Im Westen nichts Neues beschrijft de ontberingen die de Duitse soldaten moeten trotseren in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog en is een van de beroemdste romans over de zinloosheid van oorlog. Het boek verscheen in 1929 en werd een jaar later verfilmd. De verfilming sleepte een Oscar voor beste film in de wacht.
In 1979 kwam er nog een versie voor het witte doek, maar beide films waren in de VS geproduceerd en hadden Amerikaanse en Britse acteurs.
Een kleine 100 jaar na de publicatie van het boek doen de verliezers van de oorlog een poging. De Duitse regisseur Edward Berger rijt de Duitse oorlogswonden open met de Netflix-film Im Westen nichts Neues (All Quiet on the Western Front). En het resultaat slaat in als een granaat.
VIDEO: Bekijk de trailer van ‘Im Westen nichts Neues’
Oorlogschaos perfect weergegeven
‘Dit boek wil noch een aanklacht noch een bekentenis zijn. Het wil alleen een poging wagen, verslag uit te brengen over een generatie, die door de oorlog vernield werd, ook als ze aan zijn granaten wist te ontkomen.’
Zo opent de voormalige soldaat Erich Maria Remarque zijn semi-autobiografische roman Im Westen nichts Neues. De titel verwijst naar de patstelling aan het Westfront.
In vier jaar oorlog schoof het front maar een paar honderd meter op. Toch vielen er meer dan 3 miljoen doden, en de oorlog liet diepe littekens achter bij een hele generatie Duitse mannen. Het gevoel van chaos en zinloosheid wordt perfect weergegeven in de film.
Hoofdpersoon bestaat niet echt
Film: Paul Bäumer vecht in de Eerste Wereldoorlog
De hoofdpersoon is Paul Bäumer, een gevoelige knul met het hart op de juiste plaats, die lichamelijk en geestelijk te gronde wordt gericht door de verschrikkingen in de loopgraven.
Werkelijkheid: Hoofdpersoon is alter ego van schrijver
Paul Bäumer bestond niet, maar is gebaseerd op de soldaat Erich Maria Remarque. Zijn ervaringen in de oorlog vormen de grondslag van het boek Im Westen nichts Neues.
In de openingsscène volgen we een jonge Duitse soldaat die zich een weg probeert te vechten door het niemandsland tot hij uitendelijk sterft in de modder. Dan volgen we zijn aan flarden geschoten uniform, dat van het lichaam wordt gehaald en naar Duitsland wordt gebracht, waar het wordt gewassen, opgelapt en aan de volgende levende dode wordt gegeven. In de Eerste Wereldoorlog had het Duitse leger een groot gebrek aan grondstoffen.
De nieuwe man in het oude uniform is een naïeve, 17-jarige jongen, Paul Bäumer. Net als veel leeftijdgenoten is hij gevallen voor de propaganda waarmee het Duitse leger jongeren voerde in de oorlog.
Om onbekende redenen vindt de rekrutering in de film echter plaats in 1917, en niet in 1915 zoals in het boek. Op dat moment was de harde werkelijkheid van de oorlog moeilijker te verdoezelen, onder meer omdat er al meer dan een miljoen doden waren gevallen in de Slag aan de Somme. Het ligt dan ook niet voor de hand dat Duitse jongeren zich zo makkelijk zouden laten beïnvloeden als de film doet geloven.
Ziekten waren bijna even erg als kogels
Film: Soldaten sneuvelen bij bosjes
Er zijn al talloze doden gevallen in de Duitse loopgraven wanneer Bäumer in 1917 aan het front arriveert. In de film worden vele soldaten in de modder gedood door granaten en kogels.
Werkelijkheid: Ziekten maakten veel slachtoffers
Misschien wel een derde van de Duitse troepen werd niet gedood door een kogel van de vijand, maar door een ziekte. Vooral de Spaanse griep tierde welig in de loopgraven.
Ook het einde is aangepast. De Duitse generaals dwingen hun troepen een laatste, zinloze bestorming uit te voeren, een paar uur voordat de wapenstilstand ingaat. Het klopt wel dat er tot de laatste seconde werd gevochten, maar het waren de Franse en Britse generaals die uit eerbejag een laatste offensief in gang zetten. De Duitse generaals wisten dat ze verslagen waren.
Het is echter positief dat de film, anders dan het boek, de loopgraven ontstijgt en de Eerste Wereldoorlog in een groter perspectief bekijkt.
Zo nemen we een kijkje bij de onderhandelingen tussen de geallieerde Entente en hun vijand Duitsland, die uitliepen op de wapenstilstand van 11 november 1918. Alle overige personages zijn fictief, maar hier portretteert de film echte mensen als de Duitse politicus Matthias Erzberger en de Franse generaal Ferdinand Foch, die op hun dooie akkertje een uitweg proberen te vinden terwijl de soldaten bij bosjes sneuvelen.
Waardeloze Franse tanks zijn monsters
Film: Franse tanks vagen Duitsers weg
In een wrede scène worden de soldaten aan gort geschoten door drie Franse Saint-Chamond-tanks, terwijl ze in hun loopgraven vergeefs proberen stand te houden tegen de bakbeesten.
Werkelijkheid: Tank was reus op lemen voeten
De Saint-Chamond-tank zag er vervaarlijk uit – tot hij bleef steken. Veel exemplaren kwamen vast te zitten in de modder of bleven stilstaan met pech.
Complex en genuanceerd
In elke scène biedt de film volop historische authenticiteit. De uniformen en wapens, het geschut en de loopgraven zijn tot in het kleinste detail gereconstrueerd. De hoofdpersonen dragen zelfs de juiste militaire laarzen, al worden die bijna nooit in beeld gebracht.
Met Im Westen nichts Neues komt de geschiedenisnerd volop aan zijn trekken. De film heeft niet alleen authenticiteit hoog in het vaandel staan, maar is ook prettig genuanceerd en complex, en dwingt de kijker te sympathiseren met de mensen die in de geschiedenisboeken de slechteriken zijn.
OORDEEL VAN HISTORIA: 5/6 STERREN
