Europese onderzoekers hebben DNA-sporen van de geslachtsziekte syfilis gevonden in skeletten die mogelijk teruggaan tot halverwege de 15e eeuw.
Als die datering klopt, dan was er al syfilis in Europa voordat Columbus en zijn mannen terugkeerden van de ontdekkingsreis naar de Nieuwe Wereld.
Tot dusver was de heersende theorie dat de ziekte uit Amerika komt. De eerste grote uitbraak van syfilis in Europa vond namelijk plaats enkele jaren nadat de Spaanse zeelieden in 1493 waren teruggekeerd.
De onderzoekers hebben zes skeletten uit Finland, twee uit Estland en één uit Nederland onderzocht. Alle negen de skeletten vertonen sporen van syfilis. En bij vier ervan vonden de onderzoekers ook resten van syfilis-DNA.
Ziekte stak Atlantische Oceaan over
De Europeanen brachten mazelen en pokken mee naar Amerika – en tot dusver dachten deskundigen dat ze er syfilis voor in ruil kregen.
1492: Columbus vertrekt
Kort na het ochtendgloren op 6 september vertrekken Columbus’ schepen vanaf de Canarische Eilanden, met als bestemming: Azië.
1492: Ontdekking van Amerika
Onder leiding van Christoffel Columbus varen drie Europese schepen naar Amerika.
De expeditieleider en zijn mannen verkennen daarop de Nieuwe Wereld, en onderweg hebben verschillende zeelieden waarschijnlijk geslachtsgemeenschap met lokale vrouwen.
1493: Terugkeer naar Spanje
Het jaar daarop keren Columbus en zijn mannen terug met verhalen over het ontdekte werelddeel. Mogelijk is er een verstekeling aan boord geweest: de geslachtsziekte syfilis.
1495: soldaten sterven aan onbekende ziekte
Vervolgens gaan verschillende mannen van Columbus in dienst bij de Franse koning, en een paar jaar later helpen ze met de belegering van Napels.
Hier worden de soldaten getroffen door een onbekende ziekte: ze krijgen zweren en het vlees valt van hun gezicht. Het is de eerst bekende uitbraak van syfilis in Europa.
Of de ziekte echt uit Amerika komt, is echter onzeker.
Syfilis floreert in Europa met meerdere varianten
Na een koolstof 14-analyse schatten de onderzoekers dat de besmette personen waarschijnlijk in de 15e eeuw leefden.
De dateringsmethode is echter behept met een grote onzekerheid. Maar ook een andere omstandigheid pleit voor de nieuwe theorie over syfilis: op de skeletten vonden de onderzoekers DNA-strengen van verschillende mutaties van de syfilisbacterie.
‘We zien dat diverse strengen (van syfilis, red.) in Europa aanwezig waren, en dat wisten we nog niet,’ verklaart Verena Schünemann, geneticus aan de universiteit van Zürich.
De mutaties hebben tijd nodig om zich te kunnen ontwikkelen. Dus óf Columbus en zijn mannen brachten meerdere typen syfilis mee, óf de ziekte bestond al in de toen bekende wereld.
Het team van het onderzoek denkt dat syfilis al bestond in Europa. Ze geven echter toe dat er meer onderzoek nodig is om uitsluitsel te kunnen geven.