Op 21 juni 1529 proberen de inwoners van Londen uit alle macht iets mee te krijgen van de rechtszaak van de eeuw.
De koning en koningin van het land verschijnen in de grootste zaal van het Blackfriars-klooster voor de rechtbank.
Hendrik VIII van Engeland wil zich laten scheiden van Catharina van Aragon, die al 20 jaar zijn vrouw is.
Het publiek heeft partij gekozen, en met name de vrouwen steunen luidkeels de koningin. Catharina bedankt ze hartelijk.
De koningin kan wel een potje bij de bevolking breken. Ze heeft zich een toegewijd katholiek getoond en is altijd goed geweest voor de armen.
Na een opstand tegen de vreemdelingen die het meeste geld in Londen bezaten, vooral Hollanders, heeft ze de koning overgehaald honderden mensen te sparen.
Juist omdat het volk in groten getale achter de koningin staat, heeft de koning voor een openbare rechtszaak gekozen. Hij wil dat zijn onderdanen zijn versie horen, zodat ze van mening veranderen.
Koning wil een zoon hebben
De scheiding wordt ‘de grote zaak van de koning’ genoemd, en gaat over de vraag of het huwelijk met Catharina legitiem is.
Ze was eerder getrouwd met de oudere broer van de koning, Arthur. Maar de toenmalige kroonprins stierf na een paar maanden.
Zeven jaar lang bleef de jonge weduwe in Engeland wonen, en in 1509 trouwde de nieuwbakken koning Hendrik VIII met haar.
Zij was toen 24 jaar, hij 17. Om zeker te zijn dat alles kerkelijk in orde was, kreeg het paar toestemming van paus Julius II.
Het was een gelukkig huwelijk, de liefde was oprecht. Als Hendrik in Frankrijk op veroveringstocht was, had Catharina het in Engeland voor het zeggen. Maar in de loop van de jaren groeide het paar uit elkaar.
Slechts één van hun in totaal zes kinderen leefde langer dan een paar maanden, hun dochter Maria.
In de jaren 1520 begint koning Hendrik zich zorgen te maken dat hij geen mannelijke nakomelingen heeft. Catharina is sinds 1518 niet meer zwanger geweest, en Hendrik beseft dat ze geen kinderen meer zal krijgen.
Maar hij wil een zoon om zijn Huis Tudor op de troon te houden. De belangrijkste raadgever van Hendrik, kardinaal Thomas Wolsey, is ook grootkanselier en weet dat het gemis van een zoon aan de koning knaagt.
In 1525 is hij al zo’n tien jaar de rechterhand van Hendrik, en komt hij op een idee: het huwelijk is in al die jaren niet zuiver geweest.
Het bewijs komt uit de Heilige Schrift: ‘Wie trouwt met een vrouw die zijn broer heeft toebehoord, begaat een wandaad. Het huwelijk zal kinderloos zijn.’ (Leviticus 20:21)
In de 16e eeuw staat het gebrek aan een zoon gelijk aan kinderloosheid. Het wordt plotseling duidelijk voor Hendrik dat hij gezondigd heeft en daar nu voor gestraft wordt.
Hendrik en Wolsey slaan echter geen acht op een andere passage uit het Oude Testament, die stelt dat een man met de vrouw van zijn broer moet trouwen als ze kinderloos zijn.
Aan deze uitzondering voldoet de koning, maar Hendrik en Wolsey hebben nog maar één ding voor ogen: Hendrik moet scheiden van zijn vrouw.
Kardinaal Wolsey wil een verbond smeden tussen de koning en een Franse prinses. Maar dat plan valt in duigen omdat de koning roet in het eten gooit: hij wordt verliefd op de hofdame van de koningin, Anna Boleyn, en laat haar de koninklijke residentie betrekken.
Na drie jaar huwelijk had ook Anna Boleyn de koning geen zoon geschonken. Ze werd hierop van ontrouw beschuldigd en onthoofd.
Koningin doet een beroep op Rome
De rechtszaak tegen Catharina wordt allesbehalve een rechtvaardig proces.
De koningin verzoekt keer op keer om onpartijdige juristen uit het buitenland op een eerlijke gang van zaken te laten toezien. Maar Hendrik weigert.
Een maand voor de zitting arriveert er echter een notaris uit Brussel. Catharina laat hem een verzoek schrijven aan de paus, Clemens VII.
Er is maar één manier waarop ze haar titel en haar status als koningin kan behouden: de rechtszaak moet in Rome plaatsvinden.
Voor Hendrik zou een rechtszaak in het Vaticaan juist een regelrechte ramp zijn.
De neef van Catharina, Karel V van Spanje, zwaait de scepter in Italië en de paus zou wel uitkijken hem voor het hoofd te stoten door Hendrik te laten scheiden van zijn tante.
Bovendien is er weinig juridische grondslag voor hem om het paar te scheiden: Hendrik heeft niet genoeg bewijzen of theologische argumenten voor een echtscheiding.
Maar als de zaak in Engeland blijft, is Hendrik zo goed als zeker van de uitkomst. Zijn ambtenaren zorgen er wel voor dat het bewijs aan de eisen voldoet.
De koning heeft vaak genoeg laten zien dat er met hem niet te spotten valt – zo liet hij zijn eigen neef zonder vorm van proces executeren en liet hij 80 dieven ophangen die een poging hadden gedaan zijn wagens te plunderen.
Het is dus van levensbelang om de koning te vriend te houden, en rechters, juryleden, aanklagers en verdedigers weten dat maar al te goed – net als de koningin.
Maar zij wil zich niet zonder slag of stoot gewonnen geven.
Hendrik heeft de rechters in z’n zak
In de zaal in Blackfriars zijn de prominenten van het rijk aanwezig. In het midden zitten twee vertegenwoordigers van de paus, die als rechters optreden.
Een van hen is Hendriks eigen Thomas Wolsey, en de tweede is een kardinaal uit het Vaticaan, de 58-jarige Lorenzo Campeggio.
Rechts van de rechters zit Hendrik VIII op zijn troon, een meter boven hen. Links heeft koningin Catharina haar plaats ingenomen.
Ook zijn de 21 Engelse bisschoppen aanwezig, en aanklagers en verdedigers staan aan weerszijden van de zaal.
De rechtszaak kan beginnen. De juridisch adviseurs van de koningin zweren alleen te zullen spreken en schrijven volgens de wetten van de kerk. De aanklagers hoeven een dergelijke eed niet af te leggen.
Een van de juristen van Catharina protesteert, maar dat mag niet baten. De mensen van Hendrik mogen de zaak nog steeds net zo weergeven als het hun uitkomt.
De rechters wijzen eerst het verzoek van Catharina om de zaak naar Rome te verplaatsen af. Vervolgens lezen ze de namen van de betrokkenen op. Catharina gaat staan en tekent nogmaals protest aan.
Omdat ze Spaanse is, en Hendrik de koning van Engeland is, zal ze nooit een eerlijk proces krijgen, argumenteert ze. De rechters worden niet alleen door haar man betaald:
Wolsey leeft als God in Frankrijk op het koninklijk paleis en Campeggio heeft een Engels bisdom gekregen en is ondergeschikt aan de koning zolang hij in het land is.
Catharina krijgt de rechters niet op haar hand. Hendrik gaat staan. Nu zal hij zijn kant van het verhaal vertellen om het volk ervan te overtuigen dat hij niet voor de lol in de rechtbank zit.
Hij zegt dat de koningin alleen voor het gerecht gebracht is omdat zijn geweten dat van hem eist, en hij beweert dat hij al vanaf het begin bedenkingen heeft gehad bij hun huwelijk.
Koningin houdt vurig pleidooi
Catharina verzoekt de rechters opnieuw het proces naar Rome te verplaatsen, maar ze krijgt weer nul op het rekest. Opeens staat ze op.
Haar lange jurk sleept over de vloer. Ze valt op haar knieën voor haar man, en met het bekende Spaanse accent dat ze nooit afgeleerd heeft, zegt ze:
‘Voor alle liefde die er tussen ons was, voor de liefde voor God. Voor mijn eer, voor onze dochter en voor jou, geef me rechtvaardigheid.’
Ze geeft toe dat bijna al hun kinderen overleden zijn, maar benadrukt dat dat niet haar schuld is. Ze zweert tegenover God dat ze maagd was toen ze voor het eerst met Hendrik in bed lag. Ze houdt het vurigste pleidooi van haar leven.
Ze smeekt hem nogmaals om rechtvaardigheid, en wijst erop dat ze om de bekende redenen niet kan verwachten dat zijn onderdanen haar in de rechtszaal rechtvaardig zullen behandelen.
‘Daarom vraag ik u nederig om een gunst. Sta mij toe dat de zaak in Rome voor de vader van alle christenen behandeld wordt.’
Catharina staat op, buigt voor de koning, draait zich om en verlaat de zaal.
Deze gang van zaken had Hendrik niet aan zien komen. Alle aanwezigen zijn ontroerd door de nederige woorden van Catharina, die recht uit haar hart komen.
Sommigen houden het niet droog. Ook de koning is aangedaan, en hij verzekert de rechtbank dat Catharina de best denkbare echtgenote is.
In 1534 bepaalde de paus dat Hendrik VIII en Catharina van Aragon niet mochten scheiden.
Bisschop gaat tegen de koning in
Hendrik is nu aan zet, en hij heeft met Wolsey gepland hoe de rechtszaak verder zal verlopen. Wolsey vraagt hem of de scheiding zijn initiatief is.
‘Nee, integendeel,’ antwoordt de koning. ‘Ik was er juist op tegen.’
Hendrik vertelt dat hij – godvruchtig als hij is – was gaan twijfelen aan de oprechtheid van het huwelijk en zijn gedachten deelde met de aartsbisschop van Canterbury, William Warham.
Deze was het met hem eens, en liet alle Engelse bisschoppen een verklaring tekenen dat het huwelijk van Hendrik VIII met Catharina van Aragon tegen het woord van de Bijbel indruist.
De koning toont de rechtszaal trots een groot document met rode zegels en handtekeningen van alle bisschoppen. De aartsbisschop steunt Hendrik.
‘Hij spreekt de waarheid. En ik weet zeker dat al mijn aanwezige broeders dit zullen kunnen bevestigen.’
Plotseling roept er iemand: ‘Nee, sir.’ De populaire theoloog en bisschop John Fisher heeft bezwaren.
De 70-jarige Fisher hoort bij het kamp van Catharina en is de meest geliefde bisschop van het land. Zijn kritische boeken over de hervormer Maarten Luther hebben hem in heel Europa beroemd gemaakt.
‘Ik heb hier niet mee ingestemd.’
‘O nee?’, buldert Hendrik. ‘Zijn dit dan niet je zegel en handtekening?’
‘Nee, beslist niet,’ antwoordt Fisher. Hij richt zich tot de aartsbisschop.
‘U wilde me laten tekenen, maar ik heb u gezegd dat ik nooit mijn goedkeuring zou kunnen geven, want deze daad druist tegen mijn geweten in.’
Koning Hendrik is des duivels dat zijn praktijken aan het licht zijn gekomen.
‘En wat dan nog. Bemoeit u zich er niet mee. U staat alleen.’
Hendriks geheime bruiloft
De week hierna komt de rechtbank nog twee keer bijeen in Blackfriars. De koningin verschijnt niet. Ze wil niet het risico lopen dat ze haar beroep in moet trekken.
Toch verloopt de rechtszaak niet zoals Hendrik wil. Hij heeft geen bewijzen dat het huwelijk in strijd is met de goddelijke wet.
‘Zolang Fisher tegen de scheiding is, zal de natie niet toestaan dat de koningin onrecht wordt aangedaan in deze zaak, en de koning zal zijn wil niet kunnen doordrukken,’ schrijft de secretaris van de Italiaanse kardinaal Campeggio in een brief na de laatste rechtszitting op 28 juni 1529.
De paus verneemt van het oneerlijke proces en het verzoek van Catharina. Hij besluit de zaak in Rome te houden.
Hendrik weet dat hij nooit gelijk zal krijgen van de pauselijke rechtbank, en hij ziet nog maar één uitweg om toch te kunnen scheiden: hij moet de Engelse kerk losmaken van Rome.
Maar dat duurt wel een paar jaar. In de tussentijd is Hendriks minnares, Anna Boleyn, zwanger geraakt. In alle haast wordt een geheim huwelijk geregeld. Op 25 januari 1533 trouwen ze.
Dat voorjaar verklaren de bisschoppen ten slotte het huwelijk van Hendrik en Catharina ongeldig, en het parlement verbiedt in het buitenland tegen vonnissen in beroep te gaan.
Catharina mag dus niet procederen in Rome, en daarmee heeft ze definitief verloren.
Een kleine week later wordt het huwelijk van koning Hendrik VIII en Anna Boleyn publiek gemaakt, tot groot ongenoegen van het Engelse volk.