Terwijl de laatste zonnestralen over het paleis strijken van Pella, de hoofdstad van Macedonië, wiegt in een weelderig versierd vertrek een knappe jonge koningin haar pasgeboren kindje.
Waakzaam kijkt ze op als ze vlugge voetstappen hoort. De deur zwaait open en een bode overhandigt een papyrusrol aan een dienares, die hardop begint te lezen.
In dezelfde nacht dat zij haar zoon baarde, is de beroemde Artemis-tempel in Efeze afgebrand.
De priesters zien hierin een waarschuwing dat er ergens ter wereld een fakkel is aangestoken die het oosten in brand zal zetten.
Koningin Olympias lacht in haar vuistje.
De gebeurtenis zal voor altijd gekoppeld blijven aan de geboorte van haar zoon Alexander. En zij zal er wel voor zorgen dat hij beseft welk groots lot de goden voor hem beschikt hebben.
Moeder Alexander de Grote creëerde grootheidswaanzin
Dit speelde zich af in 356 v.Chr. Toen konden alleen de goden weten dat de zuigeling 25 jaar later al gehakt zou maken van ’s werelds sterkste leger en zich heerser van een van de grootste rijken uit de geschiedenis kon noemen.
Alexander was de zoon van Philippus II van Macedonië, een uitdijende staat aan de noordflank van Griekenland.
Zijn moeder Olympias was als prinses geboren in het buurlandje Epeiros (nu in Albanië).
Alexander de Grote drukte zijn stempel op de geschiedenis
- Alexander de Grote werd in 365 v.Chr. geboren.
- Alexander werd na zijn vader Philippus II op zijn 20e koning van Macedonië.
- Hij maakte meteen werk van zijn vaders plannen om het rijk naar het oosten uit te breiden. Met zijn professionele leger startte Alexander de Grote de expeditie die hem in de loop van een paar jaar Anatolië, Egypte en Perzië opleverde.
- Alexander de Grote had voor zijn 30e grote delen van de wereld veroverd.
- Alexander had loyale troepen omdat hij vrijgevig was en altijd zelf meevocht. Hij kende geen vrees en hij liep negen keer levensbedreigende verwondingen op.
- Hij rijk van Alexander de Grote groeide in recordtempo. Hij liet de handel opbloeien door miljoenen gestandaardiseerde munten in omloop te brengen.
- Met zijn veroveringen werd ook de hellenistische cultuur uitgebreid, die de wereldgeschiedenis veranderde en nog steeds terug te zien is.
- Alexander trouwde drie keer en had één officieel kind: zijn zoon Alexander IV.
- Alexander de Grote stierf op zijn 33e in 323 v.Chr. en werd te ruste gelegd in een gouden kist. Maar waar zijn graf is, is een mysterie.
Philippus, die al vele echtgenotes had, trouwde met Olympias om machtspolitieke redenen.
Maar hij liet duidelijk weten dat hij zijn mooie vrouw en haar hele volk maar barbaren vond.
Hij was deze mening toegedaan omdat Olympias zich in haar vaderland had overgegeven aan orfische en dionysische mysterieriten en met slangen in haar armen ’s nachts door de bossen liep.
En Olympias verachtte Philippus, die er open en bloot de ene na de andere minnares op nahield.
De twee konden elkaar dus niet luchten of zien, wat Alexanders hele leven zou beïnvloeden.
De ouders van Alexander de Grote
ZIJN VADER: Groot veroveraar
Philippus II van Macedonië was een groot legerleider en de grondlegger van een goed getraind leger.
Hoewel hij zijn zoon de best mogelijke opleiding gaf, werd hun verhouding gekenmerkt door wantrouwen en vijandschap.
ZIJN MOEDER: Hard en genadeloos
Koningin Olympias was ongenadig eerzuchtig en haatte haar ontrouwe man hartgrondig.
Ze prentte Alexander voortdurend de tekortkomingen van zijn vader in, en de noodzaak hem tot elke prijs te overtreffen.
Olympias hamerde er voortdurend op dat haar zoon door háár bloed afstamde van de legendarische held Achilles, de grootste onder de Griekse krijgers die volgens de Ilias van Homerus Troje belegerden.
Alexander was hier zozeer door gegrepen dat hij volgens bronnen uit die tijd insliep met de Ilias onder zijn kussen.
Zijn lievelingszin was de vermeende uitspraak van Achilles tijdens het beleg van Troje: ‘Zorg er altijd voor dat je alle anderen overtreft.’
Alexander zag zijn vader weinig. Die zette zijn indrukwekkende strategische talent in om zijn kleine rijk uit te breiden met Noord-Griekenland, het huidige Bulgarije en delen van Servië.
Door deze veroveringen kreeg Philippus de grootste goudmijnen van de Balkan in handen.
De opbrengsten gebruikte hij om een goed getraind, staand leger op de been te brengen, dat tot een gevreesde oorlogsmachine werd uitgebouwd.
Het voetvolk – de zogeheten falanx – vormde de kern van het Macedonische leger en stond in het midden. Vijanden keken tegen een muur van 4,5 meter lange lansen aan, waar ze doorheen moesten om de Macedonische soldaten te lijf te kunnen. Geen leger is in staat geweest deze lopende vesting te verslaan.
De kern van het leger was de falanx, een gevechtseenheid in langwerpige opstelling van zwaargeharnast voetvolk, gewapend met 4,5 meter lange lansen, die zo een vrijwel ondoordringbare barrière vormde.
De falanx werd door de ruiterij geflankeerd, die voor slagkracht zorgde. Alexander zou later een ware virtuoos blijken in het inzetten van dit zeer gedisciplineerde leger, waarvan zijn vader de grondlegger was.
Terwijl Philippus bezig was met zijn veroveringen, overvoerde Olympias haar zoon met verhalen over de gebreken van zijn vader. Voor Alexander werd hij een rivaal, die hij tot elke prijs moest overtreffen.
Toen Olympias de verstandhouding tussen vader en zoon allang had ondermijnd, zag Philippus pas hoe gevaarlijk haar invloed was. Hij stuurde Alexander weg uit Pella naar een dorp in het westen van Macedonië.
Philippus spaarde kosten noch moeite om Alexander de beste opleiding te geven en nam Aristoteles, een van de beste wijsgeer-wetenschappers, in de arm om zijn zoon privéonderricht te geven.
Alexander de Grote was een militair talent
Al gauw werd duidelijk dat Alexander zeer voorlijk was, en verrassend snel in het doorzien van mensen en situaties.
Vanzelfsprekend werd Alexander in de krijgskunst geschoold, en ook op dit vlak toonde hij zijn uitzonderlijke talent.
Aristoteles’ filosofische scholing in combinatie met een militaire opleiding bracht een van de gevaarlijkste mannen uit de geschiedenis voort: een idealist, maar meedogenloos zodra zijn idealen bedreigd leken.
Alexander behandelde vriend en vijand waardig, tot het moment dat hij zich verraden voelde.
In 340 v.Chr. benoemde Philippus Alexander tot tijdelijk bewindvoerder toen hij het land uit was.
De nog maar 16-jarige Alexander greep de gelegenheid aan om een bliksemaanval uit te voeren op een opstandige stam in het naburige Thracië.
Het werd een klinkende overwinning. Philippus was trots op het militaire talent van zijn zoon.
Toen enige jaren later de twee Griekse stadstaten Athene en Thebe hun legers samenvoegden om het alsmaar groeiende Macedonië tot staan te brengen, stelde Philippus Alexander aan het hoofd van de ruiterij op.
De twee legermachten troffen elkaar bij de stad Chaironeia. Alexander leidde de belangrijkste aanval, die de Grieken goeddeels verpletterde en Griekenland onder de heerschappij van Macedonië bracht.
Nu was Philippus klaar voor zijn droom: de aanval op het Perzische Rijk.
Alexander de Grote vermoordde mogelijk zijn vader
De samenwerking bracht vader en zoon bij elkaar. Maar het lot beschikte dat Philippus, midden in de voorbereidingen voor de veldtocht naar het oosten, verliefd werd op een Macedonische.
Hij scheidde van Olympias, die kwaad naar Epeiros vertrok, en hertrouwde.
Volgens de Griekse historicus Plutarchus hield de oom van de bruid een bruiloftsrede, waarin hij de hoop uitsprak dat het bruidspaar snel voor een wettige troonopvolger zou zorgen.
Dit was een enorme belediging aan het adres van Alexander, die immers als troonopvolger werd beschouwd.
Woedend wierp Alexander zijn wijnkelk naar de spreker en riep: ‘Hoe durf je mij een hoerenjong te noemen!’
Philippus, die een slok te veel op had, werd nu kwaad op zijn zoon. Hij trok zijn zwaard en viel uit naar Alexander. Daarbij struikelde hij en ging languit.
‘Kijk’, zei Alexander ijskoud, ‘hij is van plan om van Europa naar Azië op te trekken, maar kan nog niet van de ene naar de andere stoel komen.’
Daarop verliet Alexander het feest en reisde hij naar zijn moeder in Epeiros.
Uiteindelijk verzoenden vader en zoon zich min of meer, en Alexander keerde terug naar Macedonië. Maar op de keper beschouwd was hun verstandhouding nog nooit zo koel geweest.
Toen Alexander weg was, had Philippus, beducht voor Olympias’ gekonkel, een dochter uitgehuwelijkt aan haar broer, de koning van Epeiros. Het was Philippus’ laatste zet.
Op het bruiloftsfeest stormde een van zijn lijfwachten opeens naar voren en doorboorde de Macedonische koning met zijn zwaard.
De moordenaar werd meteen daarop door andere lijfwachten neergestoken.
Tot dusver is de aanslag op Philippus een raadsel gebleven.
Sommige historici hebben het idee dat Olympias, die direct na de moord Philippus’ nieuwe vrouw en hun zoontje liet ombrengen, erachter zat.
Anderen wijzen erop dat Alexander er het meest baat bij had. Hij werd immers in 366 v.Chr., nog maar 20 jaar oud, uitgeroepen tot koning van Macedonië.
Het was nu aan hem om de veldtocht naar het oosten te ondernemen.
Alexander de Grote reed altijd voorop
In het voorjaar van 334 v.Chr. stak Alexander met 35.000 Macedonische en Griekse troepen de Bosporus over.
Het Perzische Rijk beleefde zijn hoogtepunt. Het omvatte het huidige Turkije, Afghanistan, Iran, Irak en Egypte en had zo’n 50 miljoen inwoners.
Alexanders eerste treffen met het Perzische leger vond plaats aan de rivier de Granicus in Noord-Turkije.
Alexander de Grote op veldtocht naar het eind van de wereld
Alexander voerde zijn leger mee op een mars van 35.000 kilometer, tot de grenzen van de toen bekende wereld.
Toen zijn troepen de Indus overstaken, wilde Alexander snel door, want hij had gehoord dat daar de rand van de wereld was. Maar zijn leger weigerde verder te gaan.
De Perzen telden minder soldaten, maar hadden een gunstiger positie, op een hoge oever. Alexander viel ondanks dit nadeel aan, en leidde zelf de ruiterij.
Het was een erezaak de gevaren en ontberingen te delen met zijn mannen.
Tijdens de slag werd Alexander aangevallen door twee ruiters.
Een trof zijn helm, maar toen hij de koning de doodklap wilde geven, kwam de Macedoniër Kleitos de Zwarte Alexander te hulp en hakte de Pers zijn arm af.
Nu herpakten de Macedoniërs zich en beslechtten de slag door vastberaden aan te vallen. Het Perzische leger viel in tweeën uiteen en werd goeddeels in de pan gehakt.
Stel dat Alexander was gedood, zou de wereldgeschiedenis dan een andere loop hebben gekregen? Deze vraag inspireerde de historicus Josiah Ober tot een gedachte-experiment.
Meer hierover lees je in het artikel op pagina 60.
Maar Alexander bleef leven, en ging na de strijd langs bij al zijn gewonde soldaten. ‘Hij onderzocht hun wonden (…) en liet elk zijn verhaal vertellen’, schreef de Romeinse historicus Arrianus.
Door zijn betrokkenheid was Alexander zeer geliefd bij zijn Macedonische soldaten.
Alexander de Grote verpletterde leger van 600.000 man
Darius, koning der Perzen, bracht nu uit alle delen van zijn rijk een enorm leger op de been.
Hij was zelf bevelvoerder toen het leger uit Babylon vertrok. De familie van Darius, zijn harem en de hofhouding, met 600 muildieren en 300 kamelen die alle schatten droegen, reisden mee.
Met dit leger, dat volgens bronnen van Arrianus bijna 600.000 man telde, trok Darius in 333 v.Chr. Klein-Azië binnen en hij besloot Alexander bij de stad Issos aan te vallen. Het bleek een fatale vergissing te zijn.
Darius had geen slechtere plek kunnen bedenken.
Alexander de Grote liet Hephaistion op een imposante brandstapel cremeren als bewijs van hun vriendschap.
Zijn vrienden waren Alexanders grote liefde
De meeste geschiedkundigen zijn het er tegenwoordig wel over eens dat de hatelijke verhouding tussen zijn ouders Alexanders kijk op vrouwen verstoord heeft.
In plaats daarvan werden zijn jeugdvrienden hem het dierbaarst. Velen volgden hem op zijn veldtocht naar het oosten.
Sommigen werden zijn beste veldheren en raadgevers.
Alexanders beste vriend was Hefaistion, die Alexander meer liefhad dan wie ook.
Alles wijst erop dat de twee een seksuele band hadden.
Dat wil echter niet zeggen dat Alexander homoseksueel was. Seks tussen heteromannen was destijds niet ongebruikelijk.
Toen Hefaistion in 323 v.Chr. aan een ziekte overleed, liet de diepbedroefde Alexander hem op een rijk versierde brandstapel van meer dan 60 meter hoog cremeren.
Twee maanden later stierf Alexander zelf.
Als zijn omvangrijke Perzische troepen meer armslag hadden gehad, zou hij het hele Macedonische leger hebben kunnen omsingelen.
Maar nu waren ze ingeklemd op een smalle strook land tussen de Middellandse Zee en de Amanosbergen.
Een groot deel van de Perzische troepen stond, opeengepakt achter de voorste gelederen, eigenlijk alleen maar in de weg.
Alexander zag de fout van de Perzen meteen en ging ten aanval.
Terwijl het voetvolk met lange lansen opdrong naar het midden van de vijandelijke troepen, reed Alexander aan het hoofd van de ruiterij met zijn gebruikelijke doodsverachting in op de linkervleugel van de Perzen.
Het geweld van de aanval deed de troepen meteen terugdeinzen, waarna de linkerflank volledig instortte.
Opgezweept door dit succes voerde Alexander de ruiterij rechtstreeks naar het hart van het Perzische leger, waar Darius in zijn strijdwagen stond.
Toen de koning der Perzen de Macedoniërs op zich af zag stormen, raakte hij zo in paniek dat hij rechtsomkeert maakte.
De Perzische soldaten om hem heen vluchtten mee, en zo stortte het front in.
Heel het gigantische leger sloeg op de vlucht, en duizenden Perzische krijgers werden door hun strijdmakkers onder de voet gelopen en kwamen om.
Toen de nacht viel, staakte Alexander de achtervolging op Darius en de resten van zijn leger.
Onder Darius’ achtergelaten uitrusting trof Alexander de koninklijke tent aan, ingericht als een paleis, met latrines, gouden huisraad, edele houtsoorten en een troon.
Ook had de Perzische koning een enorme schat aan goud- en zilverstukken achtergelaten.
Het Perzische leger stortte in toen koning Darius in de slag van Issos in paniek wegvluchtte in zijn strijdwagen.
In een koninklijke wagen in de buurt vonden de Macedoniërs Darius’ gehele familie: moeder, zuster, vrouw, zoon en twee dochters, die ze gevangennamen.
Alexander zorgde er wel voor dat ze met alle egards bejegend werden.
Nu hij op de vlucht was wilde Darius vrede sluiten. Voor zijn familie bood hij een flinke som losgeld aan, voor vrede alle gebied ten westen van de Eufraat.
Volgens geschiedschrijver Arrianus namen Alexander en zijn officieren het in beraad.
De oude generaal Parmenion vond het een goed aanbod: ‘Ik nam het aan als ik Alexander zou zijn’, zei hij. Alexander lachte: ‘Dat zou ik ook doen, als ik Parmenion was.’
Het aanbod werd afgewezen en Darius bracht nu opnieuw een leger op de been. Op 1 oktober 331 v.Chr. kwam het tot een beslissende slag bij Gaugamela in het huidige Noord-Irak.
Hier werd Darius’ leger verslagen en de Perzische koning sloeg weer op de vlucht.
Een aantal maanden later werd hij door zijn eigen mensen vermoord. Alexander liet zich tot nieuwe koning kronen en begon met het opruimen van de laatste verzetshaarden in het oosten.
Hij had aan het ruige, onherbergzame Bactrië in het huidige Afghanistan de zwaarste dobber. De Macedoniërs hadden het moeilijk in hun strijd tegen de bergstammen, die maanden standhielden.
Uiteindelijk lukte het toch om het verzet te breken, en Alexanders redder bij de Granicus, generaal Kleitos de Zwarte, werd er stadhouder.
Kleitos had al onder Philippus gediend. Hij was lid van de behoudende Macedonische adel, die niet onder de indruk was van Alexanders bijna goddelijke status.
Tijdens een gelag, waarop Alexander te veel dronk, betichtte Kleitos Alexander ervan de Perzen beter te behandelen dan de Macedoniërs, en hij beweerde dat Alexanders succes alleen aan Philippus’ voorwerk en de moed van de soldaten te danken was.
‘Alleen door het Macedonische bloed ben jij groot geworden!’ riep Kleitos.
Alexander werd razend en zijn vrienden moesten hem in toom houden. Maar toen Kleitos doorging met hem te beledigen, rukte Alexander zich los, greep een speer en doorboorde diens borst.
De moord schokte de Macedoniërs, en Alexander nog het meest. Drie dagen lang weigerde hij te eten en te drinken, schrijft Arrianus.
Alexanders naam als onfeilbaar legerleider liep hiermee onherstelbare schade op.
De soldaten weigeren door te gaan
In 327 v.Chr. stak Alexander met zijn troepen de grens met het uitgestrekte India over, waar zelfs de Perzen niet zo bekend mee waren.
Het jaar daarop kwam het tot een treffen met de Indische koning Porus, die in de maand mei ondanks zijn angstaanjagende krijgsolifanten het onderspit dolf.
De krijgsolifanten uit India boezemden de mannen van Alexander de Grote angst in. Ze hadden nog nooit olifanten gezien.
De mars naar het oosten ging verder, maar na nog enige maanden eindeloos vechten tegen lokale stammen gebeurde het ondenkbare: Alexanders mannen staakten.
Na acht jaar van onafgebroken strijd en duizenden kilometers marcheren vonden ze het genoeg.
Volgens Arrianus riep Alexander zijn mannen bijeen en sprak ze gedreven toe.
Hij herinnerde hen aan hun grote overwinningen en wees erop dat hij altijd dezelfde verschrikkingen had doorstaan als zij en de buit altijd met hen gedeeld had.
‘Het is mooi moedig te leven en in eeuwige roem te sterven’, zei hij.
Een oude Macedonische soldaat, Coenus, trad naar voren.
Eerst zei hij dat de soldaten over Alexanders gulheid niets te klagen hadden.
Vervolgens sprak hij over de kameraden die in de strijd of door ziekte gestorven waren, en over het verlangen van de mannen hun vrouw en kinderen terug te zien.
Volgens Arrianus juichten de mannen niet toen Coenus klaar was. Ze weenden.
Drie dagen lang zat Alexander zich te verbijten in zijn tent, en te hopen dat zijn mannen tot inkeer zouden komen.
Dat deden ze niet, en Alexander moest het bevel geven om te keren. Voor de eerste maal had hij verloren.
Alexander de Grote stierf plotseling
Toen het leger na een maandenlange slopende tocht terugkeerde in Persepolis, hield Alexander een groot feest om de veroveringen te vieren en om de Macedoniërs en de Perzen dichter bij elkaar te brengen.
Op een overdadig bruiloftsfeest trouwde hij – onder anderen – met Darius’ dochter Stateira en tegelijk huwden 80 hoge officieren en 10.000 Macedonische soldaten op last van Alexander Perzische vrouwen.
Na afloop van het feest trok Alexander naar Babylon om de organisatie van zijn nieuwe imperium op poten te zetten, een enorme klus. Ver kwam hij niet, want hij kreeg ineens hoge koorts.
Alexanders eerste vrouw Roxane, die hier ten huwelijk gevoerd wordt, was een harde, maar kon hun zoon toch niet redden.
Alexander de Grotes geslacht werd uitgeroeid
De dood van de jonge koning in 323 v.Chr. luidde een machtsstrijd in. De hele familie van Alexander, onder wie zijn zoontje, werd uitgemoord.
Alexander kreeg bij leven geen kinderen, maar zijn eerste echtgenote, de Bactrische prinses Roxane, was zwanger toen hij stierf.
Ze liet Alexanders tweede vrouw, de Perzische prinses Stateira, doden. Daarna reisde Roxane met haar pasgeboren zoon naar Macedonië.
Alexanders moeder, Olympias, had daar zijn halfbroer Philippus Arrhidaeus ter dood laten brengen, evenals vele andere vijanden.
Kort daarop kwam de troon in handen van Cassander, zoon van Antipater, een van Alexanders generaals.
Op zijn initiatief werd Olympias in 316 v.Chr. door nabestaanden van haar eigen slachtoffers gestenigd.
Volgens de bronnen gaf de koningin geen kik.
Vervolgens ruimde Cassander ook Roxane en Alexanders zoontje uit de weg, toen die voor de macht in aanmerking kwam.
Toen waren Alexanders zusters Cleopatra en Cyane aan de beurt. Na hun dood kon Cassander zich heerser van Macedonië noemen.
Nu menen artsen, afgaande op de beschrijvingen van toen, dat hij malaria had. Na tien dagen was de jonge koning zo verzwakt dat hij nauwelijks kon praten.
Zijn trouwste veldheren verzamelden zich in het paleis om zijn ziekbed.
Buiten de muren gonsde het van de geruchten en de Macedonische soldaten eisten hun koning te zien.
Uit angst voor een opstand lieten de generaals de soldaten ten slotte binnen.
Volgens Arrianus liepen de mannen zwaar aangeslagen in een lange rij langs de stervende koning, die zich met zijn laatste krachten probeerde op te richten om iedere soldaat, die met hem de wereld veroverd had, met zijn ogen nog een stille groet te brengen.
Terwijl de zon onderging op 10 juni in 323 v.Chr., stierf Alexander III van Macedonië, zoon van Philippus en Olympias, nog maar 32 jaar oud.
We kennen hem als Alexander de Grote.