Wat was de Unie van Kalmar?
De Unie van Kalmar werd gesloten op 17 juni 1397 op het kasteel van de Zweedse plaats Kalmar en was een zogeheten personele unie tussen de koninkrijken Denemarken, Noorwegen en Zweden.
De landen van de Unie van Kalmar voerden een gezamenlijk buitenland- en defensiebeleid, de inwoners konden inkomsten en bezittingen in alle landen hebben en één vorst bestuurde de hele unie.
Die vorst was de 15-jarige Erik van Pommeren, die tot uniekoning gekroond werd toen de Unie van Kalmar in 1397 opgericht werd.
De eigenlijke machthebber was echter zijn adoptiefmoeder, koningin Margaretha I, die tot haar dood in 1412 de touwtjes in Scandinavië stevig in handen had.
De Unie van Kalmar was een personele unie tussen de koninkrijken Denemarken, Noorwegen en Zweden en hun bezittingen Finland, IJsland, Groenland en de Faeroër-, Orkney- en Shetlandeilanden. Denemarken was het machtscentrum van de Unie van Kalmar, maar alle rijken werden volgens hun eigen wetten en tradities bestuurd.
Bij de oprichting van de Unie van Kalmar werden er twee documenten opgesteld. De zogeheten koningsbrief verhief de pas 15-jarige Erik van Pommeren tot koning van de drie rijken.
Het tweede document was de uniebrief. Daarin stond onder meer dat de koning altijd begeleid moest worden door leden van alle drie de rijksraden, waar hij ook verbleef. Dit moest ervoor zorgen dat de belangen van de drie koninkrijken altijd behartigd werden.
In totaal 67 edelen, bisschoppen en andere geestelijken uit Denemarken, Noorwegen en Zweden ondertekenden in 1397 het verdrag dat tot de Unie van Kalmar leidde. Er stond onder meer in: ‘Een bestendige, onverbreekbare eenheid, vrede en bondgenootschap, zodanig dat de rijken nooit meer gescheiden worden, zo God het wil.’
De Unie van Kalmar droeg dus vanaf het begin een tegenstrijdig element in zich: er was behoefte aan een sterke uniekoning, maar de adel wilde diens macht beperken.
Deze tegenstelling zou in de tijd dat de unie bestond tot veel problemen leiden.
Hoe ontstond de Unie van Kalmar?
Margaretha I trok aan de touwtjes
De Deense koningin Margaretha I was het brein achter de Unie van Kalmar. Zij was uit op een Scandinavische unie om weerstand te kunnen bieden tegen de Noord-Duitse expansie onder leiding van de invloedrijke Hanzesteden.
Het plan om een Scandinavische samenwerking onder Deense leiding te verwezenlijken kwam in een stroomversnelling toen Margaretha’s man, Haakon VI van Noorwegen, in 1380 stierf.
Hun zoon Olaf erfde officieel de troon, maar omdat Olaf pas tien jaar was, werd Margaretha regentes tot hij volwassen zou zijn.
Deze regeling had ze doorgedrukt door grond en kastelen te beloven aan de Deense edelen in ruil voor hun steun. Zo wist ze een meerderheid achter zich te scharen.
Koningin Margaretha I stichtte in 1397 de Unie van Kalmar en regeerde Denemarken, Noorwegen en Zweden tot haar dood in 1412. Haar sarcofaag is te zien in de kathedraal van Roskilde.
Olaf overleed echter al in 1387. Omdat Margaretha nu zonder troonopvolger zat, adopteerde ze Erik van Pommeren, een kleinkind van haar oudere zus Ingeborg, als haar eigen zoon.
Aan de overkant van de Sont, in Zweden, wankelde de in Duitsland geboren koning Albrecht van Mecklenburg. Hij overlaadde zijn Duitse vrienden met landgoederen en burchten, waar hij zich niet geliefd mee maakte bij de adel.
In 1388 werd hij afgezet en droeg de adel de macht over aan Margaretha, die Albrecht een jaar later ook op het slagveld versloeg. Nu heerste Margaretha over heel Scandinavië en was ze de machtigste vrouw van Europa.
De Unie van Kalmar in 1397, met uniekoning Erik van Pommeren aan het hoofd, versterkte de leidende positie van Denemarken en bracht vrede tussen de drie koninkrijken. Maar het was een publiek geheim dat Margaretha de lakens uitdeelde.
Tijdlijn
Tijdlijn van regenten tijdens de Unie van Kalmar
De Unie van Kalmar begon met vrede en verdraagzaamheid onder Mararetha I en eindigde met een Zweeds bloedbad in 1520 onder Christiaan II.
Margaretha I
- Regeerperiode: 1397 tot 1412
De Deense koningin Margaretha I stichtte de Unie van Kalmar in 1397 en zette haar aangenomen zoon Erik van Pommeren op de troon. Maar achter de schermen regeerde Margaretha de drie rijken tot haar dood in 1412.
Erik van Pommeren
- Regeerperiode: 1412 tot 1439
Erik van Pommeren nam officieel de leiding van de Unie van Kalmar over na Margaretha’s dood. Na een aantal impopulaire oorlogen tegen de Duitser Hendrik van Holstein kwamen de Zweden en Deense boeren in opstand, en in 1439 werd Erik van Pommeren afgezet.
Christoffel van Beieren
- Regeerperiode: 1440 tot 1448
Omdat Erik van Pommeren geen kinderen had, werd hij na zijn afzetting opgevolgd door zijn neef Christoffel van Beieren. Die zat echter maar kort op de troon, want hij overleed al in 1448 op 31-jarige leeftijd.
Christiaan I
- Regeerperiode: 1448 tot 1481
Na de dood van Christoffel kozen Zweden en Noorwegen samen een eigen koning, Karel VIII. In Denemarken kwam Christiaan I aan de macht, en in 1452 viel hij Zweden binnen en zette hij Karel af.
Johan
- Regeerperiode: 1481 tot 1513
Johan, de zoon van Christiaan I, en diens zoon Christiaan II probeerden de Unie van Kalmar te herstellen door Zweden aan te vallen. In 1497 kreeg Johan Zweden in handen en kon hij als uniekoning over Scandinavië regeren. Maar na vier jaar hadden de Zweden alweer genoeg van de Deense koning.
Christiaan II
- Regeerperiode: 1513 tot 1521 (Denemarken en Noorwegen tot 1523)
Christiaan II begon in 1517 een oorlog tegen Zweden, dat geleid werd door regent Sten Sture. In 1520 vielen Deense soldaten Stockholm binnen en werd Sten Sture gedood. Nu was Christiaan II koning van de Unie van Kalmar, maar toen hij 82 Zweedse edelen executeerde, brak er een opstand uit, die hem in 1521 de macht in Zweden kostte.
Waarom viel de Unie van Kalmar uit elkaar?
Zweden draaide unie de nek om
Na de dood van Margaretha in 1412 bleef de unie in stand, maar toen Erik van Pommeren de macht overnam, groeide de onvrede over de Unie van Kalmar, met name in Zweden.
In 1416 verklaarde Erik van Pommeren de oorlog aan graaf Hendrik van Holstein omdat hij het hertogdom Sleeswijk wilde veroveren.
De oorlog leidde tot hoge belastingen, waardoor de Zweden en Deense boeren in opstand kwamen. In 1439 werd Erik van Pommeren afgezet, en een jaar later werd Christoffel van Beieren door de adel naar Scandinavië gehaald.
Namens Denemarken voerde de nieuwe koning van de Unie van Kalmar meerdere oorlogen in Noord-Duitsland. Daardoor werd het voor de Zweden moeilijker om handel te drijven met hun belangrijkste partners, de Duitsers.
Toen Christoffel in 1448 stierf, kozen de Zweden en Noren hun eigen koning, Karel VIII, die in 1451 Denemarken de oorlog verklaarde.
Tijdens het Stockholms Bloedbad bracht Christiaan II 82 Zweedse edelen om het leven. Deze kopergravure is gemaakt op basis van een houtsnede uit 1524 die de Zweedse rebellenleider Gustaaf Wasa liet maken als propaganda tegen Christiaan II.
In de decennia daarna probeerden de Deense koningen de Zweden met veldtochten en belegeringen onder de duim te houden, maar dat lukte nauwelijks.
In 1497 kreeg koning Johan Zweden weer in handen en regeerde hij als uniekoning over Denemarken, Zweden en Noorwegen, maar na vier jaar werd hij door de Zweden weer aan de dijk gezet.
In 1513 kwam Christiaan II aan de macht in Noorwegen en Denemarken, en vanwege interne onrust kreeg hij het in 1520 ook in Zweden voor het zeggen.
Christiaan II beschuldigde vervolgens een aantal Zweedse edelen en geestelijken van ketterij, en op 8 en 9 november liet hij 82 van hen executeren tijdens het Stockholms Bloedbad.
De executies leidden tot een massale opstand, en al een jaar later raakte de koning Zweden kwijt. In 1523 liet de Zweedse rebellenleider Gustaaf Wasa zich tot koning kronen.
Daarmee was de Unie van Kalmar voorgoed verleden tijd.