Een klokkenluider is iemand die immorele of illegale feiten rapporteert. In veel landen gelden er speciale regels en wetten om klokkenluiders te beschermen.
Het idee van speciale wetten voor klokkenluiders gaat terug tot het Engeland van de 7e eeuw. Daar werden onderdanen beloond als ze wandaden aan het licht brachten die de koning schaadden. Het vroegste voorbeeld dateert van 695 n.Chr., toen koning Wihtred verklaarde dat vrije boeren ‘de helft van de boete en de opbrengst van het werk’ kregen als ze illegaal werk aangaven.
Samuel Shaw werd eerst ontslagen en gearresteerd, maar later uitgeroepen tot nationale held.
Klokkenluider werd gearresteerd
Wie de eerste klokkenluider was, is onbekend. Maar een van de eerste verhalen gaat over de Amerikaanse marineofficier Samuel Shaw, die in 1777 moest toezien hoe zijn bevelhebber ‘gevangenen op uiterst inhumane en barbaarse wijze mishandelde’.
Shaw maakte er melding van en werd in eerste instantie uit de marine gezet. Later werd hij aangeklaagd voor smaad. Bij de hoorzitting verklaarde Shaw dat hij ‘niets anders had gedaan dan zijn plicht’.
Shaw werd vrijgesproken en het Congres nam een wet aan om klokkenluiders te beschermen. Het benadrukte dat elke Amerikaanse burger de plicht heeft om de overheid in te lichten over ambtenaren die ‘de wet overtreden, frauderen of wangedrag vertonen’.
De Engelse term whistleblower verwijst naar het fluitje waarop agenten in de 19e eeuw bliezen als ze iemand iets illegaals zagen doen. Het Nederlandse ‘klokkenluider’ is in de jaren 1990 gemunt door hoogleraar bestuurskunde Mark Bovens.