Eeuwenlang geniet de Portugese ontdekkingsreiziger Ferdinand Magellaan al een zeldzaam voorrecht: er zijn niet één, maar zelfs twee sterrenstelsels naar hem vernoemd.
De Grote en Kleine Magelhaense Wolk draaien rond de Melkweg en staan opvallend te schitteren boven het zuidelijk halfrond van de aarde.
Maar een aantal astronomen wil de sterrenstelsels een andere naam geven. Volgens hen was Magellaan een moordenaar, die tijdens zijn expeditie van 1519-1522, de eerste rond de aarde, de inheemse bevolking tot slaaf maakte en hun huizen verwoestte. De wetenschappers vinden dat de naam van de Portugees niet langer geëerd moet worden door middel van de sterrenstelsels.
‘Magellaan heeft gruwelijke daden begaan. In het latere Guam en de Filipijnen hebben hij en zijn mannen dorpen platgebrand en de inwoners vermoord,’ zegt astronoom Mia de los Reyes van het Amherst College in Massachusetts.
Magellaan overleefde de Filipijnen niet
De beroemde expeditie van Magellaan was Spaans en had als doel een route te vinden over de Stille Oceaan naar de Molukken, een eilandengroep in het huidige Indonesië waar Europa zeldzame specerijen vandaan haalde. De expeditie was een succes en werd uiteindelijk de eerste zeilreis rond de wereld. Magellaan zou dat zelf nooit te weten komen, want hij werd op de huidige Filipijnen gedood.
Op de Filipijnse eilanden had Magellaan meerdere aanvaringen met lokale stammen – ofwel omdat de Europese zeelieden dachten dat ze beroofd werden, ofwel omdat ze betrokken raakten bij lokale machtsconflicten. De Slag bij Mactan in 1521, waarbij Magellaan omkwam, begon toen het lokale stamhoofd Lapulapu zich niet wilde bekeren tot het christendom, waarna de koning van Cebu – Lapulapu’s grote rivaal – Magellaan aanspoorde om hem aan te vallen.
De expeditie was ongelooflijk zwaar. Slechts 18 van de oorspronkelijke 270 bemanningsleden overleefden de reis. Veel mannen werden gedood op de Filipijnse eilanden.
Er zijn over de hele wereld standbeelden en monumenten opgericht voor Magellaan, waaronder deze op de Filipijnen, die precies op de plek zou staan waar de Portugees stierf.
Portugees moet worden geschrapt van de sterren
In een artikel in het tijdschrift APS Physics roept de astronoom Mia de los Reyes de Internationale Astronomische Unie op om de Magelhaense wolken een andere naam te geven. Deze unie is verantwoordelijk voor de naamgeving van astronomische objecten.
‘Ik ben samen met veel andere astronomen van mening dat astronomische objecten en faciliteiten niet vernoemd moeten worden naar Magellaan of iemand anders met een gewelddadig koloniaal verleden.’
En dat is niet de enige reden dat Magellaans naam van de hemel moet worden geschrapt, vindt professor David Hogg van de Universiteit van New York.
‘Het grootste probleem is dat de sterrenstelsels niet zijn ontdekking zijn,’ zegt hij op space.com.
De geleerde Antonio Pigafetta, die met Magellaan mee op expeditie was, heeft de twee sterrenstelsels bestudeerd.
Op basis van rotstekeningen die onder andere in Chili zijn gevonden, denken wetenschappers dat de Magelhaense wolken al duizenden jaren worden waargenomen.
De astronomen voeren ook aan dat de twee sterrenstelsels altijd zo goed zichtbaar zijn geweest dat inheemse volken op het zuidelijk halfrond er hun eigen namen voor hadden.
‘Als we de namen aanhouden van mensen als Magellaan, wier leven en nalatenschap actief schade hebben veroorzaakt, vervreemden we de gemeenschappen die schade hebben geleden van ons,’ zegt Reyes in The Guardian.
Magellaans naam is overal
De oproep van de astronomen past binnen een groeiende trend om historische namen en aanduidingen te veranderen die tegenwoordig als aanstootgevend kunnen worden beschouwd.
In het geval van Magellaan is de kwestie echter nogal omvangrijk. In Chili staan de twee Magellan-telescopen met een diameter van 6,5 meter en is de Giant Magellan Telescope gepland – allemaal vernoemd naar de ontdekkingsreiziger. Volgens De los Reyes zouden ook deze een andere naam moeten krijgen.
Er is ook nog de Straat Magellaan, die de Atlantische en Stille Oceaan met elkaar verbindt en waar Magellaan en zijn bemanning als eerste Europeanen doorheen voeren. Daar hebben de astronomen echter nog niets over gezegd.
Magellaans beroemde collega-ontdekkingsreiziger Christoffel Columbus was direct verantwoordelijk voor de dood van duizenden inboorlingen tijdens zijn expedities – ontelbaar meer dan Magellaan kan worden verweten. En indirect heeft hij naar schatting enkele miljoenen levens op zijn geweten. Toch zijn er een heel land, meerdere provincies en een aantal steden naar hem vernoemd.
De astronomen vinden allereerst dat er voorzichtiger moet worden omgegaan met het benoemen van sterren en soorten. Velen van hen pleiten ervoor om hemellichamen en andere objecten niet meer te vernoemen naar personen, omdat dit problematisch kan zijn. Ze verwijzen daarbij naar de Marsrobots Curiosity, Perseverance en Spirit van NASA, die idealen eren in plaats van mensen.
Als alternatief voor de Magelhaense wolken is ‘Melkwolken’ voorgesteld.