Bernard Montgomery verschijnt ten tonele
Ga zitten!’ beveelt de tengere man met het spitse gezicht die voor zijn barak is gaan staan en die de bruinverbrande officieren van het Britse 8e Leger aankijkt. Hij stelt zich voor als Bernard Montgomery, en met zijn kenmerkende piepstem legt hij zijn strategie aan hen voor.
De 50 à 60 mannen hebben niet al te hoge verwachtingen van hun nieuwe opperbevelhebber. Nu al ruim een jaar vechten de Britten tegen het Duitse Afrikakorps onder leiding van Erwin Rommel. Het is één grote nederlaag met duizenden doden tot gevolg: de Duitse veldmaarschalk is niet te verslaan. Ook deze 13e augustus 1942 is weer een gloeiend hete, lange en deprimerende dag in de Egyptische woestijn.
‘We zullen standhouden en vechten. Niet meer terugtrekken. Ik heb bevolen om alle instructies tot terugtrekking te verbranden,’ aldus Montgomery tegen de verbijsterde officieren.
‘Wie denkt dat we Rommel niet kunnen hebben, mag nu opstaan en vertrekken. Twijfelaars kan ik niet gebruiken,’ gaat hij verder.
Maar niemand staat op, en in de ogenblikken daarna voelen de mannen hun zelfvertrouwen groeien. Montgomery meldt dat alle soldaten de komende weken moeten trainen, ook in het schieten. Het 8e Leger zal worden versterkt met duizenden extra Britten, naast 300 Amerikaanse Sherman-tanks. Daarmee komt het 8e Leger op zo’n 220.000 man. Dan verheft hij zijn stem: ‘Rommel en zijn leger zullen een heel eind uit Afrika worden gegooid!’
Bernard Montgomery was tweede keus
Noord-Afrika is een buitenkans voor de 54-jarige Bernard Law Montgomery. De Britse premier Winston Churchill zit te springen om een overwinning op de nazi’s, en heeft daarom in het voorjaar van 1942 al besloten om de legerleiding in Afrika te zullen vervangen.
Churchill had zijn oog laten vallen op generaal William Gott, maar die kwam een paar weken voor zijn aantreden om toen zijn vliegtuig door de Duitsers bij Caïro werd neergehaald. Daarom werd het de grijze muis Montgomery, wiens enige wapenfeit was dat hij zijn mannen twee jaar eerder levend uit Duinkerken had gekregen. Verder stond hij bekend als een uitstekend legertheoreticus – en een zuurpruim, die zijn ondergeschikten en zijn bazen voortdurend de volle laag gaf als ze niet naar hem luisterden.
Tijdens zijn eerste ontmoeting met Churchill bestond Montgomery het om na het diner de drankjes en sigaren van de joviale premier af te slaan. Churchill had dan ook heel wat uit te leggen toen hij zijn benoeming van Montgomery als opperbevelhebber in de woestijnoorlog voor het publiek moest toelichten.
‘Als hij vervelend is voor zijn directe omgeving, is hij ook vervelend voor zijn vijand,’ sprak Winston Churchill. Zijn toehoorders dachten er het hunne van.
Duel tussen Montgomery en Rommel
De Britse soldaten in de woestijn van Noord-Afrika schrikken wakker van het gedreun en de lichtflitsen. Twee weken na het aantreden van Montgomery zien ze bij het maanlicht de pantserdivisie van Rommel naar de Britse stellingen bij Alam Halfa rollen, even ten zuiden van de sleutelstad El Alamein.
Een officier spoedt zich naar Montgomery’s tent om de komst van de Duitsers te melden. Maar als hij hem wakker schudt en inlicht, zegt de legerleider alleen: ‘Perfect! Uit de kunst!’ – waarna hij rustig doorslaapt.
Al sinds Montgomery het bevel over het woestijnleger voert, is hij ervan overtuigd dat Rommel eerst Alam Halfa zal aanvallen om vervolgens door te stoten naar El Alamein. Daarom zet hij alles in op de versterking van Alam Halfa. De Britse troepenmacht mag zich onder geen enkel beding naar het open terrein laten lokken, waar de soldaten kanonnenvoer voor de Duitsers zijn. En zolang de Britten deze strategie trouw blijven, kan Montgomery rustig slapen.
De generaal krijgt gelijk. Zes dagen beuken Rommels pantserdivisies in op Alam Halfa, en de Britten wijken geen duimbreed. Ondertussen laat de Royal Air Force het bommen op de Duitsers regenen, tot Rommel zich wel moet terugtrekken.
De slag was vrij onbeduidend, maar voor het moreel is het een klinkende overwinning: voor het eerst hebben de Britten Rommel een pak slaag gegeven. Bovendien is het een opsteker voor Montgomery, die de gang van zaken al voorspelde.
Herinneringen aan de Eerste Wereldoorlog
De avond van 23 oktober 1942 is heel stil. Bij een uitkijkpost bij El Alamein staan Montgomery en de stafofficier Freddie de Guingand in het donker. De komende uren zijn beslissend voor het verloop van de woestijnoorlog. De slag om Alam Halfa was nog maar een beginnetje, en nu komt het echte werk.
Voor Montgomery is het bepaald niet voor het eerst dat hij bereid is om het noodlot te tarten op het slagveld. Op de dag af 28 jaar eerder, tijdens de Eerste Wereldoorlog in het najaar van 1914, lag hij in een loopgraaf bij de grens van Frankrijk en België, toen ineens een luid bevel klonkt: ‘Ten aanval!’
Met zijn kleine bataljon stormde Montgomery naar de Duitse stellingen in, zoals hij later schreef, ‘een regen van kogels van geweren en mitrailleurs en een heel onweer van granaatsplinters’.Hij liep voorop, maar kwam niet ver. Na een paar meter struikelde hij over zijn sabel, die aan zijn riem hing. En toen hij overeind kwam, zag hij dat de meesten om hem heen dood waren. Montgomery was dus in feite gered door zijn eigen onhandigheid.
Kort daarna werd zijn rechterlong getroffen en viel hij op het slagveld neer. Een soldaat die hem in veiligheid probeerde te brengen, werd in zijn hoofd geschoten, en de uren daarop lag Montgomery roerloos in niemandsland. Met een dode kameraad boven op zich.
Bernard Montgomery neemt wraak
28 jaar later staat Montgomery bij El Alamein. Het uur der wrake is daar. Om 21.25 uur geeft hij het startsignaal voor operatie Lightfoot, en dan begint het vernietigende artilleriebombardement. Anderhalf uur lang bestoken 680 Britse kanonnen de Duitse stellingen, waarna de infanterie weet op te rukken.
De Duitsers zijn totaal onvoorbereid. Rommel is zelfs in Oostenrijk aan het kuren, en nu moet hij in allerijl terug naar het front. Maar de legendarische ‘woestijnvos’ is te laat. Al na tien dagen – op 2 november – dringen de Britse eenheden door de Duitse verdediging, geholpen door troepen uit Australië, Zuid-Afrika en Nieuw-Zeeland.
De triomf van de geallieerde troepen is compleet als de Duitse generaal Von Thoma gevangengenomen en naar het Britse hoofdkwartier geleid wordt. Montgomery nodigt hem uit voor een diner, terwijl in de verte de kanonnen bulderen. ‘Een aardige vent, en hij praat graag over de recente gebeurtenissen,’ noteert Montgomery in zijn dagboek.