Leef voluit, sterf jong en geef je natie nieuwe hoop. Dat zou het motto kunnen zijn van het korte leven van Jeanne d’Arc (1412-1431), de Maagd van Orléans.
In de laatste paar drukke jaren van haar leven wist het eenvoudige boerenmeisje uit Domrémy als Franse legerleider herhaaldelijk de Britten te verslaan in de Honderdjarige Oorlog, voor ze uiteindelijk als ketter stierf op de brandstapel.
Volg het leven van Jeanne d’Arc hier. Van toen ze als jong meisje Gods stem hoorde, die haar vertelde dat ze voorbestemd was om wonderen te doen, totdat ze eeuwen na haar dood heilig werd verklaard.
Inhoud
- Jeanne d’Arc en de stemmen
- Het leven van Jeanne d’Arc in jaartallen
- Jeanne d’Arc trekt eropuit om Frankrijk te bevrijden
- Jeanne verborg haar rondingen
- Op audiëntie bij de kroonprins
- Overwinning in Orléans
- Honderdjarige Oorlog – tijdlijn
- Geluk van Maagd van Orléans raakt op
- Jeanne d’Arc wordt gevangengenomen
Jeanne d’Arc en de stemmen
In het begin nam ze de stemmen niet serieus. Het meisje hoorde ze voor het eerst toen ze 12 jaar oud was, in de zomer van 1424.
In haar tuin in het dorpje Domrémy zag ze plotseling een glinsterende straal van goud, die trilde in de middaghitte. Uit een wolk van licht kwam een stem, die haar opdroeg vroom te zijn en naar de kerk te gaan.
Even plotseling als de mysterieuze stem was gekomen, verdween hij ook weer. Jeanne d’Arc bleef als verstijfd staan en wist niet wat haar was overkomen.
Misschien was het allemaal maar een droom geweest. Ze besloot om niemand over de wonderbaarlijke gebeurtenis te vertellen, zelf niet haar ouders. Hoe zou ze immers iets kunnen uitleggen wat zelf niet begreep?
Door God uitverkoren
Maar toen ze weer stemmen hoorde, en nog eens, steeds vaker, wist Jeanne het zeker: ze kwamen uit de hemel en zouden nooit meer weggaan, maar haar trouw blijven vergezellen.
De hemelse stemmen spraken op elk moment tot haar: als ze in bed lag, als ze tot God bad, als de kerkklokken luidden, als ze in het veld was, altijd. Het ging steeds gepaard met lichtflitsen en ze gaven haar een veilig gevoel.
Door de effectieve Engelse langbogen leden de trotse Franse ridders vele smadelijke nederlagen.
Na verloop van tijd kon ze de mysterieuze metgezellen ook een gezicht geven. Het waren engelen, naar haar gezonden met belangrijke boodschappen.
In het begin waren de instructies onduidelijk, maar ze werden steeds nauwkeuriger: ‘Je bent voorbestemd om wonderen te verrichten, want je bent door God uitverkoren om Frankrijk te verlossen, de vijand te verdrijven en prins Karel tot koning te maken’, luidde de boodschap.
Het leven van Jeanne d’Arc in jaartallen
De mogelijke geboorteplaats van Jeanne d-Arc, Domrémy-la-Pucelle, ligt in het noordoosten van Frankrijk.
Van boerenmeisje tot heilige
1412
Jeanne d’Arc wordt geboren in het plaatsje Domrémy-la-Pucelle in het oosten van Frankrijk. Als precieze geboortedatum wordt soms 6 januari 1412 aangegeven, maar het bewijs voor die datering is dun.
1429
In opdracht van de stemmen sluit Jeanne zich aan bij het leger van Karel VII.
April 1429
Jeanne d’Arc, die nu mannenkleren draagt, krijgt het bevel over een klein leger.
Mei 1429
Jeanne d’Arc ontzet het belegerde Orléans en krijgt hierna de bijnaam de Maagd van Orléans.
December 1429
Jeanne d’Arc en haar familie worden door Karel VII geridderd.
Mei 1430
Jeanne d’Arc wordt gevangengenomen en uitgeleverd aan de Engelsen.
Mei 1431
Jeanne d’Arc wordt als ketter veroordeeld en verbrand.
Mei 1920
Paus Benedictus XV verklaart de Maagd van Orléans heilig.
Jeanne d’Arc trekt eropuit om Frankrijk te bevrijden
Jeanne d’Arc groeide op in een roerige tijd. Ze werd geboren in een rijk dat al tientallen jaren een bloedige oorlog met de Engelsen uitvocht en aan de verliezende hand was. Het hele land ten noorden van de Loire was in handen van de vijand, en de Engelsen hadden een machtige bondgenoot in de hertog van Bourgondië.
Terwijl de volwassenen in Domrémy zich met de oorlog bezighielden, probeerden hun kinderen zo veel mogelijk te spelen in de schaarse vrije tijd die ze kregen.
Maar Jeanne was anders. Zo vaak als ze kon ging ze bidden in de dorpskerk. Ze werd ermee gepest dat ze te vroom was, en was liever alleen. Maar als ze aan Gods wil gehoor wilde geven, moest ze de geborgenheid van het ouderlijk huis ontvluchten.
De basiliek Sainte-Jeanne-d’Arc in Domrémy-la-Pucelle, die is gewijd aan Jeanne d’Arc.
Hoe graag ze ook wilde, Jeanne d’Arc kon de stemmen niet negeren. Ze zeiden haar dat ze de slotvoogd van een naburig kasteel moest bezoeken om hem te vertellen dat ze was uitverkoren als verlosser van Frankrijk.
In mei 1428 maakte ze de lange voettocht naar kasteelheer Robert Baudricourt, die niet erg veel aandacht schonk aan het tengere meisje met haar zwarte haar en indringende blik.
Toen ze plechtig verklaarde dat ze naar prins Karel gebracht wilde worden, lachte Baudricourt haar vierkant uit, waarna hij in woede uitbarstte: ‘Wil je me belachelijk maken? Je verdient een pak slaag. Ga naar huis.’
De situatie in Frankrijk werd met de dag slechter. In oktober 1428 belegerden de Engelsen Orléans, waardoor heel Zuid-Frankrijk in hun handen kon vallen.
Wanhopig probeerde Jeanne om Baudricourt nog één keer over te halen haar naar de prins te brengen.
Jeanne verborg haar rondingen
De slotvoogd wilde nu wel naar het meisje luisteren, want elk voorstel was welkom in deze donkere tijden voor het Franse rijk.
Maar Baudricourt kon zich er nog altijd helemaal niets bij voorstellen hoe deze 16-jarige boerendochter ook maar iets voor het vaderland kon betekenen, zelfs al hoorde ze stemmen die de overwinning aankondigden.
Het keerpunt kwam toen Jeanne d’Arc een Franse nederlaag in de buurt van Orléans voorspelde. Franse troepen leden op 12 februari 1429 zware verliezen bij deze slag.
Toen Baudricourt vernam dat Jeanne gelijk had gehad met haar voorspelling, ging hij overstag. Dit meisje was zo bijzonder dat hij maar het beste aan haar verzoek kon voldoen om haar naar het hof te laten brengen.
In manskleding en begeleid door zes mannen begon Jeanne eind februari 1429 aan de 500 kilometer lange reis dwars door Frankrijk naar het stadje Chinon, waar prins Karel woonde.
Om niet door de vijand ontdekt te worden reisde het gezelschap meestal ’s nachts. De ‘Maagd’, zoals Jeanne zich noemde, verborg haar rondingen onder truien en broeken.
Ze had de stemmen beloofd dat ze maagd zou blijven zolang het God behaagde, en om niet op te vallen te midden van mannelijke soldaten had ze ook haar haar kort geknipt.
LEES OOK: Hoe oud werden middeleeuwers?
Op audiëntie bij de kroonprins
Na 11 dagen reizen kwam het gezelschap aan in Chinon. Karel liet Jeanne met tegenzin op audiëntie komen.
Het gerucht ging al dat het boerenmeisje helderziend was, en door God gezonden was, maar hoewel de kroonprins van een land op de rand van de afgrond wel wat goddelijke steun kon gebruiken, was hij een beetje sceptisch.
Elke zichzelf respecterende Franse stad heeft een monument voor Jeanne d’Arc. Dit is een verguld ruiterstandbeeld op de Place des Pyramides in Parijs.
Velen gingen prat op bovennatuurlijke krachten, maar hij moest de eerste nog tegenkomen die echt wonderen kon verrichten.
Jeanne bleek echter anders. Ze was bescheiden en verlegen, maar had een rotsvast vertrouwen in haar eigen vermogens.
Ze viel voor Karel op haar knieën en sprak met een indringende stem: ‘Waarde troonopvolger. Ik ben door God gezonden om Frankrijk te redden en u te helpen tot koning gekroond te worden.’
Om haar woorden kracht bij te zetten herhaalde ze letterlijk een gebed dat Karel op een dag in november 1428 alleen in zijn slaapkamer had opgezegd.
Ze vroeg toestemming om een leger aan te voeren, zodat ze erop uit kon trekken om Orléans te bevrijden.
Speciale wapenrusting
De kroonprins twijfelde nog, maar was onder de indruk van haar verhaal. Om er zeker van te zijn dat ze geen bedriegster was, stuurde hij haar naar Poitiers, waar ze verhoord zou worden door bisschoppen en andere geleerden.
Rustig en zelfverzekerd gaf Jeanne antwoord op de vragen, maar de theologen wilden bewijzen zien. Toen ze haar lieten gaan zonder duidelijk oordeel, besloot Karel toch het erop te wagen.
Op bevel van Karel kreeg Jeanne een speciale wapenrusting, een paard en een lans. Ze kreeg ook een vaandel waarop Jezus en twee engelen en lelies stonden, het traditionele symbool van Frankrijk.
Bewapend en klaar voor de strijd stuurde ze een brief naar de Engelsen: ‘Geef de sleutels van alle steden die jullie ingenomen hebben aan de Maagd die gezonden is door God. Ga terug naar Engeland of de Maagd zal jullie uit Frankrijk verdrijven’, dreigde ze.
Overwinning in Orléans
Op vrijdag 29 april 1429 bereikte het nieuws Orléans dat een leger onder aanvoering van een 17-jarige maagd op weg was om de stad te bevrijden van de Engelsen.
Die dag trok Jeanne d’Arc aan het hoofd van een leger van 3500 man de belegerde stad binnen, waar ze door de inwoners met gejuich werd ontvangen.
De Engelsen grepen niet in, maar bleven in hun vestingen rond de stad. Ze wisten niet wat ze met de situatie aan moesten.
Ze hadden over het door God gezonden boerenmeisje gehoord. Maar toen ze het tengere meisje te paard zagen, leek ze niet bepaald op een angstaanjagende legeraanvoerder.
In de ochtend van 4 mei gingen de Franse troepen de Engelse stellingen te lijf. Jeanne ging met haar vaandel voor in de strijd en vuurde haar troepen hartstochtelijk aan.
De slag was snel voorbij: binnen een paar uur nam het leger een kerk in die de Engelsen moeizaam in een half jaar hadden veroverd.
Getroffen door een pijl
Die avond luidden in Orléans alle klokken en de volgende dag liet Jeanne d’Arc een pijl naar de Engelsen schieten met een brief waarin een ultimatum stond: ‘God zegt via mij, de Maagd, dat jullie alle stellingen moeten verlaten en terug moeten keren naar waar jullie vandaan komen. Als jullie dat niet doen, zal het jullie duur komen te staan.’
De Engelsen gaven geen gevolg aan de oproep, en Jeannes troepen trokken ten aanval. De volgende dagen vielen de Engelse stellingen één voor één.
Jeanne d’Arc in Reims bij de kroning van Karel VII. Fresco dat tussen 1886-1890 door Jules Eugène Lenepveu is geschilderd voor het Panthéon de Paris.
Jeanne was overal in de veldslag, onstuitbaar en onbevreesd, hoewel ze voorzien had dat ze bij deze slag gewond zou raken.
Die voorspelling kwam uit: ze werd vlak boven haar borst door een pijl getroffen en viel van haar paard. Bloedend werd ze van het slagveld afgevoerd, maar een paar uur later zat ze alweer in het zadel, bereid om tot het uiterste te vechten voor Orléans en Frankrijk.
Alleen al door aanwezig te zijn en door haar zelfverzekerde uitstraling gaf Jeanne het leger moed, en alle twijfel in de gelederen werd omgezet in strijdlust toen ze met het vaandel in de hand de troepen aanvoerde.
Op 8 mei 1429 was de slag gewonnen en sloegen de Engelsen op de vlucht. Jeanne had bereikt wat geen generaal was gelukt.
Terwijl de inwoners hun dappere verdedigers bedankten, trok de Maagd van Orléans, zoals ze nu genoemd werd, zich terug in haar verblijf om haar wonden te verzorgen, wat te eten en God te danken.
Het nieuws van de overwinning verspreidde zich als een lopend vuurtje en de triomf krikte het moreel van de Fransen tot ongekende hoogten op.
De Maagd van Orléans en haar lelievaandel werden het symbool van de overwinning, en toen haar leger de Engelsen op 18 juni 1429 versloeg in Patay, 20 kilometer van Orléans, was zelfs de grootste scepticus overtuigd: deze jonge strijdster was door de hemel gezonden.
Haar troepen hadden de Engelsen in de pan gehakt. Ongeveer 2200 Engelse soldaten waren gesneuveld, de Franse verliezen waren te verwaarlozen.
Deze zege was het begin van de herovering van het land ten noorden van de Loire.
Bevrijder van Frankrijk
Jarenlang hadden de stemmen Jeanne d’Arc opgedragen Karel tot koning te laten kronen, en na de slag in Patay lag de weg naar de traditionele kroningskerk in Reims open.
Op 17 juli 1429 wemelde het in de stad van de opgewekte en feestvierende Fransen – iedereen wilde dit feest meemaken, van edelen in volle wapenrusting tot armen in hun minst sjofele kleding.
Iedereen straalde, maar niemand zozeer als prins Karel en zijn vrouwelijke legeraanvoerder.
Prachtig gekleed in een mantel met gouden versierselen reed de aanstaande koning in een stoet door Reims, op weg naar de kathedraal, en vlak achter hem volgde de Maagd van Orléans in haar harnas, met het vaandel in de hand.
Gejuich weerklonk in de straten, maar het was onmogelijk te zeggen voor wie het hardst gejubeld werd.
De kroning van Karel VII tot koning was voor Jeanne d’Arc een hoogtepunt.
In zeer korte tijd, slechts vijf maanden nadat ze haar geboorteplaats Domrémy als eenvoudig boerenmeisje verlaten had, was ze uitgegroeid tot de redder van Frankrijk.
Het ging haar en het Franse rijk voor de wind: terwijl ze eerst in een haveloze jurk op een ongezadeld werkpaard had gezeten, droeg ze nu een harnas en rode mantel van goudbrokaat.
Ze had haar eigen strijdros en biechtvader, werd omringd door dienaars en verkeerde in het gezelschap van koningen en edelen. Niets leek haar te kunnen stoppen, en niets minder dan de herovering van de hoofdstad Parijs was het volgende doel.
Honderdjarige Oorlog – tijdlijn
Geluk van Maagd van Orléans raakt op
Maar Jeannes plan om al de dag na de kroning naar Parijs op te rukken werd verstoord. Frankrijk vierde feest, en de hoofdpersoon van de festiviteiten had geen haast.
In plaats van meteen naar de hoofdstad te gaan en in één keer de Engelsen het land uit te jagen, koos hij voor een voorzichtige aanpak.
De koning wilde met de hertog van Bourgondië, die was overgelopen, onderhandelen over een vredesverdrag.
Geregeld vroeg Jeanne om toestemming om Parijs te veroveren, maar toen ze die eindelijk kreeg, in september 1429, ging het mis.
Oorlog in de tijd van Jeanne d’Arc.
De Engelsen waren veel te sterk, en hoewel ze voorop reed en haar troepen aanmoedigde, leed ze haar eerste nederlaag als legeraanvoerder.
Wonderen bleven deze keer uit. De Franse soldaten trokken zich beschaamd terug, en de Maagd zelf werd door een pijl in haar heup getroffen, waardoor ze in het heetst van de strijd het slagveld zwaargewond moest verlaten.
Terwijl ze tegen haar wil afgevoerd werd, riep ze tegen de troepen dat ze opnieuw in de aanval moesten gaan. Maar de nederlaag was onvermijdelijk.
Het geluk had Jeanne deze keer in de steek gelaten, en God misschien ook. Ze ontving geen goddelijke bevelen meer, de hemelse stemmen bleven zwijgen.
Jeanne d’Arc wordt gevangengenomen
Het fiasco in Parijs zou voor Jeanne d’Arc de eerste stap op weg naar de afgrond worden. Ze bracht een lange winter door bij de koning, geplaagd door de pijn van haar verwonding, terwijl ze verlangde naar Domrémy, ver weg van de intriges, roddels en eeuwige feesten aan het hof.
Ze miste haar familie, en wilde niets liever dan dat ze de stemmen die haar jarenlang tot inspiratie en troost hadden gediend, weer zou horen.
Toen de stemmen in het voorjaar van 1430 eindelijk weer tot haar spraken, hadden ze voor het eerst een onaangename mededeling: ‘Je zult vóór het midden van de zomer gevangengenomen worden’, waarschuwden ze.
Met de zekerheid dat het lot onafwendbaar was, maar ook in de hoop nog steeds haar land te kunnen dienen, probeerde Jeanne in mei 1430 de door de Bourgondiërs belegerde stad Compiègne te bevrijden.
Eerst verliep de strijd goed, maar toen de vijand steeds versterkingen kreeg, moesten Jeanne en haar kleine leger hun toevlucht zoeken achter de stadsmuren.
Galopperend in de achterhoede probeerde Jeanne wanhopig haar soldaten te verdedigen, maar net toen haar troepen veilig door de stadspoort gekomen waren, ging de ophaalbrug omhoog.
Jeanne was buitengesloten. Ze vocht tot het uiterste, maar het was een verloren strijd. ‘Geef je over’, klonk het van alle kanten.
Toen ze weigerde, werd ze van haar paard getrokken en gevangengenomen.
Verkocht aan hoogste bieder
De hertog van Bourgondië was dolblij met zijn trofee. In de middeleeuwen werden belangrijke gevangenen vaak vrijgekocht door hun familie.
Jeanne d’Arc had weliswaar geen familieleden die het losgeld konden opbrengen, maar de Maagd van Orléans zou toch een vermogen waard moeten zijn voor Karel VII.
Boodschappers werden naar het Franse hof gestuurd, en in de tussentijd werd Jeanne met respect behandeld.
Maar de koning weigerde om zijn portemonnee te trekken. Terwijl veel Fransen diepbedroefd waren omdat ze gevangen zat, wilde Karel VII het losgeld niet aan de hertog betalen.
Ze had het Franse leger naar overwinningen geleid, ze had het mogelijk gemaakt dat de prins gekroond werd, ze had meer voor Frankrijk gedaan dan wie ook. Maar nu werd ze aan haar lot overgelaten.
De hertog van Bourgondië nam Jeanne gevangen en verkocht haar aan zijn Engelse bondgenoten.
De Engelse regent Bedford was minder gierig dan de Franse koning. Voor een losgeld van 10.000 pond, een vermogen in die tijd, kocht hij de kostbare gevangene en sloot haar op in Rouen, in Noord-Frankrijk.
Hier werd de inmiddels 19-jarige Jeanne in december 1430 in een cel gestopt en vastgeketend.
In Rouen kwam een abrupt einde aan de respectvolle behandeling. Dag en nacht vreesde Jeanne te worden verkracht door haar gevangenbewaarders, die voortdurend grove opmerkingen maakten over haar maagdelijkheid.
Ze bonsden steeds op de deur en vroegen: ‘Kan een heks maagd zijn? Dat moeten we eens onderzoeken.’
De doodsbange Jeanne hoopte dat haar mannenkleding haar zou beschermen: twee broeken, die stevig aan haar tuniek vastzaten.
Rechtszaak tegen Jeanne d’Arc
Op 21 februari 1431 begonnen de verhoren. Maandenlang werd Jeanne door de ene na de andere geestelijke ondervraagd. De rechters waren Frans, maar de Engelsen hadden hen zorgvuldig uitgekozen.
Vanaf dag een was duidelijk dat de rechtszaak maar één doel diende: Jeanne als ketter ter dood veroordelen en op de brandsstapel brengen. Voor haar verdediging was geen enkele getuige opgeroepen.
Jeanne kreeg een spervuur van vragen: Ben je met de duivel geweest? Heb je Karel VII behekst? Draag je mannenkleren omdat je een ketter bent? Ben je een heks? Een valse profeet? Of een afvallige, kwaadaardige godslasteraar? Heeft je vaandel magische krachten?
Jeanne verklaarde eerlijk wat ze tegen iedereen had gezegd sinds ze Domrémy verlaten had. Dat ze opdrachten van hemelse stemmen had gekregen.
Maar ze werd onthaald op hoongelach en wantrouwen. De stemmen waren volgens de aanklager ‘vals’ en ‘duivels’.
Haar kleding bewees overtuigend dat Jeanne d’Arc een ketter was. Een vrouw draagt geen mannenkleren, dat is heiligschennis en respectloos tegenover God, zo luidde de aanklacht.
Na maanden van lange en uitputtende verhoren kreeg Jeanne een ultimatum: ze kon haar ketterste gedachten verloochenen en bekennen dat de stemmen het werk van de duivel waren, of ze ging op de brandstapel.
LEES OOK: Martelmethoden: De 10 wreedste uit de geschiedenis
Verbrand de heks!
‘Als ik zou zeggen dat God mij niet gestuurd heeft, zou ik mezelf veroordelen, want het is de waarheid dat God me gestuurd heeft’, zei ze.
In de ochtend van 30 mei 1431 stond Jeanne voor de brandstapel in Rouen, ter dood veroordeeld. Ongeduldig keken Engelse toeschouwers uit naar het moment dat ze zou branden. ‘Gebeurt er nog wat? Of moeten we tot vanmiddag wachten?’, hoonden ze.
‘Verbrand de heks’, schreeuwden anderen vanuit de menigte, die almaar groeide. De zichtbaar doodsbange Jeanne werd naar de paal gebracht en vervolgens vastgebonden.
De beul pakte een fakkel en stak de stapel brandhout onder haar voeten aan.
Haar laatste wens werd ingewilligd. Tot het laatste moment werd een aantal kruisen voor haar gezicht gehouden.
Terwijl het vuur loeide en knetterde riep Jeanne d’Arc telkens: ‘Jezus, help mij, Jezus, help mij.’ Dit zouden haar laatste woorden worden. Haar hoofd viel naar voren en het vuur verbrandde haar 19-jarige lichaam tot as.
5 films over Jeanne d’Arc:
Maria Falconetti als Jeanne d’Arc in de stomme film van de Deense regisseur Carl Th. Dreyer uit 1928: La Passion de Jeanne d’Arc.
HISTORIA beveelt aan
Er zijn talloze films gemaakt over het leven van Jeanne d’Arc. De schrijvers van HISTORIA kozen vijf persoonlijke favorieten.
La Passion de Jeanne d’Arc, 1928
Dit meesterwerk van de Deense regisseur Carl Theodor Dreyer focust op de rechtszaak tegen Jeanne d’Arc en wordt door velen beschouwd als een van de belangrijkste films uit de filmgeschiedenis.
Jeanne d’Arc, 1999
In deze mooie film met onder anderen Milla Jovovich, John Malkovich en Dustin Hoffman vertelt de Fransman Luc Besson het verhaal van Jeanne d’Arc op voortreffelijke wijze.
Joan of Arc, 1999
Geproduceerd voor televisie maar met het budget van een echte speelfilm. In deze tweedelige verfilming van het leven van Jeanne d’Arc spelen onder meer Peter O’Toole en Neil Patrick Harris een rol.
Joan of Arc (Jeanne), 2019
De tweede film in een korte serie over het leven van Jeanne d’Arc. Deze moderne Franse film is geen meesterwerk, maar toch een uitstekende moderne hervertelling van het laatste deel van het leven van de Maagd van Orléans.
Joan of Arc, 1948
Deze film met Ingrid Bergman als Jeanne richt zich in het bijzonder op de religieuze aspecten. Als je geïnteresseerd bent in Jeanne d’Arc als heilige is deze film een aanrader.