Wanneer ze op 7 juli 1977 het Rheinpavillon binnenloopt, weet de 32-jarige Gabriele Kliem nog niet dat ze hier de liefde van haar leven zal ontmoeten. Vanuit het café in de West-Duitse hoofdstad Bonn kijkt ze uit over de Rijn, terwijl ze zit te wachten op een goede vriend.
Gabriele werkt als tolk op de Amerikaanse ambassade en na een lange dag op het werk heeft ze zin in een kop koffie.
Maar haar vriend komt niet opdagen. Niet veel later loopt een onbekende man op haar af. Gabriele is onder de indruk: hij is lang, blond en lijkt wel een fotomodel.
‘Zo’n man zou ik ook wel willen,’ denkt de alleenstaande Gabriele nog. Dan komt de man op haar af en vraagt tot haar verbazing of hij bij haar mag komen zitten. Hij stelt zich voor als Frank Dietzel en heeft een boodschap voor haar: de vriend van Gabriele is helaas ziek.
Dietzel zegt ook dat hij hem heeft beloofd om haar gezelschap te houden en bestelt een fles wijn.
Later die avond gaan ze samen uit. Gabriele zweeft bijna door Bonn met Dietzel naast zich. Ze is smoorverliefd – maar hij niet.
Gabriele Kliem ontmoet een mooie Oost-Duitse man in het Rheinpavillon in Bonn. Het populaire café aan de Rijn bestaat nog steeds.
Bij Frank Dietzel is niets wat het lijkt: zijn naam is niet echt en de ontmoeting in het Rheinpavillon is zorgvuldig gepland door de Oost-Duitse geheime dienst, de Stasi.
Frank Dietzel is een zogenoemde Romeo-agent die de DDR tijdens de Koude Oorlog in West-Duitsland stationeerde. Met seks en mooie praatjes moesten deze spionnen staatsgeheimen ontfutselen aan vrouwen in vertrouwensposities.
De inzet van Romeo-agenten was een van de meest meedogenloze en cynische tactieken van de Koude Oorlog – en ze maakten veel vrouwelijke slachtoffers.
Duitsers werden aartsvijanden
Na de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland verdeeld tussen de overwinnaars. De drie westerse bezettingszones werden verenigd tot West-Duitsland, dat zich in 1949 aansloot bij de kapitalistische wereld. In 1955 werd het land lid van de NAVO.
Oost-Duitsland (de DDR) viel onder de Sovjet-Unie en vanaf het allereerste begin stuurde de Stasi spionnen naar West-Duitsland om geheimen te stelen van de ideologische aartsvijand.
De Stasi plaatste vooral spionnen in de regeringsstad Bonn, maar hield alle machtscentra in de gaten. Ook kregen de Oost-Duitsers informatie van West-Duitse communisten en andere sympathisanten, zodat ze zicht hadden op alle geledingen van de samenleving. Zo kregen ze nieuws over industriële uitvindingen, meningsverschillen tussen politieke partijen en nog veel meer.
In het begin van de Koude Oorlog konden de DDR-spionnen echter niet in de buurt van de West-Duitse ministers komen. Maar daar bracht een slimme Stasi-agent met de codenaam ‘Felix’ verandering in.
‘Felix’ was in 1952 naar West-Duitsland gestuurd om te spioneren terwijl hij zich voordeed als parfumhandelaar. In Bonn begon hij een relatie met een secretaresse die op het kantoor van de bondskanselier werkte.
De agent haalde de vrouw over om geheime documenten het kantoor uit te smokkelen. Hun samenwerking was een groot succes, tot ze betrapt werden door de West-Duitse inlichtingendienst. ‘Felix’ vluchtte halsoverkop naar Oost-Berlijn, waar hij zijn baas, Markus Wolf, vertelde dat zijn vriendin lang niet de enige eenzame secretaresse in Bonn was.
West-Duitsland had in de jaren 1950 een enorm vrouwenoverschot. Op elke 100 vrouwen waren er slechts 86 mannen, bleek uit een volkstelling.
In de Tweede Wereldoorlog waren 5,3 miljoen Duitse mannen gesneuveld. Daardoor was er een overschot aan vrouwen, die hunkerden naar een vriend of echtgenoot. Ook op de West-Duitse ministeries werkten talloze alleenstaande vrouwen die snakten naar liefde, vertelde ‘Felix’ aan zijn baas.
Markus Wolf besloot vrijwel direct om een eenheid van professionele verleiders op te richten – de Romeo-agenten.
Zwakke plekken uitbuiten
De eenheid begon klein, maar in het begin van de jaren 1960 draaide het Romeo-programma op volle toeren. De Stasi identificeerde mogelijke Romeo’s op universiteiten en bij jeugdorganisaties. Wolfs mensen bekeken de kandidaten en nodigden de beste uit voor een gesprek. Slechts een op de 100 kwam door de selectie.
Goede manieren en een academische opleiding waren vereist, maar hun mentaliteit was het belangrijkst.
‘Ze moesten vooral politiek te vertrouwen zijn. Wat heb je aan een mooie man als je niet op hem kunt vertrouwen?’ zei een Stasi-officier na de val van de Muur.
De uitverkorenen gingen naar de spionnenschool buiten Berlijn. Hier werden ze geïndoctrineerd, zodat ze volledig geloofden in het communisme en niet zouden vallen voor de verleidingen van het kapitalisme.
Hun opleiding behelsde ook fotografie, technieken om een achtervolger te ontmaskeren enzovoort. Het belangrijkste vak was echter psychologie, waar ze leerden hun ‘doelwitten’ te manipuleren.
Voordat een Romeo het veld in werd gestuurd, kreeg hij een codenaam, een valse geschiedenis en informatie over de vrouw die hij moest verleiden. Die laatste gegevens werden zorgvuldig verzameld – met name haar verlangens en zwakheden.
Zo kreeg Dietzel te horen dat Gabrieles vader in een Sovjetkamp was omgekomen en dat ze hem nooit had gekend. Toen ze elkaar ontmoetten in het café in Bonn, kende Dietzel haar bijna beter dan zij zichzelf kende.
‘Hij was niet alleen knap en intelligent. Frank Dietzel deed me denken aan de vader die ik nooit heb gehad.’ Veel mensen dachten dat het alleen om seks ging. Dat ook, maar het was vooral een eeuwig verlangen in mij, waarvan ik niet eens wist dat ik het had – tot ik hem zag,’ legde Gabriele jaren later uit.
Relaties volgden Stasi-script
1: Slachtoffer gekozen
De Stasi-agenten hingen vooral rond op taalopleidingen en populaire reisbestemmingen. Hier zochten ze naar alleenstaande West-Duitse vrouwen. Als een vrouw voor een West-Duits ministerie werkte – of daar wellicht ooit zou kunnen gaan werken – werd dit gemeld aan het Stasi-hoofdkwartier in Oost-Berlijn.
2: Zwakheden in kaart gebracht
De inlichtingendienst van de DDR deed onderzoek naar de achtergrond van de vrouwen. Ze waren vooral op zoek naar zwakheden die ze konden gebruiken. Eenzaamheid, verlangen naar een vaderfiguur of verdriet over een mislukte relatie waren zaken die een Romeo-agent kon uitbuiten.
3: Vertrouwen winnen
Een Romeo-agent werd vervolgens met een valse identiteit naar West-Duitsland gesmokkeld. De Stasi regelde een ontmoeting, zodat de agent zijn prooi kon verleiden. De maanden daarna bouwde hij een vertrouwensrelatie met haar op. Pas als dat was gelukt, vroeg hij haar om te spioneren. Elke stap was zorgvuldig gepland door de psychologen van de inlichtingendienst.
4: Vrouw gedumpt
Na een paar jaar verbrak de agent zijn relatie met de vrouw. Zij was intussen een zelfstandige spion geworden. En de agent ging verder met zijn volgende slachtoffer. Als de vrouw weigerde nog meer staatsgeheimen door te spelen, werd er een nieuwe Romeo-agent op haar af gestuurd.
Zodra Gabriele echt verliefd was, vroeg Frank Dietzel haar om een aantal belangrijke papieren van haar werk op de Amerikaanse ambassade mee naar huis te nemen.
‘Hij zei dat hij voor een soort denktank werkte die belangrijke informatie verzamelde, bijvoorbeeld over de economie. Met deze informatie zouden ze proberen om de wereldvrede te bevorderen,’ vertelde ze later.
En omdat ze verliefd was, geloofde ze hem blind.
Secretaresses zijn een investering
Frank Dietzel mocht blij zijn met Gabriele. Andere Romeo-agenten hadden meer moeite om hun geliefde zover te krijgen dat ze stiekem vertrouwelijke documenten mee naar huis namen. Daarom probeerde de Stasi contact te leggen met zo veel mogelijk West-Duitse vrouwen.
Er werd veel tijd en geld gestoken in het vinden van de juiste vrouwen – vaak al lang voordat die toegang kregen tot geheime documenten.
Regelmatig stuurde de Stasi Romeo-agenten naar de taalschool Alliance Française in Parijs. Op dit instituut kregen veel jonge West-Duitse ambtenaren Franse les.
Toen de VS, Frankrijk en Groot-Brittannië het niet eens konden worden met de Sovjet-Unie over de toekomst van Duitsland, werd het land opgesplitst in West- en Oost-Duitsland.
De Romeo’s versierden jonge secretaresses en stimuleerden hen om te solliciteren naar belangrijke functies, bijvoorbeeld bij het West-Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken of de NAVO.
Zo ook de alleenstaande moeder Dagmar Kahlig-Scheffler. In de jaren 1970 werd zij verleid door ‘Herbert Schröter’.
Dagmar werkte toen als secretaresse op de universiteit van Bonn, maar ze was zo gek op Schröter dat de Stasi een cursus Frans en stenografie voor haar betaalde en ervoor zorgde dat haar dochtertje naar een kostschool in Zwitserland kon gaan.
Die investering bleek een schot in de roos: Dagmar werd in 1975 secretaresse van de West-Duitse bondskanselier Helmut Schmidt. En ze speelde maar wat graag informatie door.
Terwijl sommige Romeo-agenten best aantrekkelijk waren, waren anderen niet moeders mooiste, aldus de Duitse schrijfster Marianne Quoirin, die er een paar had ontmoet.
‘Ze gaven bloemen, wijn en waren erg aardig – maar ze konden vooral goed luisteren. Dat doen mannen niet vaak, en dat maakte hen ontzettend aantrekkelijk,’ zei Quoirin.
Romeo-slachtoffer Dagmar Kahlig-Scheffler stapt uit een gevangenisbus. In 1978 werd ze veroordeeld voor spionage.
Vrouwen met gebroken hart kregen straf
Het feit dat ze bedrogen waren door hun prins op het witte paard kwam voor veel vrouwen hard aan. Net als de vernederende rechtszaak die hierop volgde.
Als de West-Duitse inlichtingendienst de geliefde van een Romeo-agent betrapte, was de straf afhankelijk van het moment waarop de spionage werd ontdekt.
Tijdens de Koude Oorlog, toen de DDR en het communisme een grote dreiging vormden, werden de vrouwen vaak zwaar gestraft. Dagmar Kahlig-Scheffler had gespioneerd bij de West-Duitse bondskanselier Helmut Schmidt. Ze werd in 1977 gearresteerd en veroordeeld tot vier jaar en drie maanden cel.
Gabriele Kliem spioneerde op de Amerikaanse ambassade in Bonn, maar werd pas na 1989 ontmaskerd. In 1996 kreeg ze een boete en een voorwaardelijke celstraf.
De Romeo-agenten kwamen er vaak beter vanaf dan hun slachtoffers en andere DDR-spionnen. Tijdens de Koude Oorlog werden Oost-Duitse spionnen veroordeeld tot 10 jaar cel of zelfs levenslang. Romeo-agenten zaten vaak maar een paar jaar achter de tralies.
Na de val van de Muur werden ze helemaal niet meer vervolgd, omdat ze alleen orders hadden gevolgd.
Met hun charme palmden de Romeo-agenten Gabriele, Dagmar en talloze andere vrouwenin en haalden ze hen over om geheime documenten mee te nemen in hun handtas of stiekem te fotograferen.
Anderen gaven hun vriendinnen meer geavanceerde spionageapparatuur: pepermuntdoosjes met een dubbele bodem, waar ze de cassettebandjes van de dictafoon van hun baas in konden verbergen. De Stasi probeerde zelfs handtassen met geheime vakken te maken, maar de Oost-Duitse ontwerpers konden de westerse mode niet bijhouden, waardoor de secretaresses weigerden de verouderde tassen te dragen.
Geheimen verborgen in bh
Een secretaresse van het ministerie van Defensie bedacht zelf een slimme manier om documenten te smokkelen: ze verborg ze in de vulling van haar roze bh. Als ze ooit steekproefsgewijs gecontroleerd werd, zou de bewaker het nooit durven om haar om zo’n intieme plek te fouilleren.
Veel secretaresses kregen een Minox-camera, die ze prima konden verbergen in hun handtas.
De relaties verliepen zelden zonder problemen. De meeste Romeo-agenten hadden vier of vijf relaties tegelijk, en sommige waren zelfs nog getrouwd in Oost-Duitsland. Ze konden hun slachtoffers dus maar één of twee keer per maand opzoeken, en dat leidde tot conflicten over een gebrek aan intimiteit en seks.
De agenten moesten hun vrouwen aan het lijntje houden met cadeautjes, lieve woordjes en heel veel smoezen.
‘Hij vertelde me dat als we in één weekend zes of zeven keer seks hadden, dan was dat wiskundig gezien even vaak als in een normale relatie,’ zei Gabriele later.
Als cadeautjes en charmes niet genoeg waren, kon de Romeo-agent zijn geliefde meenemen naar een relatietherapeut, die ook op de loonlijst van de Stasi stond. Die moest de vrouw ‘stabiliseren’, zoals dat heette in Stasi-jargon, om de relatie en de stroom geheime documenten te redden.
Sommige mannen vinden het moeilijk om zich te binden, zei een van de therapeuten. Een andere merkte op: ‘Je moet gewoon geduld hebben.’
De slachtoffers van de Romeo-agenten mochten elkaar natuurlijk nooit ontmoeten, dus zorgde de Stasi ervoor dat hun slachtoffers ver van elkaar woonden.
Vaak liep de relatie stuk omdat de vrouw twijfels kreeg aan de oprechtheid van haar minnaar. Maar in sommige gevallen was een secretaresse zo waardevol dat de Stasi haar absoluut niet kwijt wilde.
Zo weigerde een zeer gelovige secretaresse met haar Romeo naar bed te gaan voordat ze getrouwd waren. En dus regelde de Stasi een nephuwelijk in Kopenhagen. Een inlichtingenofficier speelde de katholieke priester die het huwelijk voltrok. Tijdens het huwelijksfeest speelde een vrouwelijke agent de moeder van de bruidegom.
Een andere Romeo-agent kreeg problemen toen zijn vriendin haar toekomstige schoonouders wilde ontmoeten. In paniek loog hij dat ze allebei waren omgekomen bij een ongeluk. Maar daar nam ze geen genoegen mee. Ze wilde hun graf bezoeken.
In alle haast moest de Stasi een steenhouwer zien te regelen om een grafmonument te maken voor de fictieve ouders van hun Romeo-agent.
Duizenden documenten bereiken de DDR
Ondanks dat soort hobbels wisten de Romeo-agenten duizenden geheime en belangrijke documenten in handen te krijgen via hun liefjes.
VIDEO: Romeo kreeg condooms
Tussen 1977 en 1989 smokkelde Gabriele in haar eentje 1500 vertrouwelijke documenten mee – waarmee ze nietsvermoedend een van de belangrijkste informanten van de Stasi was.
Voor het hoofdkwartier van de Stasi in Oost-Berlijn was het Romeo-programma een ongekend succes.
‘Wat betreft de politieke informatievergaring was de werving van secretaresses via liefdesrelaties een van de belangrijkste methodes die de Stasi hanteerde,’ schreef een hoge ambtenaar van de Oost-Duitse inlichtingendienst.
De vrouwen zelf betaalden echter een hoge prijs. 34 van hen werden veroordeeld voor spionage, maar de gevangenisstraf was vaak nog het makkelijkst. Eerst moesten ze een vernederende rechtszaak doorstaan, waarin ze werden zwartgemaakt door de aanklager en de media. Daarna drong het pas tot hen door dat ze misbruikt waren.
Gabriele kwam er in 1996 met een voorwaardelijke straf vanaf, maar vluchtte naar Nederland – ver weg van alle pijnlijke herinneringen aan de Romeo-spion Frank Dietzel.
VIDEO, Gabriele Kliem: Ze hebben mijn leven verwoest
Toen Gabriele in 2004 een interview gaf voor een documentaire, woonde ze alleen met haar 13 honden. De Stasi had haar dromen en haar hele leven verwoest.
‘Voor hen was ik gewoon een laboratoriumrat, en voor hem niets meer dan een stuk gereedschap,’ zei ze met walging in haar stem.
Voor de Stasi-medewerkers was het een stuk gemakkelijker om de Koude Oorlog achter zich te laten. De bedenker van het Romeo-programma, Markus Wolf, schreef later zonder enig schuldbesef in zijn memoires:
‘Ik was het hoofd van de inlichtingendienst, geen relatietherapeut.’
Het hoofd van de Stasi, Markus Wolf (1923-2006), werd ‘de man zonder gezicht’ genoemd, omdat de westerse inlichtingendiensten 25 jaar lang niet wisten hoe hij eruitzag. Pas in 1978 werd hij door Zweden gefotografeerd.
Ook de Romeo-agenten zelf hadden weinig last van hun geweten.
‘Ik volgde de bevelen van de partij op en deed wat ik moest doen. En het was leuk,’ vertelde Gerhard Beier, een van de meest succesvolle Romeo’s van de DDR.
Beier bleef na de val van de Berlijnse Muur getrouwd met een van zijn slachtoffers. Ze heeft hem vergeven, beweert hij.