‘Handen omhoog! Dit is een overval!’
Op 27 juni 1995, om 10.15 uur, krijgen de klanten en medewerkers van de Commerzbank de schrik van hun leven. Vier mannen met machinegeweren stormen de bank in de Berlijnse buitenwijk Zehlendorf binnen.
Ze dragen overalls en zwarte bivakmutsen, richten hun wapens op de klanten en medewerkers en schreeuwen dat ze op de grond moeten gaan liggen. In de verwarring glipt een werknemer het kantoor van de bankdirecteur binnen, waar Armin Jende achter zijn bureau zit.
‘Sla alarm, sla alarm,’ hijgt ze voordat de overvallers het kantoor binnendringen. Jendes hart klopt in zijn keel, maar hij herpakt zich en denkt aan het protocol:
‘Mensenlevens zijn belangrijker dan geld. Doe wat de overvallers zeggen, dan is het allemaal snel voorbij.’
In het filiaal van de Commerzbank in de Breisgauer Strasse speelde zich een van de meest geruchtmakende strafzaken in Duitsland af.
Maar de overval op Jendes filiaal is allesbehalve een gewone bankroof. Al snel wordt duidelijk dat de criminelen een van de meest bizarre misdrijven van de Duitse misdaadgeschiedenis hebben gepland.
Gijzelaars worden vastgebonden
In het bankgebouw gaan de misdadigers aan de slag – zonder een woord te wisselen lopen ze tussen de 16 gijzelaars op de vloer, van wie ze de duimen aan elkaar vastmaken met tie-wraps.
De enige die niet wordt vastgebonden is Armin Jende. Al gauw merkt de bankdirecteur dat dit geen gewone overval is. In plaats van de hoofdkassa leeg te maken, dwingen de overvallers hem mee te gaan naar de kelder – waar de privékluisjes van de klanten liggen.
De gijzelnemers bleken vooral geïnteresseerd te zijn in de kelder van de bank. Achter beton en zware deuren stonden honderden kluisjes.
Jende moet de loper voor de kluisjes overhandigen, maar de bankdirecteur legt uit dat zo’n loper niet bestaat. Alleen klanten kunnen hun kluisje openmaken. Maar met dat antwoord neemt de overvaller geen genoegen.
‘Als ik die loper toch vind, schiet ik je neer,’ sist hij, terwijl hij zijn machinegeweer op de directeur richt.
Jende spreekt de waarheid, hij staat te trillen op zijn benen. Intussen arriveren de eerste politiewagens voor de Commerzbank.
De alarmmelding van Jende is naar de SEK gegaan – het Spezialeinsatzkommando – een Duitse politie-eenheid die getraind is om met gewapende criminelen en gijzelingen om te gaan.
Snel worden de straten en winkels rondom de bank afgesloten. SEK-agenten met kogelvrije vesten en helmen omsingelen de bank.
De SEK, de speciale eenheid van de politie, rukte uit met tanks en machinegeweren.
Kort daarna gaat de deur van de bank open. Een van de gijzelaars stapt aarzelend naar buiten en geeft de politie een vel papier. Op dit getypte briefje staan de eisen van de gijzelnemers: 17 miljoen Duitse marken (bijna 9 miljoen euro), een vluchtauto en een helikopter.
De politie heeft zes uur om aan hun eisen te voldoen, anders vallen er slachtoffers.
De overvallers zeggen niets
De gijzelnemers wijzen Armin Jende aan als woordvoerder. Hij moet elk uur bellen om de politie te herinneren aan de deadline. De gijzelnemers maken Jende met handboeien vast aan zijn bureaustoel en trekken een stoffen zak over zijn hoofd.
De politieonderhandelaars zijn geïrriteerd als ze Jende aan de lijn krijgen. De SEK heeft nog nooit meegemaakt dat gijzelaars niet zelf het woord voeren. Door alle communicatie via de bankdirecteur te laten lopen, voorkomen ze dat de politie belangrijke informatie krijgt.
Normaal gesproken gebruikt de SEK de stem en toon van de gijzelnemers om te bepalen of ze ongevaarlijk of wanhopig zijn, en hoe groot de kans is dat ze echt gaan schieten.
De gijzelnemers dwonken de bankdirecteur alle telefoontjes van de politie te beantwoorden.
Maar dat de situatie ernstig is, wordt al gauw duidelijk. Om een beter overzicht van de situatie te krijgen, stationeert de SEK zich in het appartement boven de bank. Maar die beslissing is niet zonder gevaar.
Zodra de agenten het appartement binnenkomen, breekt de hel los. De gijzelnemers hebben hen gehoord, en terwijl de klanten en bankmedewerkers zich in paniek op de grond gooien, schieten de misdadigers wild op het plafond.
Hierdoor gaan ook de beveiligingscamera’s van de bank stuk. De SEK moet zich terugtrekken uit het appartement.
Gijzeldrama neemt een wending
Beneden in de bank houden de bewapende mannen de gijzelaars in bedwang. Niemand mag bewegen of praten. Wanneer iemand naar het toilet moet, worden ze één voor één naar de bijkeuken achter in de bank gebracht. Hier moeten ze hun behoefte doen in een prullenmand in de hoek.
VIDEO: De Duitse politie in een regen van vonken
De gijzelnemers eisten dat het hekwerk voor de bank verwijderd werd, zodat de vluchtauto tot aan de voordeur van de bank kon komen.
Halverwege de middag dwingen de gijzelnemers Jende nog een keer om de politie te bellen, want de deadline is 17.00 uur.
Hij zegt ook dat het lage ijzeren hek voor de bank moet worden verwijderd, zodat de vluchtauto van de gijzelnemers vlak voor de bank kan stoppen. Het werk moet worden uitgevoerd door bouwvakkers in hun onderbroek, eisen de criminelen, maar daar trekt de politie een grens.
In plaats daarvan laat de SEK politieagenten in werkkleding het hek wegzagen met slijptollen.
Wat de SEK echter niet weet, is dat de gijzelnemers helemaal geen ruimte nodig hebben om hun auto te parkeren en dat ze de helikopter ook niet gaan gebruiken tijdens hun ontsnapping. Het gijzeldrama en alle eisen zijn een rookgordijn om de autoriteiten bezig te houden.
Intussen kunnen de criminelen rustig doorwerken aan hun daadwerkelijke plan. Zonder dat de politie het kan zien, is de vloer in de kelder van de bank namelijk opengebroken. Van onderuit!
Via een tunnel waar ze maanden aan hebben gegraven, voegen twee mannen zich bij de gijzelnemers. Samen beginnen ze de kluisjes open te breken. Die zitten vol geld en sieraden die de inwoners van dit welgestelde stadsdeel hier hebben neergelegd.
Garage vlak bij de bank
Meer dan een jaar voor de overval huurde een van de bendeleden, Moutaz Al Barazi, een garage aan de Breisgauer Strasse, op 200 meter van de bank. De pers zou hem later Tunnel-Toni noemen. Al Barazi had een carrosseriebedrijf in de buurt. Vanuit de garage groef de bende een tunnel naar een rioolbuis.
Levensgevaarlijke regen
Die buis werd gebruikt om regenwater af te voeren. Het was lastig om door het dikke beton te boren. De doorsnede van de buis was slechts 75 centimeter en tijdens een hevige regenbui steeg het water zo snel dat een van de bendeleden bijna verdronk.
Op een skateboard in de buis
Het laatste tunnelstuk, vanaf de betonnen buis tot onder de bank, was het moeilijkst om te graven. Alle aarde moest via de smalle buis worden afgevoerd. De bendeleden lagen op skateboards en duwden karretjes met aarde voor zich uit.
Onder dekking van de schietpartij
Het gat in de betonnen vloer kon pas tijdens de gijzeling worden gemaakt. Terwijl de vier bendeleden boven in de bank het plafond onder vuur namen, boorden de twee anderen het gat – onopgemerkt door het lawaai van de schietpartij.
Goed in de maling genomen
Terwijl de politie alle uitgangen van de bank afsloot, verdween er een vermogen onder hun voeten. Meer dan een uur lang rolden het losgeld en kostbaarheden uit de kluizen op skateboards naar de garage van Tunnel-Toni.
Via de tunnel beginnen de criminelen de kostbaarheden uit de kluisjes te halen. Terwijl de politie alle uitgangen in de gaten houdt, smokkelt de bende geld en juwelen de bank uit – onder de voeten van de politie.
Angst en dreigementen
Het duurt langer dan gedacht. De tunnel is namelijk 200 meter lang en het langste stuk, de rioolbuis, heeft een doorsnede van slechts 75 cm. En dus hebben de gijzelnemers meer drama nodig om de politie af te leiden.
Vlak voor 17.00 uur roept een van de bewapende mannen dat hij een gijzelaar in de knie zal schieten als de politie hun eisen niet inwilligt. De schietpartij zal voor het raam plaatsvinden, zodat de politie kan zien wat er gebeurt.
‘Ik hoop dat ik het niet ben,’ denkt Andreas Vogt nog, voordat hij van achteren wordt vastgepakt en in een stoel bij het raam wordt gezet. Ze richten een machinegeweer op zijn knie.
Het lijkt uren te duren, Vogt houdt zijn adem in, maar dan laat de gijzelnemer zijn wapen zakken.
‘We overleven dit niet,’ denkt Vogt.
‘Bel de ambulance maar vast, want om 19.00 uur beginnen we te schieten,’ dreigen de gijzelnemers.
Even later hebben de gijzelnemers een nieuwe afleidingsmanoeuvre. Bankdirecteur Jende geeft een nieuw dreigement door:
‘Bel de ambulance maar vast, om 19.00 uur beginnen we te schieten.’
Even later zet de politie vijf plastic zakken bij de ingang van de bank. De agenten die dit doen, hebben alleen hun onderbroek aan, dat was een van de eisen.
In de zakken zitten dikke stapels bankbiljetten – 5 miljoen Duitse marken (ongeveer 2,5 miljoen euro) van de geëiste 9 miljoen. Dit is alles wat de politie zo snel bij elkaar kon schrapen.
Als de deur van de bank opengaat, is de politie weer teleurgesteld. In plaats van een van de gijzelnemers komt Armin Jende naar buiten. Hij zit vast aan een touw, zodat hij niet kan ontsnappen. Jende trekt de zakken naar binnen en doet de deur dicht.
VIDEO: Half ontblote agenten in actie
Het was misschien niet heel elegant, maar de agenten deden wat ze konden om mensenlevens te redden.
Terwijl het langzaam donker wordt, probeert de politie wanhopig om de rest van het losgeld bij elkaar te krijgen. Een half uur voor middernacht belt Armin Jende en vertelt tot grote opluchting van de SEK dat de gijzelnemers de deadline hebben verlengd – tot twee uur ’s nachts.
In de bank worden de gijzelaars vastgebonden met ducttape. Ook krijgen ze een stoffen zak over hun hoofd. Dan wordt het stil.
Niemand durft iets te zeggen, zelfs de overvallers zijn niet meer te horen. Het enige geluid komt van de klok. Sommige gijzelaars vallen van uitputting op de stenen vloer in slaap – ondanks dat ze vastgebonden zijn.
Moutaz Al Barazi (Tunnel-Toni) kon negen dagen na de overval gearresteerd worden, want zijn werkplek lag vlak bij de garage waar de tunnel in uitkwam.
Om twee uur ’s nachts verliest Jende zijn geduld en weet hij vrij te komen. Dan gaat de telefoon. Het is de politie, die zenuwachtig is vanwege de stilte die nu al uren duurt. Jende denkt dat de gijzelaars naar de kelder zijn gegaan om te slapen.
‘We hebben ze al een uur lang niet gezien of gehoord,’ zegt hij met gedempte stem.
Om 3.45 uur bestormt de politie eindelijk de bank en bevrijdt de gijzelaars, die al 18 uur worden vastgehouden. Heel voorzichtig dringen de SEK-agenten de kelder van de bank binnen.
De vloer ligt bezaaid met papieren en juwelen, maar er is verder niemand. Dan ontdekken de agenten de tunnel onder de grond en zo vinden ze even later de uitgang in de nabijgelegen garage. Maar de overvallers zijn met de buit verdwenen.
Duitse krantenverkopers beleefden gouden dagen na de gewaagde overval.
Berlijn heeft de domste politie van Duitsland
De Duitse media vermaakten zich kostelijk met hoe de gijzelnemers de politie in de maling hadden genomen. In de dagen na de overval werden de ongelukkige agenten flink belachelijk gemaakt.
‘De Berlijnse politiemacht is niet alleen de grootste, maar ook de domste,’ schreef een krant na de bankoverval. Ondanks de enorme budgetten, werd de politie van Berlijn goed te grazen genomen.
‘De brutaalste bankoverval: oeps, en toen waren ze weg. Met 5 miljoen in de tunnel,’ schreef een andere krant over de brutale ontsnapping van de ontvoerders, letterlijk onder de voeten van de agenten.
‘Politie staat in haar hemd,’ kopte een middagkrant. Met daaronder een grote foto van een bijna naakte agent. De gijzelaars eisten dat de agenten zich moesten uitkleden voordat ze het losgeld brachten.
‘Fout op fout. Zo heeft de politie het verknald,’ schreef een andere reporter, verwijzend naar het feit dat de politie het echte plan van de gijzelnemers niet had doorzien.
‘Blamage van Berlijn,’ ‘Heel Duitsland kijkt mee – en schaamt zich,’ schreef Die Welt over de ontevredenheid in Duitsland over de aanpak van het gijzeldrama in de Commerzbank.
Hoewel de Berlijnse politie goed in de maling was genomen door de overvallers, kon ze uiteindelijk wraak nemen. De bende had sporen achtergelaten en de zaak werd opgelost. De meeste bendeleden kwamen uit het Midden-Oosten en werden veroordeeld tot celstraffen tussen de 4 en 13 jaar.
Hoe groot de buit was, is niet bekend. Veel geld was namelijk zwart geld, waar geen boekhouding van was. Het grootste deel van het geld werd nooit teruggevonden.