose was echter niet bijster onder de indruk.

‘Ik kan iets veel beters krijgen dan hem,’ zei ze tegen Barras.

Toch was Rose wel een beetje geïntrigeerd door de zelfverzekerde Corsicaan met zijn vette accent en grootse plannen om Frankrijk te bewapenen en Italië te bevrijden van de Oostenrijkse bezetting.

De generaal, die niet gewend was aan vrouwelijke aandacht, werd verliefd op de blijmoedige Rose en bestookte haar met brieven waarin hij haar ‘Joséphine’ noemde, afgeleid van haar andere voornaam.

Onder druk van Barras accepteerde Rose zijn avances – en haar nieuwe naam. Ze was een weduwe van 32 met schulden en twee kinderen, en haar schoonheid was tanende.

Met kokette bewoordingen wond ze de Corsicaan om haar vingers.

‘U komt niet langer op bezoek bij een vriendin die u aardig vindt. Dat is een vergissing, want ze is zeer aan u gehecht,’ schreef Joséphine in oktober 1795.

De jonge generaal was compleet van zijn stuk gebracht. Na hun eerste nacht samen, een kleine maand later, schreef hij:

‘Jouw beeld en de bedwelmende genoegens van gisteravond laten mijn zintuigen niet met rust. Duizend kussen, mio dolce amore, maar geef mij er geen meer, want ze zullen mijn ziel in vuur en vlam zetten.’

Al een maand later deed Napoleone een aanzoek.

Flitshuwelijk

Napoleone was dan wel verliefd, maar hij had ook bijbedoelingen. Hij hoopte dat Joséphines vriendschap met Barras hem het bevel over het zuidelijke Franse leger, het Leger van Italië, zou opleveren.

En dat gebeurde ook – Barras was opgelucht dat hij de ambitieuze generaal het land uit kon sturen.

De arme Napoleone had ook gehoopt dat Joséphine rijk was, maar het bleek dat al haar dure schoenen en jurken van Barras kwamen.

De verliefde Napoleone schudde zijn teleurstelling van zich af, en de bruiloft vond plaats op 9 maart 1796.

De gasten moesten echter uren wachten voordat de generaal het kantoor van de trouwambtenaar binnenstormde.

‘Trouw ons! Snel!’ riep Napoleone, en hij schudde de slaperige ambtenaar wakker.

De generaal had de hele dag met zijn neus in de kaarten gezeten. De plannen voor de Italiaanse campagne waren zo belangrijk dat hij de tijd was vergeten.

De ambtenaar wilde graag naar bed en ratelde zijn riedeltje af, waarna het koppel de huwelijksakte kon ondertekenen. De bruidegom gebruikte de verfranste naam Napoleon Bonaparte.

Toen Joséphines kinderen hun nieuwe stiefvader de volgende dag ontmoetten, huilde de 12-jarige Hortense van schrik, terwijl de 14-jarige Eugène hem schoorvoetend accepteerde.

Daarna spoedde Napoleon zich naar zijn leger in Nice. Onderweg ging hij langs bij zijn moeder in Marseille.

Letizia Bonaparte ontving haar zoon koeltjes.

Het gonsde al van de geruchten over haar losbandige schoondochter, en Napoleons familie maakte zich steeds kwader naarmate Joséphine meer jurken en mannen versleet.

Nieuwkomer wint respect van generaals

Napoleons leger bestond uit zo’n 40.000 slordig geklede soldaten met oude geweren en graatmagere paarden. Aan de andere kant van de Alpen wachtte een coalitie van 45.000 Oostenrijkers en troepen uit het koninkrijk Piëmont-Sardinië.

Het moreel van de Fransen was niet om over naar huis te schrijven. De officieren wantrouwden de generaal: ze hadden gehoord dat hij zijn positie te danken had aan de connecties van zijn vrouw bij het Directoire.

De generaals André Masséna en Charles Augereau lachten in hun vuistje toen Napoleon zijn medaillon met het portret van zijn vrouw kuste.

‘Te midden van het tumult van de dag, aan het hoofd van mijn troepen en in het kamp, vult alleen mijn geliefde Joséphine mijn ziel en mijn gedachten,’ schreef de generaal naar huis.

Met geld van het Directoire kocht Napoleon laarzen en wapens voor zijn leger. Soldaten die ‘leve de koning’ hadden geroepen uit protest tegen de Franse republiek, liet hij doodschieten.

‘Discipline is de ruggengraat van het leger,’ zei Napoleon tegen zijn stafchef.

En zijn optreden maakte indruk.

‘Dat kleine ventje maakt me bang,’ fluisterde Augereau tegen Masséna.

In april trok Napoleon Italië binnen, en binnen 96 uur was de coalitie uit elkaar gedreven. Een maand later namen zijn troepen Milaan in, waar ze als bevrijders werden onthaald.

Terwijl de Franse kranten jubelden over het jonge militaire genie, feestte Joséphine met haar vriendin Thérèse Tallien en kocht ze schoenen en jurken op krediet. De rekeningen gingen op de stapel met de ongeopende brieven van Napoleon.

‘Er is geen grotere pijn dan het niet ontvangen van een brief van mio dolce amore,’ klaagde de generaal in een brief in juni 1796.

Boos dreigde hij Barras terug te keren naar Parijs. Barras stuurde Joséphine onmiddellijk naar Italië om de veldtocht niet in gevaar te brengen.

De 23-jarige huzaar Hippolyte Charles reisde met haar mee. Het gerucht ging dat hij de minnaar van Joséphine was.

Tranen werkten elke keer

Napoleon was buiten zinnen van vreugde toen Joséphine in Milaan aankwam, waar hij het Palazzo Serbelloni speciaal voor haar liet versieren met bloemen en de paleistuin vulde met nieuwe bloemen.

In een brief aan haar tante schreef Joséphine: ‘Mijn man houdt niet van me, hij aanbidt me.’

Napoleon had soms bijzondere erotische wensen. Naar verluidt stuurde hij Joséphine een brief met dit verzoek:

‘Ik kom snel – was je niet.’

In de dagen daarna zette de elite van Milaan Napoleon in het zonnetje met galadiners, waar Joséphine iedereen betoverde met haar charme.

Al vier dagen later zocht Napoleon zijn leger weer op en moest Joséphine zichzelf zien te vermaken.

‘Ik sterf van verveling hier te midden van alle uitbundige feesten die ze voor me geven,’ schreef ze aan haar vriendinnen in Parijs.

Alleen als Hippolyte in de buurt was, verveelde ze zich niet. De geruchten over hun affaire waren niet meer te negeren.

‘Mij is ter ore gekomen dat je dit heerschap al heel lang en heel goed kent,’ klaagde Napoleon in een brief.

De generaal vermoedde al iets sinds die lente, toen het glas van zijn medaillon van Joséphine was gebroken. Voor de bijgelovige Napoleon was dat een teken dat ze hem bedroog.

In december 1796 kreeg het echtpaar flinke ruzie. Joséphine haalde haar sterkste wapen uit de kast: tranen. Met natte wangen wierp ze zich aan zijn voeten en bezwoer ze hem onschuldig te zijn.

Napoleons hart smolt. Hij trok zijn geliefde van de grond en omhelsde haar.

De Italiaanse campagne eindigde in 1797 met een Franse overwinning. In Parijs hield het Directoire toespraken en feesten voor Napoleon, en Joséphine werd ‘dame van de zege’ genoemd.

De generaal kon haar rekeningen betalen met het fortuin dat hij had buitgemaakt in de stadstaat Venetië.

Maar nu Napoleon beroemd en gevierd was, was zijn familie er nog happiger op om van Joséphine af te komen.

De Napoleons wilden de spilzieke, oude en overspelige vrouw vervangen door een jonge, loyale echtgenote.

Napoleon negeerde zijn familie en was druk met het plannen van een nieuwe campagne – deze keer in Egypte.

Bewijs komt per brief

In 1798 landde Napoleon in Alexandrië. Door Egypte te bezetten wilde hij de route van aartsvijand Engeland naar India via het Midden-Oosten afsnijden.

Naar buiten speelde Joséphine de brave echtgenote, en ze schreef de ene na de andere brief aan haar man.

‘Je weet dat hij het haat als hij niet regelmatig post van me krijgt,’ zei ze tegen Barras.

Maar ze had Hippolyte niet aan de dijk gezet. In 1798 kreeg Napoleon in Egypte een brief van iemand die hen had betrapt.

De generaal trok wit weg toen hij de gedetailleerde beschrijvingen las.

‘Ik wil niet voor paal staan – ik wil scheiden. Een publieke en sensationele scheiding!’ riep hij en sloeg zichzelf met zijn vuisten in zijn gezicht.

Woedend schreef hij naar zijn oudere broer Joseph om hem te vragen een scheiding te regelen.

‘De schellen zijn me van de ogen gevallen,’ schreef hij.

Joséphine had niets door en bleef geld over de balk smijten. Zo leende ze 300.000 frank om het kasteel Malmaison te kopen. Ze wist zeker dat haar tranen Napoleon zouden kalmeren als hij weer thuiskwam.

Tot ieders verbazing keerde Napoleon in oktober 1799 terug naar Frankrijk. Hij had iemand anders het bevel over het leger in Egypte gegeven.

Geschrokken sprong Joséphine in een koets naar het zuiden om haar man te ontmoeten voordat zijn broers hem te spreken kregen en over al haar escapades vertelden.

Maar Napoleon nam een andere route naar Parijs dan Joséphine had verwacht, en pas de volgende avond was ze terug in hun villa aan de Rue de la Victoire.

Op de oprit lagen haar kleren, schoenen en persoonlijke bezittingen. Voor de afgesloten slaapkamerdeur wierp ze zich op haar knieën en smeekte om vergiffenis.

Opnieuw werkten de tranen: Napoleon opende de deur en nam haar in zijn armen.

Kerkelijk huwelijk moet soelaas bieden

Napoleon greep de macht op 9 november 1799. Met bajonetten op hun geweren verjoegen zijn soldaten de parlementsleden. Barras en het Directoire werden verbannen. Nu deelde Napoleon de lakens uit in Frankrijk.

Hij moest niet alleen de economie van het land herstellen na de corruptie van het Directoire, maar ook de schulden van Joséphine zien af te lossen.

Zijn privésecretaris kwam uit op een bedrag van 1,2 miljoen frank, zo’n 16 miljoen euro nu. Dat duizelingwekkende bedrag leidde weer tot ruzie.

‘Ze huilt, ik vergeef haar en betaal de rekeningen. Dan doet ze het gewoon weer,’ mopperde Napoleon tegen zijn secretaris.

Toch wilde de generaal niet scheiden, want Joséphine bracht geluk, zo vertrouwde hij de hofdame van zijn vrouw, Claire de Rémusat, toe.

‘Voor mij is geluk een vrouw zoals zij,’ legde hij uit.

Joséphine had echter niet zo veel erotische macht meer over Napoleon als voorheen. Op een dag in 1804 stormde ze jaloers de slaapkamer binnen en trof ze hem aan met een andere vrouw. Het geschreeuw was door het hele Saint Cloud-paleis te horen.

‘Mijn nalatenschap vereist dat ik een vrouw neem die kinderen kan baren,’ riep Napoleon volgens de memoires van hofdame Rémusat.

Joséphine schrok van deze woorden. Jarenlang had ze Napoleon wijsgemaakt dat hij onvruchtbaar was – zij had immers al twee kinderen.

Ze was in het nauw gedreven, want in 1804 had het loyale parlement Napoleon uitgeroepen tot ‘keizer der Fransen’, en paus Pius VII zou hem kronen.

Discreet kreeg Joséphine een privé-audiëntie bij de paus toen die in Parijs aankwam. Ze onthulde dat de toekomstige keizer en keizerin alleen voor de wet getrouwd waren.

Geschokt eiste de paus een kerkelijk huwelijk. Napoleon aarzelde, maar gaf toe en het paar werd de avond vóór de kroning door een priester getrouwd. Met de nieuwe huwelijksakte op zak voelde Joséphine zich weer veilig, want scheiden is een zonde voor katholieken.

Met tranen van vreugde knielde Napoleons geliefde op 2 december 1804 voor haar man in de Notre Dame. Voorzichtig plaatste hij de kroon van de keizerin op het hoofd van Joséphine, terwijl de familie Bonaparte haar hatelijke blikken toewierp.

Joséphine heeft laatste woord

Nog geen jaar later sloegen Oostenrijk en Rusland de handen ineen tegen Frankrijk. Op weg naar het plaatsje Austerlitz om de confrontatie aan te gaan, vond Napoleon tijd om Joséphine te schrijven:

‘Het regent zo veel dat ik me twee keer per dag moet omkleden. Ik hou van je en omhels je.’

Na de overwinning bij Austerlitz op 2 december 1805 was Napoleon de sterkste man van Europa, en daardoor had hij nog harder een erfgenaam nodig.

Het idee van een scheiding bezorgde Napoleon buikkrampen, en de keizerin werd bij het ziekbed van haar man geroepen.

‘Mijn arme Joséphine, ik kan je niet verlaten,’ huilde de keizer.

Maar er was geen ontkomen aan. In december 1809 bracht Napoleon haar het slechte nieuws over.

‘Joséphine, mijn liefste Joséphine. Je weet hoe ik van je gehouden heb,’ begon Napoleon, en hij drukte haar hand op zijn hart terwijl hij haar vertelde dat het huwelijk voorbij was.

Joséphine zakte in elkaar, en hovelingen moesten haar in bed helpen.

Toen beide partijen een paar weken later de scheidingspapieren tekenden, verklaarde Joséphine dat de ontbinding van het huwelijk niets veranderde aan haar liefde voor Napoleon:

‘Ik weet hoeveel pijn deze daad – noodzakelijk door de grote belangen – hem heeft gedaan. Maar we zullen – beiden – geëerd worden voor het offer dat we hebben gebracht voor ons vaderland.’

Napoleon trouwde in 1810 met de Oostenrijkse prinses Maria Louise. Haar vader, keizer Frans II, was verslagen door Napoleon en moest het huwelijk accepteren.

Het huwelijk met Joséphine werd geannuleerd wegens gebrek aan getuigen.

Negen maanden later beviel Maria Louise van een zoon. Bijna gelijktijdig beviel Napoleons Poolse minnares, Maria Walewska, ook van een zoon. Napoleon was dus vruchtbaar.

Vanuit Malmaison stuurde Joséphine haar ex-man een nederige felicitatie. Na de scheiding had ze het kasteel als privéverblijf mogen houden.

Napoleon was echter nog niet klaar met oorlog voeren, en in 1812 trok hij ten strijde tegen tsaar Alexander I, die een vredesverdrag had geschonden.

De Russische veldtocht eindigde rampzalig, en Napoleon moest in 1814 aftreden. Voordat een schip hem naar zijn ballingsoord Elba bracht, schreef hij aan zijn ex-vrouw:

‘Vaarwel, mijn lieve Joséphine. Accepteer het zoals ik heb gedaan en vergeet nooit iemand die jou nooit vergeten is en nooit zal vergeten.’

Dit was de laatste brief, want Joséphine lag op sterven met een longontsteking. Haar kinderen Hortense en Eugène hoorden hun moeder ‘Bonaparte, Elba...’ mompelen voordat ze op 29 mei 1814 overleed.

Tot Napoleon het nieuws vernam, sloot hij zich 24 uur op zonder eten of drinken.

Het jaar daarop ontsnapte hij van Elba, maar hij werd verslagen bij Waterloo.

Dit keer werd de gewezen keizer naar het zeer afgelegen Sint-Helena gestuurd, waar hij op 5 mei 1821 stierf.

Napoleons laatste woorden waren: ‘Het leger, het hoofd van het leger (...) Joséphine.’