Tropisch moeras verkocht als paradijs

De kolonisten hebben een stuk grond gekocht van de heerser van Poyais, Gregor MacGregor, die hen heeft overtuigd van alle rijkdommen die ze hier kunnen verdienen. Maar als de Honduras Packet de lagune binnenvaart, lijkt het in de verste verte niet op de verhalen in de reisgids. Waar is de kleine haven met alle houten bootjes die aan- en afvaren?

De kapitein laat het anker zakken en vuurt een kanonschot af om een loods te roepen. De kolonisten verwachten dat ze met hulp van de lokale bevolking de vruchtbare stukken grond, die ze voor een spotprijsje van MacGregor hebben gekocht, wel kunnen vinden. Ze hebben nog geen flauw benul dat ze zijn opgelicht en dat ze al hun bezittingen kwijt zijn. Velen van hen zullen hun eerste jaar in Poyais niet overleven.

Schot wordt vrijheidsstrijder in Zuid-Amerika

Tot in de 16e eeuw was de naam ‘MacGregor’ al genoeg om elke Engelsman af te schrikken. De Schotse MacGregor-clan was namelijk zo woest en barbaars dat koning Jacobus VI hen wettelijk vogelvrij verklaarde.

Toen deze wet in 1784 weer werd afgeschaft, veranderden de barbaren van vroeger langzaam in heldhaftige ridders in de populairste romans van de 19e eeuw. Zelfs de Britse koning las verhalen over de veedief en afperser ‘Rob Roy’ MacGregor, die een soort moderne Robin Hood zou zijn.

Het was dan ook een aangename verrassing toen een nakomeling van Rob Roy in het najaar van 1821 ineens in Londen stond. Gregor MacGregor had in de Napoleontische Oorlogen gevochten en was een vrijheidsstrijder in Zuid-Amerika, waar voormalige koloniën in opstand kwamen tegen de Spaanse onderdrukker. In de Britse pers werden deze oorlogen uitgebreid beschreven en de Schotse generaal had een belangrijke rol gespeeld in een aantal veldslagen.

Wat de Britten niet wisten, was dat MacGregor uit Venezuela was gevlucht omdat hem een doodvonnis boven het hoofd hing. De Schot was een echte avonturier – en hij was naar zijn vaderland teruggekeerd met een fantastisch aanbod voor andere avonturiers.

Leugen begint met eigendomsakte

Gregor MacGregor arriveerde in Groot-Brittannië met de eigendomsakte van een groot gebied in de Caraïben. De akte was opgesteld door koning George Frederic Augustus I van de Mosquito-kust en betrof een gebied van 30.000 km². MacGregor had het land eerlijk gekocht voor een paar vaten rum en wat goedkope sieraden.

Ondanks zijn titel was de koning van de Mosquito-kust gewoon een lokaal stamhoofd dat niets te zeggen had over het gebied dat hij verkocht. Maar voor MacGregor was dit het begin van een enorme leugen die hij overal in Londen verspreidde.

De Mosquito-koning had hem benoemd tot cazique – het hoofd – van een provincie met de naam Poyais, die de Schot nu in een paradijs wilde veranderen. MacGregor liet een verklaring zien die hij eerder dat jaar zou hebben opgesteld voor zijn onderdanen.

‘Poyaisiërs! Het is mijn eeuwige plicht om u gelukkig te maken en ernaar te streven uw leven te verbeteren met alle middelen die in mijn macht liggen.’

Om hun levensomstandigheden te verbeteren, had hij de hulp van Groot-Brittannië nodig. En daarom was MacGregor naar Londen gekomen. Al gauw had iedereen het erover. Zijn verhalen en documenten waren zo overtuigend dat hij werd uitgenodigd in de voornaamste kringen.

Ook de rijke majoor William Richardson was onder de indruk van de manier waarop zijn gast anderen wilde helpen om gelukkig te worden. Hij leende MacGregor zijn landhuis Oak Hall, buiten Londen. Nu had MacGregor een statig huis en respectabele vrienden, en kon hij zijn leugen verder verspreiden.

Reisgids beschrijft een fantastisch land

Met het geld van zijn vrijgevige bewonderaars kon MacGregor een reisgids van 355 pagina’s uitgeven, waardoor Poyais nog meer op een echt land leek. Het manuscript zou geschreven zijn door een Britse kapitein, Thomas Strangeways, die in het leger van Poyais had gediend en nu adjudant was van de nieuwe cazique.

In het boek stond dat de oorspronkelijke inwoners een vredelievend volk waren en beschikten over onvoorstelbare natuurlijke rijkdommen. De vruchtbare grond gaf een rijke maïsoogst, maar kon ook gebruikt worden voor meer waardevolle gewassen, zoals tabak en suikerriet. Poyais had ook beschaafde Europeanen veel te bieden, want de hoofdstad St. Joseph was door de Britten gesticht, telde zo’n 20.000 inwoners en had een theater en een opera.

‘De oorspronkelijke bewoners omarmen heel duidelijk de Europese cultuur, wat blijkt uit hun herhaaldelijke verzoeken aan de Britten om zich hier te vestigen,’ beloofde de reisgids.

Er verschenen advertenties in alle kranten van het land. Blijkbaar waren ze geplaatst door Britten die Poyais hadden bezocht. Het nieuwe land leek even echt als Peru, Colombia en alle andere landen die in die tijd op de landkaart van Zuid-Amerika verschenen.

Nu was het tijd om kolonisten te vinden. In Londen werden percelen verkocht vanuit het kantoor van majoor William Richardson, dat ook dienstdeed als officieuze ambassade. De majoor was ervan overtuigd dat hij deelgenoot was van een enorm avontuur. Er werden ook kantoren geopend in Edinburgh en Glasgow.

De verkoop ging door het dak, want MacGregor had de prijs bewust laag gehouden. Een arbeider hoefde slechts een weekloon te investeren – voor een stuk grond waarmee hij zijn hele gezin kon voeden.

MacGregor vertelde Richardson echter dat hij niet zeker wist of ze genoeg geld hadden om alle schepen en voorzieningen voor de kolonisten te bekostigen. De majoor stelde hem gerust en zei dat niemand aarzelde om zijn geld te investeren in Poyais. Een paar maanden later gaf een gerenommeerde bank een reeks obligaties uit met een looptijd van 30 jaar, gedekt door de verwachte douane- en belastinginkomsten uit Poyais.

Kolonisten arriveren in niemandsland

Als MacGregor in de zomer van 1822 met het geld was verdwenen, was Poyais de geschiedenis ingegaan als een meesterlijke oplichtingstruc. Maar de Schot bleef doorgaan, misschien omdat hij te veel genoot van zijn aanzien als cazique van Poyais. En dus gebruikte hij het geld om schepen en voorraden te kopen om de kolonisten naar zijn fantasieland te brengen.

Eind augustus 1822 vertrok het eerste schip naar Poyais. MacGregor wenste de 70 kolonisten persoonlijk een behouden vaart en even later verliet de Honduras Packet de haven van Londen.

Na een barre reis over de Atlantische Oceaan bereikten de kolonisten in november hun bestemming. Het schip ging voor anker bij de Rio Negro, die hen naar de hoofdstad St. Joseph zou brengen. Maar al gauw werd duidelijk dat er geen mens te bekennen was. Op instructie van de expeditieleider, kolonel Hector Hall, gingen de kolonisten aan land en begonnen ze hutten te bouwen. Het moest een misverstand zijn. Alles zou opgelost worden als de autoriteiten in St. Joseph te horen kregen dat de kolonisten waren gearriveerd.

Dagen, weken en maanden gingen voorbij. Toen kwam het volgende schip met immigranten aan. Er ontstond verwarring en ruzie, want de kolonisten waren het niet eens over hun toekomstperspectieven. Kolonel Hall besefte dat ze opgelicht waren. Hij wilde de kolonisten evacueren, maar velen van hen wilden blijven.

Midden in de verwarring doken de eerste tropische ziekten op, want de kust was allesbehalve gezond. En tot overmaat van ramp begon ook nog het regenseizoen, waardoor zelfs de stoere Schotse timmerman James Hastie de moed verloor.

‘Het was het noodlot. Alles leek erop gericht om ons te vernietigen.’

Kolonisten sterven door tropische ziekten

Een paar weken later arriveerde er een stukje verderop langs de kust een Brits schip uit Belize. De kolonisten constateerden dat niemand ooit van Poyais of van MacGregor had gehoord. Niet veel later kwam ook de Mosquito-koning, Augustus I, langs. Hij beval de indringers te vertrekken.

‘Als we dat niet deden, zou hij terugkomen met een leger en ons allemaal afslachten,’ vertelde timmerman James Hastie later.

De kolonisten werden overgebracht naar de Britse kolonie Belize, maar tropische ziekten hadden veel slachtoffers geëist. Van de 250 kolonisten die de Atlantische Oceaan waren overgestoken, waren er 180 gestorven.

Sommige overlevenden kozen ervoor om in Belize te blijven, waar ze al snel gezelschap kregen van andere slachtoffers van MacGregor. Er waren namelijk nog twee schepen naar Poyais gevaren, maar toen de kust onbewoond bleek te zijn, besloten ze door te varen naar de Britse kolonie. Nog drie schepen werden onderweg door de Britse marine tegengehouden en teruggestuurd.

Slechts 50 kolonisten keerden uiteindelijk terug naar Groot-Brittannië. Kort voor hun komst vertelde MacGregor tegen zijn partner, Richardson, dat hij naar Italië moest. In werkelijkheid ging hij echter naar Parijs. Het duurde niet lang voordat de pers op de hoogte was van de oplichterij, terwijl Richardson de Schot en zijn plannen voor Poyais bleef verdedigen.

Zelfs de overlevende kolonisten wisten niet op wie ze hun woede nu precies moesten koelen. Sommigen waren er zelfs van overtuigd dat MacGregor onschuldig was en dat de expeditieleiders verantwoordelijk waren voor het rampzalige avontuur. James Hastie had twee kinderen verloren aan tropische ziekten. Toch ondertekende hij een verklaring waarin hij MacGregor volledig vrijpleitte.

‘Wij zweren en bevestigen dat Sir Gregor MacGregor naar onze volle overtuiging slechter is behandeld door kolonel Hall en zijn andere vertegenwoordigers dan wie dan ook. Als zij hun plicht tegenover Sir Gregor en ons waren nagekomen, zou alles heel anders zijn verlopen in Poyais,’ aldus de brief.

Gregor MacGregor is nooit voor de Britse rechter gedaagd.

Franse poging mislukt

MacGregor zette zijn oplichterscarrière voort in Parijs, waar hij zijn truc probeerde te herhalen. Samen met zijn Franse zakenpartners verkocht hij stukken grond aan 60 kolonisten, die in 1826 klaar stonden om te vertrekken. Maar de Franse autoriteiten bleken minder naïef te zijn dan hun Britse collega’s. Ze waren niet van plan het schip te laten vertrekken naar een land waarvan men niet eens wist of het bestond.

Al snel werd een arrestatiebevel uitgevaardigd. MacGregor belandde achter de tralies, waar hij zes maanden moest wachten op zijn vonnis. In de tussentijd werkte zijn advocaat aan een verdediging die zelfs de allerbeste rechter in verwarring zou brengen.

MacGregor werd beschreven als de eigenaar van de grond die de koning van de Mosquito-kust aan hem had gegeven. Maar hij was ook een cazique – wat een soort presidentiële titel was, die de inwoners van Poyais hem hadden geschonken.

In de rechtszaal maakte MacGregors advocaat onderscheid tussen wat zijn cliënt had gedaan in de rol van landeigenaar en als cazique. De wetten van het fantasieland waren niet te volgen, dus moesten de rechters hem laten gaan.

Gregor MacGregor had een heel land bedrogen en minstens 180 doden op zijn geweten, maar werd nooit gestraft. Hij was er echter ook niet rijk van geworden. Hij vergat namelijk het belangrijkste onderdeel van een geslaagde oplichterstruc – pak zo snel mogelijk het geld en verdwijn.