Sekspil belooft potentie maar bevat stiekem dodelijk gif

Tien Oostenrijks-Hongaarse officieren ontvangen in 1909 een pil die hun uithoudingsvermogen in bed moet verhogen. De moordaanslag schudt Europa op.

Adolf Hofrichter, erectiepillen

De giftige potentiepillen zaten in een mooi doosje en waren verpakt in roze cadeaupapier.

© SZ Photo/Bridgeman Images, Shutterstock

Kapitein Richard Mader schenkt een borrel in. Op de middag van 17 november 1909 stuurt hij zijn adjudant op pad voor wat hapjes, want de jonge officier verwacht vrouwelijk bezoek.

Mader bestudeert nieuwsgierig een envelop die is binnengekomen op zijn adres in de Hainburgerstraße in Wenen. Die bevat een brief en een in roze papier gewikkeld doosje. Als Mader het opent, blijken er twee capsules in te zitten die op pillen lijken.

De capsules zijn bedoeld om ‘vroegtijdige verzwakking van de mannelijkheid’ te verhelpen, stelt de brief. Mader mag het potentiemiddel, dat een half uur voor de gemeenschap ingenomen moet worden, vrijblijvend proberen.

‘Het effect is verbluffend,’ belooft de afzender, ene ‘Charles Francis’.

De jonge officieren van het leger zijn onervaren in de liefde en kunnen dus wel wat hulp gebruiken om alle verwachtingen waar te maken. Mader neemt de twee pillen in en schrijft een brief terwijl hij op zijn geliefde wacht. Maar halverwege een zin voelt hij zo’n hevige pijn dat hij zijn pen laat vallen.

Brieven

‘Wij bieden u een gratis proefexemplaar aan,’ stond in de brief met de pillen. ‘Oordeel zelf. Dat is onze beste reclame,’ schreef de afzender, Charles Francis.

© SZ Photo/Scherl/Bridgeman Images

Mader wankelt naar de gang, waar zijn adjudant hem even later vindt, kronkelend van de pijn. Er wordt een arts geroepen, maar Mader blaast zijn laatste adem uit voor er hulp komt.

De dokter verklaart dat hij is gestorven aan een beroerte. Maar zo eenvoudig is de zaak niet. Een lijkschouwing door de militaire patholoog toont aan dat Mader aan cyanide uit de capsules is gestorven.

De officier is het slachtoffer van moord met voorbedachten rade. Maar zijn dood is nog maar het begin van een mysterie dat Wenen en de rest van het Oostenrijks-Hongaarse rijk in zijn greep houdt.

De politie was ten einde raad

Mader was geen voor de hand liggend moorddoelwit: de kapitein was geliefd en gerespecteerd. Hij had pas een eervolle positie in de generale staf van de keizer gekregen, en de hoogste militairen van het land werden bijna als halfgoden gezien.

Kaart van Europa, Oostenrijk-Hongarije

In 1909 had Oostenrijk-Hongarije 49 miljoen inwoners en was het een Europese grootmacht.

© HISTORIA

Officieren hielden Oostenrijk-Hongarije bijeen

Toen het nieuws bekend werd, sloeg de chef van de generale staf, Franz Conrad von Hötzendorf, alarm. Hij telegrafeerde alle garnizoenen en waarschuwde de officieren.

Als iemand anders geheimzinnige witte pillen ontving, moest hij dat meteen aan zijn baas melden. De dagen daarna meldden zich negen leden van de generale staf.

Nu stond de veiligheid van het keizerrijk op het spel: een onbekende vijand probeerde de militaire top van Oostenrijk uit te roeien. De politie en inlichtingendiensten stelden een onderzoek in.

Met hulp van de posterijen ontdekten ze dat de tien brieven met de pillen waren verstuurd via een brievenbus in de chique winkelstraat Mariahilfer Straße bij het station Wenen Westbahnhof.

Treinstation, trein, spoorlijnen

De moordenaar verstuurde de giftige potentiepillen vanuit een brievenbus bij Westbahnhof in Wenen.

© History Archive

Ze konden de afzender niet traceren, maar de zendingen waren op de vroege ochtend van 14 november verstuurd. De vermelde afzender, apotheker Charles Francis, bestond niet.

Cadeau brengt politie op het goede spoor

In de Weense cafés was het incident het gesprek van de dag. De capsules zouden door een ander land gestuurd zijn om het rijk te verzwakken, dachten velen. Anderen wisten zeker dat een jaloerse man wraak wilde nemen op de knappe minnaars van zijn vrouw.

De zaak nam echter een onverwachte wending. De politie ontdekte dat alle officieren die potentiepillen hadden gekregen, in de examenklas van de officiersopleiding van 1905 hadden gezeten – de jaargang die het jaar erop officieren zou leveren voor de generale staf.

Alle officieren uit de klas van 1905 werden nagetrokken, en al snel kwam een 29-jarige eerste luitenant bovendrijven: Adolf Hofrichter uit het 14e Infanterieregiment in Linz, 180 kilometer ten westen van Wenen.

Soldaten, Adolf Hofrichter en Richard Mader

Adolf Hofrichter (links) en zijn slachtoffer Richard Mader, die werd bevorderd ten koste van de moordenaar.

© SZ Photo/Sammlung Megele/Bridgeman Images

Hofrichter had er nooit een geheim van gemaakt dat hij droomde van een post in de generale staf. Maar de concurrentie was groot. Zo’n 1000 mannen ambieerden de baan, van wie er 30 het haalden.

Maar de klas van 1905 was groter dan ooit, en veel geschikte officieren werden daarom afgewezen. Hofrichter vreesde dat hij tot deze groep afvallers behoorde.

Daardoor kon Hofrichter een spannend leven bij de generale staf, waarbij hij in de hoogste kringen zou verkeren, waarschijnlijk op zijn buik schrijven.

Wie er op bevordering kon rekenen, viel te lezen op de Beförderungsrangliste (promotieranglijst), waarop alle commandanten met smart wachtten.

Hofrichter kreeg in 1909 te zien dat er vijf mannen boven hem stonden. Alleen als die stierven en er een of meer posten in de generale staf vrijkwamen, kon zijn droom nog uitkomen.

Soldaten

Oostenrijks-Hongaarse officieren droomden van het groene uniform met verenhelm van de generale staf.

© Scan by NYPL

Hofrichters plek op de lijst was niet het enige waardoor de politie hem verdacht. Hij had ook geen geldig alibi voor 14 november. Hofrichter had zelfs gelogen over zijn verblijfplaats op die dag.

Hij had tegen zijn regiment gezegd dat hij naar zijn geboortestad Reichenau in Bohemen was gegaan – een bezoek dat tot 15 november zou duren. Maar Hofrichter was nooit komen opdagen. Bovendien hadden getuigen hem op de ochtend van 14 november per trein van Linz naar Wenen zien reizen. En daar kwamen ook de giftige pillen vandaan, op diezelfde dag.

Officier met verdacht verleden

Ook ander indirect bewijs wees naar Hofrichter; zo stond de eerste luitenant bekend als een fervent amateurfotograaf, waardoor hij gemakkelijk aan kaliumcyanide kon komen, dat destijds bij het ontwikkelproces gebruikt werd.

Camera

Dankzij kaliumcyanide werden foto’s helderder en schaduwen realistischer als het motief werd ontwikkeld.

© Museo Nazionale della Scienza e della Tecnologia Leonardo da Vinci

Liegen over zijn verblijfplaats maakte van Hofrichter nog niet meteen een moordenaar, maar de verklaring van een medesoldaat was erg verdachtmakend. Voor zijn verjaardag had eerste luitenant Waldherr een set pennen cadeau gekregen van Hofrichter. De pennen waren verpakt in een bruin doosje dat leek op het doosje waarin Mader en de anderen gifpillen hadden gekregen.

Waldherr had ook een verjaardagskaart ontvangen met een groet van Hofrichter, en het handschrift leek verdacht veel op dat van de ‘apotheker’. Dankzij deze sterke indirecte aanwijzingen kon de politie eind november een huiszoeking doen in Hofrichters huis en kantoor in Linz.

Agenten bezochten alle apotheken en kantoorboekhandels in de stad. Bij het verhoor van het personeel van de Kronenapotheke bleek dat Hofrichter op 12 februari niet alleen 31 witte capsules had gekocht, maar ook instructies had gekregen hoe ze te vullen.

In een papierwinkel had Hofrichter papier gekocht van het soort dat de agenten hadden ontvangen.

Apotheek

Hofrichter had lege capsules gekocht in een apotheek.

© Bwag

In Hofrichters kantoor vond de politie verschillende doosjes die leken op die van de gifpillen. Er stond ook een fles inkt. De inhoud was identiek aan de inkt die gebruikt was om de brieven aan de officieren te schrijven.

Daarmee was er genoeg bewijs voor de autoriteiten om de overambitieuze officier voor de rechter te slepen. Op 26 november werd hij in Wenen in voorlopige hechtenis genomen tot het proces zou beginnen.

Over de hele wereld stonden de kranten bol van de geruchtmakende zaak. ‘Hofrichter leek kalm en onaangedaan, maar viel flauw toen zijn zwaard werd afgenomen,’ meldde The New Zealand Herald.

Hofrichter hield vol dat hij onschuldig was, maar zijn geloofwaardigheid liep een deuk op toen de aanklager meldde dat de getrouwde eerste luitenant een jonge vrouw had uitgenodigd om hem in een hotelkamer te ontmoeten. Op 26 april 1910 brak hij en bekende.

Hofrichter had geprobeerd zijn kameraden te vermoorden om zelf te worden bevorderd.

Soldaten, executie, priester

De bewijzen tegen een officier moesten heel duidelijk zijn, wilde hij de doodstraf krijgen.

© NPL – DeA Picture Library/Bridgeman Images

Oude wet redde Hofrichter

Hofrichter trok zijn bekentenis weer in, maar het kwaad was al geschied. De militaire rechtbank veroordeelde hem tot 20 jaar cel in de militaire gevangenis van Möllersdorf.

Hij zou pas op 25 juni 1930 vrijgelaten worden, maar het lot bepaalde anders. Tegen het einde van de Eerste Wereldoorlog, in 1918, stortte het Oostenrijks-Hongaarse rijk in. Het jaar daarop kreeg Hofrichter gratie.