Sovjet-Unie wil ruimtewedloop beslissen
De nacht is ingevallen boven de ijskoude steppen rond Bajkonoer, de ruimtebasis van de sovjets in Kazachstan. De kosmonauten Aleksej Leonov en Pavel Beljajev liggen al bijna op bed.
Dan gaat de deur open en komt de baas van het Russische ruimteprogramma binnen. Hij ziet er moe en gespannen uit. Zweet parelt op zijn bovenlip.
‘Alle data van de onbemande missie zijn verloren gegaan,’ zegt hij kort. Een onbemande ruimtecapsule, van hetzelfde Voschod-type als die waarin Leonov en Beljajev over een luttele drie weken zullen vertrekken, is in de ruimte ontploft.
De lancering had de laatste test moeten zijn voor de reis van de twee kosmonauten. Nu hebben de Russen nog maar één capsule over.
‘Als we die gebruiken voor nog een onbemande vlucht om de uitrusting te testen voor je ruimtewandeling, Lyosja, dan loopt je missie twee jaar vertraging op,’ zegt de man tegen de kosmonaut.
Hij benadrukt dat de keus aan hen is, maar voegt eraan toe dat de Amerikanen ook bijna klaar zijn om een astronaut een ruimtewandeling te laten maken.
Het is 1965, en sinds de Sovjet-Unie acht jaar eerder de eerste satelliet in een baan om de aarde bracht, de Spoetnik, versloeg het land de VS keer op keer in de ruimtewedloop: eerste levende wezen in de ruimte (1957), eerste mens in de ruimte (1961), eerste vrouw (1963).
Maar daarvoor nemen de Russen wel grote risico’s, zowel met de uitrusting als met de levens van de kosmonauten. De raketten voor de lancering werden oorspronkelijk ontwikkeld als de eerste intercontinentale ballistische raketten, die met kernkoppen de VS kunnen bereiken.
Ze zijn gigantisch en slurpen brandstof. In 1960 ontplofte een ervan op het lanceerplatform, waardoor bijna 200 mensen de dood vonden. Een ramp die door de communistische regering in de doofpot werd gestopt.
Op hun kamer denken Leonov en Beljajev na. Ze kennen het risico. Hun goede vriend Joeri Gagarin, de eerste mens in de ruimte, had het bijna niet gered.
Van de laatste zeven onbemande missies zijn er maar twee teruggekeerd. Maar verliezen van de VS? Dat nooit. ‘We doen het!’
Aleksej Leonov gaat de ruimte in
Drie weken later, op 18 maart 1965, bevindt de Voschod 2 zich in een baan om de aarde. Leonov wurmt zich door de luchtsluis, die keurig is uitgevouwen vanaf de zijkant van de capsule.
Hij kan zich nauwelijks bewegen in de krappe buis, maar als het luik opengaat en hij zijn hoofd achterover buigt, ziet hij onder zich de dag aanbreken. Zijn blik volgt de blauwe streep die het licht van het donker scheidt helemaal tot aan de Zuidpool, die scherp afsteekt tegen het zwarte heelal met de fonkelende sterren.
‘Diamant 2, we zien je duidelijk. Het is tijd om aan de missie te beginnen,’ klinkt het vanuit het controlecentrum. De blikkerige stem haalt Leonov uit zijn trance. Zijn hartslag stijgt.
Hij trekt zich uit de luchtsluis en begint, terwijl de ruimtecapsule over de Middellandse Zee vliegt, aan de allereerste ruimtewandeling in de geschiedenis. ‘Alles gaat goed,’ laat hij weten.
Voor Leonov voelt het alsof hij heel rustig over Italië, Griekenland en de Zwarte Zee op de kleurrijke bol 500 kilometer onder hem glijdt. Maar in feite raast hij door de ruimte met een snelheid van 28.800 kilometer per uur, slechts vastgehouden door de zwaartekracht van de aarde en zijn levenslijn met de Voschod-capsule.
Iets verder weg ziet hij de besneeuwde bergtoppen van de Krim en de Kaukasus. Hij zuigt de indrukken op en verheugt zich erop aan de slag te gaan met het schetsboek dat hij bij zich heeft. Tegelijk is het een overweldigende gedachte dat hij hier loopt namens de hele mensheid. De missie is eenvoudig.
Leonov hoeft alleen maar foto’s van de Voschod 2 te nemen vanuit de ruimte. Hij reikt naar de knop die in de broekspijp van zijn ruimtepak is genaaid en die de Zwitserse camera op zijn borst activeert.
Maar het pak lijkt opeens groter te zijn geworden. Leonov kan net niet bij de knop komen, hoe hard hij ook zijn best doet. Het controlecentrum zal genoegen moeten nemen met de foto’s die de camera’s op het vaartuig naar de aarde sturen.
Leonov maakt wat zwembewegingen en zet zich met zijn voeten af tegen
de zijkant van de ruimtecapsule. De kosmonaut tuimelt ongecontroleerd door de ruimte en komt pas tot stilstand als de levenslijn strak staat.
‘Waar ben je? Kun je me horen? Wat doe je?’ Leonovs sprong maakte een dreunend geluid in de capsule, en zijn collega Beljajev maakt zich zorgen.
‘Niks aan de hand,’ zegt Leonov.
‘Oké, maar doe wel voorzichtig.’
08:32:54 UTC (gecoördineerde wereldtijd): Leonov opent de luchtsluis van de Voschod 2 en begint aan zijn ruimtewandeling.
Aleksej Leonov zit vast
Leonov begint te zweten. Bewegen door de ruimte is moeilijker dan verwacht, maar toch geniet hij ervan om als een meeuw hoog boven de aarde te zweven.
‘Het is tijd om terug te komen,’ klinkt de stem van Beljajev. Met tegenzin geeft Leonov hem gelijk. Het zonlicht zal snel zijn verdwenen, en de manoeuvre door de luchtsluis in het ruimtepak is sowieso al moeilijk genoeg.
Dan merkt hij dat er iets niet klopt: zijn vingers komen niet meer tot het uiteinde van de handschoenen en zijn voeten niet meer tot onder in de laarzen. In de luchtledige ruimte is het ruimtepak uitgezet, en nu past de kosmonaut niet meer door het luik.
Leonov overweegt zijn opties en ziet maar één mogelijkheid: hij moet wat zuurstof uit zijn pak laten ontsnappen. Dat is levensgevaarlijk, want als er te veel lucht ontsnapt, stikt hij. Maar als hij niet door de luchtsluis kan komen, zijn zijn kansen helemaal verkeken.
Hij besluit niets tegen Beljajev en het controlecentrum te zeggen, omdat die hem toch niet kunnen helpen. In plaats daarvan probeert hij bij het ventiel in zijn pak te komen.
Het is nu zo warm dat hij over zijn hele lichaam zweet en zijn lichaamstemperatuur gevaarlijk oploopt. Ook beginnen zijn handen en voeten te tintelen – een teken dat zijn lichaam niet genoeg zuurstof krijgt.
Aleksej Leonov nogmaals op de proef gesteld in ruimtewedloop
Het plan werkt. Als de druk in het pak is gedaald, slaagt Leonov erin zichzelf naar binnen te werken en een salto te maken in de krappe ruimte zodat hij bij het luik kan om dit dicht te doen. Niet veel later zit hij in de stoel naast Beljajev. Hij is kletsnat van het zweet en voelt het bloed suizen in zijn oren.
Pas nu beseft Leonov hoe dicht hij bij de dood is geweest. Hoewel het nog
zo’n anderhalf uur duurt voordat hij de volgende taak moet uitvoeren – de luchtsluis afstoten – lukt het hem niet om te ontspannen. Hij haalt zijn tekengerei tevoorschijn en begint te schetsen wat hij zojuist buiten heeft gezien.
De problemen zijn echter nog niet voorbij voor de kosmonauten. Als ze de kleine springladingen doen ontsteken die de luchtsluis moeten losmaken van de ruimtecapsule, begint de Voschod 2 om zijn as te draaien, zodat het zonlicht door de ramen flitst tot ze er duizelig van worden.
En alsof dat nog niet genoeg is, ziet Leonov plotseling dat het zuurstofniveau sterk stijgt: ‘200, 300, 400 … 430 … 460 …’
Het getal zou maximaal 160 mogen zijn. Het kleinste vonkje kan de mannen nu in een mum van tijd in twee levende fakkels veranderen, waarna het vaartuig zou worden opgeblazen.
Leonov moet denken aan zijn goede vriend Valentin Bondarenko. Deze kosmonaut kwam vier jaar eerder, in 1961, op slechts 24-jarige leeftijd om bij een experiment in een drukkamer onder omstandigheden die sterk lijken op die waarin hij zich nu zelf bevindt.
Techniek werkt Aleksej Leonov tegen tijdens de ruimtewedloop
Maar de situatie wordt nog nijpender. De automatische besturing, die ervoor moet zorgen dat de Voschod 2 op het juiste moment en onder de juiste hoek de atmosfeer binnengaat, werkt niet.
De mannen moeten handmatig landen. En omdat er nog maar weinig brandstof over is, besluiten ze in de volgende omwenteling een landingsplek te zoeken.
‘We kunnen maar één poging doen. We verzoeken u de staat van alarm uit te roepen,’ meldt Beljajev aan Bajkonoer.
‘Je hebt toestemming om de nood-procedure in te zetten,’ is het antwoord.
Het wordt een moeizame daling. De G-krachten zijn zo sterk dat de adertjes in de ogen van de twee kosmonauten springen.
Dan gaan de parachutes in de neus van de Voschod 2 open, die het vaartuig ten slotte tussen de besneeuwde bomen van het eindeloze Siberische woud aan de grond zetten.
Leonov, die tevens de navigator is, raadpleegt de navigatie van de landingscapsule en concludeert dat ze ongeveer 2000 kilometer van de stad Perm zijn.
‘Wanneer denk je dat ze ons komen halen?’ vraagt Beljajev.
‘Over een maand of drie,’ antwoordt Leonov met galgenhumor.
Buiten, tussen de sparren en berken, zakken ze diep weg in de sneeuw. De wind is snijdend koud, maar Leonov voelt hoe het zweet nog steeds in de broekspijpen van zijn ruimtepak klotst.
Overal ter wereld werd Leonov opgewacht door een juichende mensenmenigte.
Aleksej Leonov draagt zijn steentje bij aan de ruimtewedloop
De kosmonauten prijzen zich gelukkig dat ze uit de koudste streken van de Sovjet-Unie komen en dus wel wat gewend zijn. Maar ze zijn niet gekleed op deze temperaturen en bovendien zitten hier wolven en beren.
Snelle hulp is geboden. Via een radio zendt Leonov een morsesignaal uit, dat wordt opgevangen door een burgervliegtuig. Het nieuws van de landing van de Voschod 2 verspreidt zich, en al snel arriveert er een helikopter, die echter vanwege de bomen niet kan landen.
De bemanning gooit een touwladder uit, maar dat is zinloos. De ladder is half versleten, en in de onhandige ruimtepakken is zo’n klim pure zelfmoord.
Er passeren meer vliegtuigen, en een ervan werpt een fles cognac, een bijl en wat warme kleding af.
Wanneer een oostelijker gelegen afluisterpost het radiosignaal opvangt, wordt er een reddingsactie op touw gezet Na een nacht met 30 graden vorst worden de twee gewekt door een vliegtuig dat boven de bomen cirkelt om wolven weg te jagen.
Leonov vuurt een noodpijl af en kort daarna arriveren skiërs met een van hun collega’s en twee artsen. Ze hebben eten, kleren en zelfs een bad bij zich voor de verkleumde mannen.
Het reddingsteam hakt een paar bomen om en bouwt een primitieve hut. Daar brengen ze de nacht door, om de volgende dag een skitocht van negen kilometer te maken naar een open plek, waar een helikopter op hen wacht.
De ruimtewandeling duurde maar 12 minuten, maar maakte Aleksej Leonov wereldberoemd. De Sovjet-Unie heeft hoog spel gespeeld en is er opnieuw in geslaagd de VS het nakijken te geven.
Leonovs originele pak voor de
wandeling in de ruimte.
Aleksej Leonov wordt superster van de ruimtewedloop
Na zijn ruimtewandeling werd Aleksej Leonov beroemd en reisde hij de halve wereld rond. En thuis werd hij overladen met post.
‘Uit de hele wereld kreeg ik brieven – zeker 50 per dag. In het begin
probeerde ik ze allemaal zelf te beantwoorden, maar dat was niet te doen, dus ik heb de afdeling moeten inschakelen,’ vertelde Leonov.
Leonov zou meer ruimtevluchten maken, maar keerde uiteindelijk pas in 1975 terug naar de ruimte in het kader van de Apollo-Sojoez-missie.