Vrijwillig de oorlog in: van schrijvers tot legionairs

Ernest Hemingway zou vroeg of laat naar Spanje gaan om over de burgeroorlog te schrijven. Dat was duidelijk voor iedereen die de sportgekke, jagende, whiskydrinkende schrijver ook maar een beetje kende.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij ambulancechauffeur voor het Rode Kruis. Hij raakte aan het Italiaanse front zwaar gewond door een mortiergranaat, maar slaagde er desondanks nog in een gewonde Italiaanse soldaat te reddden.

In de jaren 1920 vestigde Hemingway zich in Parijs, van waaruit hij vaak Spanje bezocht. Hij was gefascineerd door stierenvechten, dat hij in artikelen en romans beschreef als iets wat van ‘eenzelfde wrede schoonheid als oorlog’ was.

Hemingway was dus bekend met Spanje en oorlog. De vraag was nu nog of hij openlijk partij zou kiezen in het conflict.

De Duits-Amerikaanse schoonouders van Hemingway steunden onverbloemd de fascistische generaal Franco, die in juli 1936 een gewapende opstand tegen de zittende democratische regering was begonnen.

Uit verschillende artikelen blijkt dat Hemingway vond dat de VS zich niet met allerlei Europese oorlogen moesten bemoeien.

Zijn verhouding met de linkse oorlogscorrespondent en de latere schrijfster Martha Gellhorn heeft hem waarschijnlijk van gedachten doen veranderen.

Begin 1937 gingen de twee naar Spanje om oorlogsreportages te maken voor het thuisfront in de VS.

Journalisten mochten niet bij het front komen, maar Hemingway lapte dit verbod aan zijn laars en was vaak net zo dicht op de oorlog als de soldaten zelf.

VIDEO – Luister hoe Hemingway zijn prorepublikeinse film The Spanish Earth uit 1937 inspreekt:

Regelmatig zette hij zijn eigen leven en dat van anderen op het spel door bijvoorbeeld een machinegeweer leeg te schieten op de fascistische stellingen, of door nonchalant rond te wandelen in niemandsland.

Critici beschreven hem als een lichtzinnige avonturier die het gevaar opzocht als hij zin en tijd had, alleen om zijn reputatie als keiharde schrijver te bevestigen.

In tegenstelling tot de meeste andere buitenlanders had Hemingway het geld om het zich gemakkelijk te maken, en hij liet de oorlog een paar keer voor wat hij was om terug te gaan naar Key West in Florida.

Maar Martha Gellhorn, die Hemingway beter kende dan de meeste anderen, gaf de critici ongelijk:

‘Je kunt best veel slechte dingen zeggen over Hemingway’, schreef ze vele jaren na zijn dood, ‘maar zijn bewondering voor de vrijwillige soldaten en zijn oprechte betrokkenheid met het lot van Spanje waren absoluut gemeend.’

In dodencel in Franco’s gevangenis

Ernest Hemingway was bij lange na niet de enige schrijver die zich om Spanje bekommerde, maar de meeste anderen moesten nog beroemd worden.

De Hongaarse schrijver en journalist Arthur Koestler werd begin 1937 door de fascisten gearresteerd en ter dood veroordeeld.

Hij wachtte van februari tot juni in eenzame opsluiting op voltrekking van het vonnis, maar op het laatste moment werd hij geruild tegen de gevangengenomen vrouw van een geliefde gevechtspiloot van Franco.

Koestler beschreef zijn onaangename ervaring in Dialoog met de dood. De Franse schrijver André Malraux was geen piloot, maar werd desondanks benoemd tot squadroncommandant bij de onmachtige Spaanse luchtmacht.

In het begin van de oorlog kreeg Spanje verouderde Potez 540-toestellen van Frankrijk, en die waren bepaald niet opgewassen tegen de superieure Duitse gevechtsvliegtuigen van Franco.

André Malraux reisde een aantal maanden rond in de VS om geld in te zamelen voor modern wapentuig, en verder probeerde hij er maar het beste van te maken.

Net als Hemingway werd Malraux een ijdele avonturier genoemd, maar veel soldaten die met hem vochten prezen hem om zijn moed en kameraadschap.

In 1938 kwam zijn boek De hoop uit, waarin hij zijn belevenissen uit de Spaanse Burgeroorlog in romanvorm had opgeschreven.

VIDEO – Bekijk beelden van de burgeroorlog in Spanje:

Een andere Franse schrijver, Antoine de Saint-Exupéry, nam in 1937 korte tijd deel aan de burgeroorlog.

Hij was nog niet doorgebroken, maar een paar jaar later schreef hij de jeugdklassieker De kleine prins, die miljoenen mensen in hun boekenkast hebben staan.

Brit was te lang voor de loopgraven

Eric Blair was een bleke, slanke Engelsman van 1,90 m lang. Hij had al wat over het gebruik van wapens geleerd op de chique kostschool Eton en was ook politieman in Birma geweest.

Hierdoor gold hij als een echte veteraan onder de Spanjegangers, van wie velen nooit een geweer hadden vastgehouden.

In 1936 schreef Blair een vurig essay over de sociale verhoudingen tussen de armsten in Engeland. In december van dat jaar trok hij naar Spanje om tegen het fascisme te vechten.

Hij kwam niet in een internationale brigade terecht, maar in een militie van de trotskistische partij POUM in Catalonië.

Dankzij zijn ervaring met wapens steeg hij snel in rang, maar hij stak zijn nek niet uit bij de vele aanvaringen tussen verschillende socialistische facties, die het ondanks een gemeenschappelijke vijand zelden met elkaar eens waren.

Ook zeer letterlijk kon Blair zijn nek niet uitsteken. De diepte van de loopgraven was afgestemd op de lengte van de gemiddelde Spanjaard.

Blair was vele malen gewaarschuwd dat zijn lange, slungelige gestalte een eenvoudig doelwit voor sluipschutters was.

Toch ging het fout op 20 mei 1937. Blair werd in zijn nek geraakt door een vijandelijke kogel toen hij ging staan en tegen de wand van de loopgraaf leunde.

Terwijl het bloed uit zijn mond gutste werd hij weggedragen van het front en meer dan 200 kilometer over hobbelige bergweggetjes vervoerd.

Blair overleefde dit maar ternauwernood en sprak de rest van zijn leven met een licht hese stem.

Terwijl Eric Blair in het ziekenhuis lag, braken gevechten uit tussen de pro-sovjetpartij PCE en de trotskistische POUM, die werd beschuldigd van het beschermen van vijandelijke agenten.

Als bevelhebber bij de verliezende POUM moest Blair zich enkele dagen schuilhouden, tot het hem uiteindelijk lukte om over de grens naar Frankrijk en verder naar Engeland te vluchten.

Ernest Hemingway neemt ondanks zijn grote literaire invloed slechts een bescheiden tweede plaats in onder de schrijvers van de Spaanse Burgeroorlog.

Hij verwerkte zijn indrukken uit Spanje tot de roman Voor wie de klok luidt, die tot zijn beste werken wordt gerekend. Maar geen enkele andere schrijver uit de 20e eeuw kan het aantal verkochte exemplaren van de romans Animal Farm en 1984 overtreffen.

Beide boeken werden geschreven door de lange Engelsman Eric Blair – onder het pseudoniem George Orwell. Blair schreef ook over de burgeroorlog in zijn boek Saluut aan Catalonië.