Parijs vierde feest. De inwoners vulden hun kroezen met wijn uit klaterende fonteinen.
Vanuit een raam in het Tuilerieënpaleis bekeek Napoleon het spektakel in de straten.
De vorige dag was hij gekroond tot keizer van Frankrijk. Toen de grootse ceremonie voorbij was voelde hij zich leeg en treurig.
‘Het is voor mij te laat,’ sprak hij terneergeslagen tot zijn secretaris. ‘Er is niets groots meer te doen.’
Misschien was Napoleon moe na de kroningsceremonie. Misschien overviel hem nu pas de vermoeidheid na de vele veldslagen en politieke manoeuvres.
Of misschien voelde hij het gewicht van de enorme gouden kroon die hij op zijn eigen hoofd had gezet.
Welke grote daden kon hij nog verrichten om zichzelf te bewijzen als hoofd van het keizerrijk en de dynastie die hij aan het stichten was?
De wetten van Napoleon vormden een voorbeeld voor andere landen.
Napoleon gaf Europa gelijke wetten
‘We zijn een natie met 300 wetboeken maar zonder wet,’ klaagde Napoleon.
Frankrijk werd bestuurd met wetten die verschilden per plaats, die er in de eerste plaats waren om de belangen van de hogere klassen te garanderen en die gewone burgers weinig rechtszekerheid gaven.
Napoleon liet in 1804 de ‘Code Civil’ opstellen, later hernoemd tot ‘Code Napoléon’.
Drie boeken met bijna 2300 artikelen bevatten in het juridisch hoofdwerk universele principes voor o.a. eigendomsrecht en persoonlijke vrijheid.
De wetten werden later uitgebreid en de Code verspreidde zich met de veroveringen van de keizer over Europa. Nog altijd bevat het burgerlijk wetboek van veel landen sporen van de Code.
De angst stil te moeten zitten was echter ongegrond; de keizer had meteen al de handen vol aan het in stand houden en uitbouwen van zijn rijk.
Rusland, Oostenrijk en Engeland stonden te popelen om hun concurrent in de strijd om de macht in Europa aan te pakken.
Verschillende coalities vielen aan, maar door zijn unieke strategische inzicht behaalde Napoleon een reeks militaire overwinningen zonder weerga.
In grote slagen bij Ulm, Austerlitz, Jena en Friedland maakten de troepen van de keizer korte metten met alle tegenstand.
In 1806 wist Napoleon enkele Duitse vorstendommen aan zich te binden in de zogeheten Rijnbond. Toen hij een jaar later Pruisen en Rusland aan de onderhandelingstafel dwong, was Frankrijk de sterkste macht van Europa.
Joséphine was haar man ontrouw
De Fransen bejubelden Napoleon, maar binnenskamers was de stemming nogal bedrukt.
Al tijdens de veldtocht in Egypte ontdekte Napoleon dat zijn vrouw Joséphine hem ontrouw was.
Haar volwassen kinderen konden hem nog een scheiding uit het hoofd praten, maar hun huwelijk had een deuk opgelopen.
Napoleons gevoelens voor haar veranderden en hij was teleurgesteld omdat ze samen geen erfgenaam hadden.
‘Ik hield echt van haar, maar ik respecteerde haar niet,’ vertrouwde hij later een vriend toe.
Standbeeld van Napoleons eerste vrouw, Joséphine de Beauharnais, in Parijs.
De keizer stortte zich in affaires met hofdames, officiersvrouwen en wie hij zoal tegenkwam.
Meestal was het niet meer dan een leuk verzetje na een lange werkdag, maar met één vrouw was het anders: de jonge Poolse edelvrouw Marie Walewska.
Marie was als 16-jarige uitgehuwelijkt aan een kasteelheer van 67.
Een van de weinige dingen die het paar gemeen had, was de vurige hoop dat Polen, lange tijd speelbal tussen Rusland, Oostenrijk en Pruisen, weer zelfstandig zou worden.
Toen Napoleon in 1806 tijdens zijn veldtocht in Polen kwam, spoorde Maries man zijn vrouw aan om in de gunst te komen bij Napoleon en hem voor de Poolse zaak te winnen.
‘Ik hield echt van haar, maar ik respecteerde haar niet.’ Napoleon over zijn vrouw.
Dat was niet moeilijk, want Marie was jong, mooi en welbespraakt.
Haar idealisme en puurheid troffen hem en hij viel voor de blonde schone. ‘Ik weet best dat jij zonder mij kunt leven.
Ik weet dat je hart mij niet toebehoort. Maar je bent goed en zacht, je hart is zo edel en puur,’ schreef de keizer verliefd.
Dat een onafhankelijk Polen de Russische expansie naar het westen en de Oostenrijkse ambities in het oosten konden bemoeilijken, maakte Napoleon alleen maar enthousiaster.
Hij vestigde zijn hoofdkwartier in Polen, en hij en Marie vormden een paar.
Napoleon gebruikte zijn veroveringen en zijn macht om het hertogdom Warschau te stichten, de voorloper van een zelfstandig Polen, en hij stelde een grondwet en rechtssysteem naar Frans voorbeeld in.
In het najaar van 1809 bleek Marie zwanger te zijn. Dat was voor Napoleon een schok, maar ook een openbaring.
Hij meende, door zijn kinderloze huwelijk, onvruchtbaar te zijn. Napoleon moest nu kiezen tussen zijn echtgenote en een erfgenaam. Joséphine wist dat haar man altijd voor de macht zou kiezen.
Maîtresse kreeg haar keizer niet
Op 15 december 1809 was de scheiding een feit.
In de troonzaal van het Tuilerieënpaleis luisterde een magere, bleke Joséphine naar Napoleons officiële verklaring dat zijn besluit door ‘het welzijn van Frankrijk’ was ingegeven.
Begripvol erkende Joséphine dat ze geen kinderen kon krijgen die ‘zijn politieke behoeften konden vervullen en de Franse belangen dienen’ en dat ze daarom Napoleon ‘het grootste bewijs van genegenheid en opoffering zou leveren dat ooit op aarde was gegeven’.
Toen stortte Joséphine in. Terwijl Napoleon haar hand vasthield, gaf ze haar tekst aan een ander, die hem verder voorlas.
Na de scheiding trouwde Napoleon niet met Marie Walewska. Een getrouwde vrouw kon in zijn ogen niet de rol van moeder van zijn nageslacht vervullen.
Hij liet zijn oog vallen op de Europese koningshuizen, in het bijzonder op aartshertogin Marie Louise van Oostenrijk, dochter van keizer Frans.
In maart 1810, twee maanden voor Marie beviel van zijn zoon, werd Napoleon – via een plaatsvervanger – in de echt verbonden met de pas 18-jarige Marie Louise.
Een paar weken later ontmoette hij zijn bruid, en het werd een gelukkig huwelijk. ‘Wij vormen een hecht paar en hij houdt heel veel van mij.
Hij is innemend en vriendelijk, en onmogelijk te weerstaan,’ schreef Marie Louise aan haar vader.
Een jaar na de bruiloft, in maart 1811, kregen ze een zoon, Frans Karel Jozef Bonaparte, die meteen de titel ‘koning van Rome’ meekreeg.
Marie Louise schonk Napoleon een erfgenaam, Napoleon II, koning van Rome.
Politiek gezien leek het huwelijk voor Napoleon voordelig.
De Oostenrijkse Habsburgers waren de oudste, meest gerespecteerde dynastie van Europa en Napoleon werd door de verbintenis niet langer als parvenu gezien. Ook was een verbond met de aartsvijand een goede manier om zijn macht te behouden.
Maar het weerhield Oostenrijk er niet van al een jaar later, in 1812, een oorlog tegen Napoleon te beginnen.
Het geluk liet de keizer in deze oorlog in de steek. Het lukte hem niet de macht van Engeland op zee te breken en via een handelsblokkade probeerde hij vergeefs het land economisch te ruïneren.
Het slechtst ging het in Spanje. Daar zette Napoleon de koning af en verving hem door zijn eigen broer Jozef Bonaparte, tegen diens wil.
Toen Jozef in Spanje aankwam, rapporteerde hij dat ‘de eer schipbreuk zou lijden in Spanje’.
Napoleons Europa
Als keizer boekte Napoleon spectaculaire zeges op de Europese slagvelden en met diplomatiek vernuft kreeg hij het grootste deel van het continent in zijn macht.
Groene gebieden = Geallieerde gebieden
- De invloed van Napoleon strekte zich uit tot ver buiten de grenzen van zijn keizerrijk. Spanje, Zwitserland, de rest van Duitsland en Italië en het zelfstandige hertogdom Warschau waren verbonden met het kolossale Franse keizerrijk.
Witte gebieden = Het keizerrijk
- In 1812 omvatte Napoleons keizerrijk het huidige Frankrijk, België, Nederland en Luxemburg en grote delen van Duitsland, Italië, Kroatië en Slovenië. Plus belangrijke koloniën in Azië, Afrika en het Caribisch gebied.
De katholieke Spanjaarden moesten niets hebben van de Fransen en de hervormingen van Napoleon, die de macht van de kerk inperkte, echtscheidingen invoerde en de inquisitie afschafte.
Er ontstond een guerrilla, Franse gouverneurs werden vermoord en de lijken van Franse soldaten hingen in Madrid aan de lantaarnpalen.
De Spanjaarden riepen de hulp van de Britten in en ook de Oostenrijkers sloten zich aan. Langzaam werd Napoleon teruggedrongen.
Napoleon blaast aftocht in Rusland
Ook de Russen negeerden de handelsblokkade van de Britten, en de tsaar was ontstemd over Napoleons steun aan een zelfstandig Polen.
In 1812 kwam het tot een treffen toen Napoleon met zijn 600.000 man sterke Grande Armée naar Moskou optrok.
In plaats van te triomferen sloegen de Fransen op de vlucht voor de Russische winter en de aftocht eindigde in een van de grootste militaire catastrofes uit de geschiedenis.
De terugtocht uit Moskou was rampzalig en werd het begin van het einde voor Napoleon.
Kou, honger en ziekte kostten zo’n half miljoen soldaten het leven.
Toen het leger Parijs binnenstrompelde, werd Napoleon wantrouwig en misnoegd onthaald. De keizer had gefaald. De Franse koningsgezinden wonnen terrein, en Britse troepen rukten op.
Op 30 maart 1814 barstte de aanval op Parijs los ‘als een genadeloze donkere vloedgolf,’ zo schreef een waarnemer.
Toen het voorjaar aanbrak in Parijs werd Napoleon door zijn maarschalken, door de geallieerden en zelfs door zijn vrouw in de steek gelaten.
Marie Louise ging met hun zoon terug naar Oostenrijk en de drie werden nooit meer herenigd.
Napoleon moest aftreden en ging op 11 april onvrijwillig in ballingschap op Elba in de Middellandse Zee.