In 1970 begint de sjah van Iran met de voorbereidingen voor een feest ter ere van het 2500-jarig bestaan van zijn rijk.
Zijn voorgangers Cyrus, Darius en Xerxes waren sterke heersers, en de sjah hoopt zijn imago op te poetsen met behulp van de glorie van het oude Perzië.
Met een extravagant feest wil hij laten zien dat Iran niet alleen de oude tijden weer laat herleven, maar ook hard op weg is om een moderne natie te worden, met geavanceerde technologie en jeans.
Tevens hoopt hij zijn wankelende regime te legitimeren door koningen en presidenten uit de hele wereld te ontvangen.
Mohammad Reza Pahlavi werd in 1941 sjah van Iran. De viering van het 2500-jarig bestaan van het Perzische Rijk viel samen met zijn eigen 30-jarige jubileum.
De sjah bepaalt dat het jubileum van de kroning van Cyrus half oktober 1971 moet plaatsvinden – al wijzen diverse historici erop dat die datum er zo’n 30 jaar naast zit.
De vorst kiest Persepolis uit als decor voor ‘het meest grandioze feest aller tijden’. Hier, in de woestijn 300 kilometer ten noorden van de Perzische Golf, lag in de oudheid een van de hoofdsteden van de Perzische koning.
Nu is er nog slechts een ruïne, vergeven van de slangen en schorpioenen. Dergelijke uitdagingen zijn dankzij de groeiende Iraanse olie-industrie echter overkomelijk, aldus de sjah.
Hij wil een tijdelijke jetsetstad bouwen, geïnspireerd op de verhalen uit Duizend-en-een-nacht – compleet met brede boulevards, frisse fonteinen, groene parken, kwetterende vogels en kleurige bloemperken.
Het hof stuurt uitnodigingen de hele wereld over.
De gastenlijst voor het drie dagen lange feest is al even lang als spectaculair.
Het hof stuurt uitnodigingen de hele wereld over, naar koningen en koninginnen, prinsen en prinsessen en naar premiers en presidenten van communistische en kapitalistische landen.
De sjah is sowieso al impopulair bij veel gewone Iraniërs, omdat hij zijn land in sneltreinvaart probeert te verwestersen en meent dat religie de ontwikkeling van zijn volk in de weg staat.
En naarmate de details van het extravagante feest uitlekken, neemt de onvrede over zijn regime alleen maar toe.
Ongedierte vanuit de lucht verdelgd
De sjah benoemt zijn hofminister en rechterhand Asadollah Alam tot planner van de grote feesten ter ere van het 2500-jarig jubileum van de kroning van Cyrus.
Deze stichtte ruim 500 jaar v.Chr. het rijke en machtige Perzië, zoals Iran in de oudheid werd genoemd. Ook de vrouw van de sjah, Farah Diba, is zeer betrokken bij de voorbereidingen voor het megafeest in de woestijn.
Het is een enorme uitdaging: alles moet van buitenaf worden aangeleverd en vanaf de grond worden opgebouwd. Maar eerst wordt de infrastructuur verbeterd.
Omdat de gasten per vliegtuig vanuit de hele wereld komen, wordt in de stad Shiraz 60 kilometer onder Persepolis een internationale luchthaven gebouwd.
Ook laat de sjah een snelweg aanleggen, zodat gasten de ruïne van Persepolis goed kunnen bereiken. De oude stad moet een idyllische oase vol vogelgekwetter worden.
Daarom sproeien vliegtuigjes in een straal van 30 kilometer rondom de ruïnes gif om ongedierte te bestrijden.
Een paar dagen later rapen arbeiders een karrenvracht dode gifslangen, hagedissen, schorpioenen en reuzenspinnen op van de kurkdroge aarde.
Pauw op een bedje van gekonfijte vruchten was het hoogtepunt. In de pauw zaten geglaceerde kwartels.
Topkoks uit Frankrijk
Het galadiner op 14 oktober 1971 was het hoogtepunt van het jubileumfeest. Hier werden exquise delicatessen geserveerd, die waren bereid door 30 koks van het Parijse toprestaurant Maxim’s.
De bediening telde 120 mensen, geselecteerd bij onder meer Hôtel de Paris Monte-Carlo in Monaco en Badrutt’s Palace Hotel in Sankt Moritz in Zwitserland.
In de dagen voor het diner brachten Iraanse militaire vliegtuigen 18 ton eten, waaronder 2700 kilo vlees, 1280 kilo gevogelte en wild en 30 kilo kaviaar, naar de woestijnstad Persepolis.
Bij elk couvert lag een blauw boekje met het feestmenu, zodat de gasten zich alvast konden verheugen op wat er komen ging.
Tuinarchitecten en hoveniers leggen een golfbaan aan en planten ruim 15.000 cipressen, 50.000 anjers en eindeloze rijen petunia’s en goudsbloemen in de woestijn.
De sjah en zijn vrouw bezoeken Persepolis geregeld om de voortgang in de gaten te houden, en tijdens de laatste drukke maanden voor het feest verrijst er ook nog eens een enorme tentenstad op het zand.
De koning heeft het gerenommeerde Franse bedrijf Maison Jansen ingehuurd om voor de gasten een passend verblijf te ontwerpen.
De enige gestelde eis is dat de genodigden ‘het gevoel hebben dat ze in een paleis zijn’.
Dat moet wel lukken in de 50 ronde, van airconditioning voorziene huizen die ogen als tenten, met gouden kozijnen, marmeren badkamers, hemelbedden en een rijk gemeubileerde salon.
Aan elk detail hebben de gastheer en -dame gedacht. In een ladekast liggen tampons van Tampax en Alka-Seltzer-bruistabletten tegen brandend maagzuur.
En het ontbijt van de gasten omvat voor elke smaakpapil wat wils – van eieren en yoghurt tot gemarineerde haring en rauw kamelenvlees.
50.000 mussen uit Spanje stierven na het feest van de dorst.
Eten en mussen worden ingevlogen
Het diner is een hoofdstuk op zich. Daarvoor heeft de sjah het wereldberoemde Franse restaurant Maxim’s ingehuurd, dat bijna twee weken dicht moet terwijl de koks, sommeliers, banketbakkers en kelners druk bezig zijn in Iran.
In het najaar van 1971 stijgen vanuit Parijs wel 100 vrachtvliegtuigen op met de beste wijnen en heel veel eten – van bieslook en peterselie tot lamsvlees en gevogelte.
Ook bevat de lading 150 ton keukenspullen en enorme ijsblokken om de champagne mee te koelen. Vlak voor het feest begint, arriveert er een zending mussen uit Spanje, 50.000 in totaal.
De zangvogeltjes moeten met hun gekwetter een prettige sfeer creëren in de sprookjesstad, die om veiligheidsredenen is omringd door prikkeldraad –discreet achter rijen bomen geplaatst.
De champagne staat op ijs in de tentenstad, met een interieur dat zo uit een woonmagazine lijkt te komen.
Meer dan 60 vorsten en staatshoofden hebben de uitnodiging aangenomen. De Ethiopische keizer Haile Selassie, koning Hoessein van Jordanië en president Tito van Joegoslavië zijn daarbij.
Ook prins Bernhard laat weten van plan te zijn om af te reizen naar Iran. Tot ongenoegen van de sjah hebben meerdere leiders van de grootste westerse landen zich afgemeld.
Sommige van hen blijven weg om politieke redenen, omdat de sjah een omstreden figuur is, anderen vrezen voor een terroristische aanslag.
Video: Bekijk de extravagante tentenstad vanbinnen
De Amerikaanse president Richard Nixon behoort tot die laatsten. Zijn staf heeft twijfels over de veiligheid. Daarom zal vicepresident Spiro Agnew de VS in zijn plaats vertegenwoordigen.
Ook de Franse president, Georges Pompidou, slaat de uitnodiging af.
‘Als ik binnenkwam, zouden ze me waarschijnlijk meteen aanwijzen als maître d’hôtel,’ grapt de president tegen een journalist, met een knipoog naar de vele Fransen van restaurant Maxim’s die de hoge gasten moeten bedienen.
Keizer laat hond uit in pyjama
In de tweede week van oktober 1971 is alles gereed. De champagne ligt op ijs, de tentenstad, met een interieur dat linea recta uit een woonblad lijkt te komen, is voltooid en de gigantische galatent met kristallen kroonluchters onder een plafond van glanzende zijde staat klaar om de gasten te huisvesten.
Op de pas aangelegde luchthaven in Shiraz is het druk. Op maandagavond 11 oktober en dinsdagochtend 12 oktober komen de feestgangers aan in privé- of chartervliegtuigen, om op de rode loper te worden ontvangen door de sjah en de koningin.
Op het vliegveld wacht een compleet wagenpark: 250 gloednieuwe Mercedes-Benz-limousines met kogelvrij glas staan gereed om de bezoekers via de kersverse snelweg naar Persepolis te brengen, waar de vorsten en presidenten in hun tentsuites worden ondergebracht.
Het Belgische koningspaar Boudewijn en Fabiola logeert tegenover de 79-jarige Ethiopische keizer Haile Selassie en diens chihuahua Cheecheebee.
De met diamanten bezette halsband van de hond glinstert in de woestijnzon. De kampeerders van stand doen al gauw alsof ze thuis zijn. ’s Ochtends laat keizer Selassie in zijn pyjama zijn hond uit tussen de tenten.
De Deense koning Frederik IX zit buiten een pijp te roken en koning Constantijn van Griekenland gaat buurten bij prins Reinier van Monaco en diens vrouw Grace Kelly.
Ledereen lijkt moeiteloos met elkaar om te gaan.
Een feestzaal van zijde
De voorbereidingen voor het historische feest duurden een jaar, en de sjah huurde het Franse Maison Jansen in om bij Persepolis een nieuwe stad te bouwen.
De architecten lieten zich inspireren door een elegant tentenkamp uit 1520 – Camp du Drap d’Or (‘Goudlakenkamp’) – nabij het Franse Calais.
Hier hadden Frans I van Frankrijk en de Engelse koning Hendrik VIII elkaar in een luxe omgeving ontmoet voor een vredesoverleg.
De feeststad kreeg de vorm van een ster met een fontein en vijf boulevards, geflankeerd door bos.
De 50 luxe woontenten waren bestemd voor vorsten en presidenten. De overige gasten – ambassadeurs, hofhouding en overig gevolg – werden gehuisvest in hotels in onder andere Shiraz, 60 km verderop.
‘De communisten en de kapitalisten kunnen het verbazingwekkend goed met elkaar vinden,’ merkt een van de aanwezige journalisten op.
De gasten zwaaien vrolijk naar elkaar of maken een praatje bij de fontein, en een leger van bedienden snelt van tent naar tent met cadeaus en uitnodigingen op zilveren dienbladen.
In de beautysalon van het kamp laten de vrouwen hun haar en make-up doen, en een speciale clubtent met een casino, bar en zachte leren banken trekt zo veel mensen dat de beveiligers de boel hier extra goed in de gaten houden.
De elektrische taxi’s van de tentenstad reden gasten die slecht ter been waren rond of brachten de vorsten naar de golfbaan aan de rand van de stad.
Een bewaker bij de ingang houdt bij de ingang van de club een oudere, casual geklede heer tegen en vraagt hem om zijn ID.
De man voelt in zijn zakken, haalt zijn schouders op en wil doorlopen, maar wordt hardhandig naar buiten begeleid.
De bewaker verschiet echter van kleur als een gast hem erop wijst dat het de koning van Denemarken betreft.
Slechts een van de genodigden, de Amerikaanse vicepresident Spiro Agnew, blijft in zijn tentsuite. Hij is geveld door hevige buikpijn – de ‘wraak van de sjah’, grappen de andere gasten.
Verwaaide kapsels door zandstorm
Met een eresaluut van 101 kanonschoten opent de sjah op dinsdag 12 oktober de feestelijkheden.
Bij het graf van Cyrus de Grote in Pasargadae, 80 kilometer ten noorden van Persepolis, houdt hij een plechtige toespraak.
‘Cyrus! Grote koning en koning der koningen, onsterfelijke historische held, vader van het oudste rijk ter wereld. Na 2500 jaar waait de Perzische vlag nog even trots als ten tijde van uw heerschappij. Rust in vrede, o Cyrus, gij grote koning, want wij zijn wakker en we zullen altijd wakker blijven,’ verklaart de sjah, met Farah Diba aan zijn zijde.
Maanden is de Iraanse koningin druk bezig geweest om alles tot in de puntjes voor te bereiden, en nu is de toch al zeer slanke eerste dame nog dunner dan anders.
Onder haar tiara van goud en diamanten ziet ze bleek – volgens een reportage in The Washington Times kan de perfecte make-up de wallen onder haar ogen niet verbergen.
Aan de eretafel zaten o.a. prins Reinier van Monaco (uiterst links), de Britse prins Philip en de jonge Zweedse kroonprins Karel Gustaaf.
Het onbetwiste hoogtepunt van het feest is het galadiner op donderdagavond. De bezoekers zijn op hun paasbest, en ze staan in de rij om de gastheer en -dame de hand te schudden als er een zandstorm nadert.
Bevreesd voor hun haar en tiara’s haasten de mensen zich om binnen te zijn voor de storm losbarst. De laatste, en minst belangrijke, van de 600 gasten komen met verwarde haren de tent in.
Als de gasten de sjah en zijn vrouw eindelijk hebben begroet, stappen ze binnen in een droomwereld.
Eindeloze banen roze en blauwe zijde bedekken de wanden en het plafond, waaraan talloze kroonluchters hangen die rinkelen als de storm aan het tentdoek rukt.
De tenten van 100 m² waren stuk voor stuk anders ingericht, maar hadden elk twee slaapkamers met een hemelbed, twee badkamers van Toscaans marmer, een weelderige salon voor 12 personen plus een kantoor dat via satelliettelefoon in verbinding stond met het land van de gast.
Terwijl de lager geplaatste gasten aan kleinere tafels worden gezet, nemen de voornaamste mensen plaats aan de 70 meter lange hoofdtafel die door de tent kronkelt.
Hier is de tafelschikking op rang en anciënniteit georganiseerd.
De Ethiopische Haile Selassie is de langstzittende vorst en heeft daarom een ereplaats naast Farah Diba, terwijl de Deense Ingrid, die al 24 jaar koningin is, de sjah als tafelheer heeft – de ‘first lady van de sprookjesstad’, schrijven de Deense kranten verrukt.
2500 flessen champagne
Tijdens het diner gaan de gesprekken moeizaam. Volgens de Amerikaanse krant Los Angeles Times hebben de gasten elkaar verbluffend weinig te zeggen, althans tot de wijn wordt geserveerd.
De sjah heeft groot ingeslagen: 2500 flessen champagne en 2000 flessen bordeaux.
‘De meeste mensen kijken strak voor zich uit,’ aldus de verslaggevers, die de stilte aanmatigend noemen.
De gasten zijn zich er ook constant van bewust dat elke misstap de hele wereld over gaat, want de sjah heeft een televisieteam ingehuurd om het feest te filmen voor de lange documentaire over het jubileum die wordt geproduceerd.
200 jaar lang werd Persepolis verfraaid met paleizen en prachtige reliëfs, die getuigden van de grootsheid van Perzië.
Als het diner even na middernacht is afgelopen, constateert de keuken dat driekwart van het eten is blijven staan.
Een deel van de gasten, zoals Tito en Selassie, had zich van tevoren al volgepropt: de Joegoslavische dictator at een kalkoen als lunch, de Ethiopische keizer een eend.
Sommige gasten staan te tollen op hun benen. Twee obers ondersteunen Nikolaj Podgorny.
De voorzitter van het presidium van de Opperste Sovjet moet bijna naar zijn tent worden gedragen, terwijl de rest van het gezelschap zich klaarmaakt voor de vuurwerkshow.
Verschillende mensen vallen tijdens het wachten in slaap, zoals de Deense koning, die zo luid snurkt dat zijn adjudant hem discreet in zijn zij port.
Demonstranten protesteren
De volgende middag wordt het feest afgesloten met een spectaculaire parade bij de ruïnestad, waarin de hele geschiedenis van het Perzische Rijk voorbijkomt.
De toeschouwers zitten echter wel in de brandende zon en zoeken naarstig verkoeling onder hun parasols.
Anderhalf uur trekt de ene stoet na de andere langs. 2000 Iraanse soldaten defileren in historische uniformen, en er komen ook 20 waterbuffels, 700 paarden en 26 kamelen voorbij in de show, die wordt begeleid door een militair orkest.
1978: Woedende demonstranten in Teheran verbranden een foto van de sjah.
Uitgaven brachten de sjah aan het wankelen
Een goed feest moet je vaak met een flinke kater bekopen, en dat gold ook voor de sjah.
De combinatie van een geheim feestbudget van ergens tussen de 125 en 700 miljoen in euro’s van nu, een arme bevolking en een onderdrukkend regime gaf de tegenstanders van de sjah behoorlijk de wind in de rug.
In het feestjaar 1971 was circa de helft van de Iraanse bevolking straatarm, en naarmate de plannen voor het extravagante evenement bekend werden, werd de kritiek steeds luider.
Een van de grootste tegenstanders was ayatollah Khomeini, die de sjah in 1963 had verbannen. Vanuit Irak ging de ayatollah via de radio tekeer tegen het jubileumfeest, dat hij het ‘festival van de duivel’ noemde.
Khomeini vond het feest walgelijk overdadig en immoreel, en hij riep de Iraniërs op te demonstreren tegen de minachting voor de islam en het geflirt met het Westen van de sjah.
In 1974 raakte de sjah als gevolg van kanker ernstig verzwakt en begon zijn macht te tanen.
In 1979 werd hij verdreven uit zijn land door de Islamitische Revolutie van ayatollah Khomeini. Hij stierf een jaar later.
Enorme schepen op wielen ‘varen’ langs de sjah en zijn gasten, maar hoewel alle zeilen zijn bijgezet, beginnen er toch mensen te knikkebollen. Het grootste feest ter wereld is best vermoeiend.
Intussen protesteren Iraniërs in het buitenland tegen de geldverspilling door de sjah, en het Iraanse consulaat in San Francisco wordt door een bom verwoest.
In Iran zelf demonstreert echter niemand, want de sjah heeft potentiële onruststokers bij voorbaat laten arresteren en alle universiteiten gesloten.
Als de gasten zijn vertrokken verstomt het geluid in de tentenstad in Persepolis. Zelfs de vogels zwijgen. Terwijl de gasten champagne en kostbare wijnen dronken, zochten de 50.000 mussen tevergeefs naar water.
Nu zijn ze dood.