Ukrainian Ground Forces/Cassowary Colorizations

Vrijwillig de oorlog in: van schrijvers tot legionairs

In 1936 kwamen beginnende schrijvers en intellectuelen op de been om het fascisme in Spanje te bestrijden. Nu komen er hordes vrijwilligers af op het front in Oekraïne.

Onder de vrijwilligers is de Canadese sluipschutter ‘Wali’, die eerder naar Afghanistan was uitgezonden en als vrijwilliger tegen Islamitische Staat in Irak vocht.

© Twitter: @Ash_Stewart_

Vrijwillig de oorlog in, 2022: Soldaten gaan naar Oekraïne

Hulp stroomt naar Oekraïne sinds het land op 24 februari door Rusland werd binnengevallen. En het gaat niet alleen om dekens voor vluchtelingen en wapens voor de troepen.

Zeker 20.000 vrijwilligers zijn in Oekraïne om te vechten in het nieuw gevormde ‘Oekraïense Vreemdelingenlegioen’. De meesten komen uit Europa, maar het legioen zou ook Noord-Amerikanen en zelfs Japanners tellen. In tegenstelling tot de vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog hebben de meesten al militaire ervaring.

De Russen maken ook gebruik van buitenlandse strijders. Meer dan 40.000 Syriërs zouden zich als huurlingen hebben aangemeld in Oekraïne, waar ze voor hun oorlogsinspanningen 600 tot 3000 dollar per maand opstrijken.

Duik in het beroemde precedent van oorlogsvrijwilligers in Spanje, waar zowel Ernest Hemingway als George Orwell eind jaren 1930 vochten:

Ernest Hemingway zou vroeg of laat naar Spanje gaan om over de burgeroorlog te schrijven. Dat was duidelijk voor iedereen die de sportgekke, jagende, whiskydrinkende schrijver ook maar een beetje kende.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij ambulancechauffeur voor het Rode Kruis. Hij raakte aan het Italiaanse front zwaar gewond door een mortiergranaat, maar slaagde er desondanks nog in een gewonde Italiaanse soldaat te reddden.

In de jaren 1920 vestigde Hemingway zich in Parijs, van waaruit hij vaak Spanje bezocht. Hij was gefascineerd door stierenvechten, dat hij in artikelen en romans beschreef als iets wat van ‘eenzelfde wrede schoonheid als oorlog’ was.

Hemingway was dus bekend met Spanje en oorlog. De vraag was nu nog of hij openlijk partij zou kiezen in het conflict.

Affiches uit de Spaanse Burgeroorlog

Affiches uit de Spaanse Burgeroorlog probeerden steun te verwerven voor de gewapende strijd van anarchisten en socialisten.

© Unknown author

De Duits-Amerikaanse schoonouders van Hemingway steunden onverbloemd de fascistische generaal Franco, die in juli 1936 een gewapende opstand tegen de zittende democratische regering was begonnen.

Uit verschillende artikelen blijkt dat Hemingway vond dat de VS zich niet met allerlei Europese oorlogen moesten bemoeien.

Zijn verhouding met de linkse oorlogscorrespondent en de latere schrijfster Martha Gellhorn heeft hem waarschijnlijk van gedachten doen veranderen.

Begin 1937 gingen de twee naar Spanje om oorlogsreportages te maken voor het thuisfront in de VS.

Journalisten mochten niet bij het front komen, maar Hemingway lapte dit verbod aan zijn laars en was vaak net zo dicht op de oorlog als de soldaten zelf.

VIDEO – Luister hoe Hemingway zijn prorepublikeinse film The Spanish Earth uit 1937 inspreekt:

Regelmatig zette hij zijn eigen leven en dat van anderen op het spel door bijvoorbeeld een machinegeweer leeg te schieten op de fascistische stellingen, of door nonchalant rond te wandelen in niemandsland.

Critici beschreven hem als een lichtzinnige avonturier die het gevaar opzocht als hij zin en tijd had, alleen om zijn reputatie als keiharde schrijver te bevestigen.

In tegenstelling tot de meeste andere buitenlanders had Hemingway het geld om het zich gemakkelijk te maken, en hij liet de oorlog een paar keer voor wat hij was om terug te gaan naar Key West in Florida.

Maar Martha Gellhorn, die Hemingway beter kende dan de meeste anderen, gaf de critici ongelijk:

‘Je kunt best veel slechte dingen zeggen over Hemingway’, schreef ze vele jaren na zijn dood, ‘maar zijn bewondering voor de vrijwillige soldaten en zijn oprechte betrokkenheid met het lot van Spanje waren absoluut gemeend.’

In dodencel in Franco’s gevangenis

Ernest Hemingway was bij lange na niet de enige schrijver die zich om Spanje bekommerde, maar de meeste anderen moesten nog beroemd worden.

De Hongaarse schrijver en journalist Arthur Koestler werd begin 1937 door de fascisten gearresteerd en ter dood veroordeeld.

Hij wachtte van februari tot juni in eenzame opsluiting op voltrekking van het vonnis, maar op het laatste moment werd hij geruild tegen de gevangengenomen vrouw van een geliefde gevechtspiloot van Franco.

Koestler beschreef zijn onaangename ervaring in Dialoog met de dood. De Franse schrijver André Malraux was geen piloot, maar werd desondanks benoemd tot squadroncommandant bij de onmachtige Spaanse luchtmacht.

In het begin van de oorlog kreeg Spanje verouderde Potez 540-toestellen van Frankrijk, en die waren bepaald niet opgewassen tegen de superieure Duitse gevechtsvliegtuigen van Franco.

André Malraux reisde een aantal maanden rond in de VS om geld in te zamelen voor modern wapentuig, en verder probeerde hij er maar het beste van te maken.

Net als Hemingway werd Malraux een ijdele avonturier genoemd, maar veel soldaten die met hem vochten prezen hem om zijn moed en kameraadschap.

In 1938 kwam zijn boek De hoop uit, waarin hij zijn belevenissen uit de Spaanse Burgeroorlog in romanvorm had opgeschreven.

VIDEO – Bekijk beelden van de burgeroorlog in Spanje:

Een andere Franse schrijver, Antoine de Saint-Exupéry, nam in 1937 korte tijd deel aan de burgeroorlog.

Hij was nog niet doorgebroken, maar een paar jaar later schreef hij de jeugdklassieker De kleine prins, die miljoenen mensen in hun boekenkast hebben staan.

Brit was te lang voor de loopgraven

Eric Blair was een bleke, slanke Engelsman van 1,90 m lang. Hij had al wat over het gebruik van wapens geleerd op de chique kostschool Eton en was ook politieman in Birma geweest.

Hierdoor gold hij als een echte veteraan onder de Spanjegangers, van wie velen nooit een geweer hadden vastgehouden.

In 1936 schreef Blair een vurig essay over de sociale verhoudingen tussen de armsten in Engeland. In december van dat jaar trok hij naar Spanje om tegen het fascisme te vechten.

Hij kwam niet in een internationale brigade terecht, maar in een militie van de trotskistische partij POUM in Catalonië.

Terwijl het bloed uit zijn mond gutste werd hij weggedragen van het front en meer dan 200 kilometer over hobbelige bergweggetjes vervoerd.

Dankzij zijn ervaring met wapens steeg hij snel in rang, maar hij stak zijn nek niet uit bij de vele aanvaringen tussen verschillende socialistische facties, die het ondanks een gemeenschappelijke vijand zelden met elkaar eens waren.

Ook zeer letterlijk kon Blair zijn nek niet uitsteken. De diepte van de loopgraven was afgestemd op de lengte van de gemiddelde Spanjaard.

Blair was vele malen gewaarschuwd dat zijn lange, slungelige gestalte een eenvoudig doelwit voor sluipschutters was.

Toch ging het fout op 20 mei 1937. Blair werd in zijn nek geraakt door een vijandelijke kogel toen hij ging staan en tegen de wand van de loopgraaf leunde.

George Orwell, rond 1940

George Orwell was het pseudoniem van de Engelse schrijver Eric Arthur Blair. De beroemde schrijver van boeken als 1984 en Animal Farm stierf op 46-jarige leeftijd aan tuberculose.

© Cassowary Colorizations

Terwijl het bloed uit zijn mond gutste werd hij weggedragen van het front en meer dan 200 kilometer over hobbelige bergweggetjes vervoerd.

Blair overleefde dit maar ternauwernood en sprak de rest van zijn leven met een licht hese stem.

Terwijl Eric Blair in het ziekenhuis lag, braken gevechten uit tussen de pro-sovjetpartij PCE en de trotskistische POUM, die werd beschuldigd van het beschermen van vijandelijke agenten.

Als bevelhebber bij de verliezende POUM moest Blair zich enkele dagen schuilhouden, tot het hem uiteindelijk lukte om over de grens naar Frankrijk en verder naar Engeland te vluchten.

Ernest Hemingway neemt ondanks zijn grote literaire invloed slechts een bescheiden tweede plaats in onder de schrijvers van de Spaanse Burgeroorlog.

Hij verwerkte zijn indrukken uit Spanje tot de roman Voor wie de klok luidt, die tot zijn beste werken wordt gerekend. Maar geen enkele andere schrijver uit de 20e eeuw kan het aantal verkochte exemplaren van de romans Animal Farm en 1984 overtreffen.

Beide boeken werden geschreven door de lange Engelsman Eric Blair – onder het pseudoniem George Orwell. Blair schreef ook over de burgeroorlog in zijn boek Saluut aan Catalonië.

Gertrude Stein, 1913

Gertrude Stein was een beroemde Amerikaanse auteur, die zich in Parijs vestigde. Hier hield ze salons voor de creatieve elite van die tijd, onder wie Pablo Picasso, F. Scott Fitzgerald en Ernest Hemingway.

© Alvin Langdon Coburn/George Eastman House

147 schrijvers kozen partij in burgeroorlog

In 1937 stuurde de Engelse schrijfster Nancy Cunard een korte enquête naar 200 Europese collega’s.

‘Bent u voor of tegen de legitieme Spaanse regering? Bent u voor of tegen Franco en het fascisme?’ luidden haar vragen.

Van de 147 schrijvers die reageerden, stonden 126 aan de kant van de Spaanse regering, terwijl 16 geen partij kozen. Vijf schrijvers steunden Franco, onder wie Evelyn Waugh, die de upper class-roman Terugkeer naar Brideshead schreef.

Onder de overige kunstenaars die Franco openlijk steunden waren de Spaanse schilder Salvador Dalí en de Amerikaanse schrijvers Ezra Pound en Gertrude Stein.

Stein was een politieke zeldzaamheid: ze was lesbisch, feminist en half Joods, én bewonderde Franco en Hitler.