De Oostenrijks-Hongaarse keizerin Elisabeth (1837-1898) werd door haar bewonderaars Sissi genoemd.
Lees hier hele verhaal over het leven van keizerin Sissi – van haar ongelukkige huwelijk met keizer Frans Jozef I van Oostenrijk tot de aanslag op haar leven in 1898, midden op straat.
Bruiloft van Frans Jozef en Elisabeth
Meer dan 15.000 kaarsen geven de volle Augustijnenkerk in Wenen een sprookjesachtige aanblik. Bij het altaar staan twee jonge mensen: de 23-jarige Frans Jozef I, keizer van Oostenrijk, en zijn bruid, Elisabeth, een 16-jarige edelvrouw uit Beieren
Elisabeth, ofwel Sissi, ziet er aanbiddelijk uit. Haar witte bruidsjurk is met goud- en zilverdraad geborduurd en aan haar met diamanten bezette diadeem is een prachtige kanten sluier bevestigd. Om haar hals draagt ze een bijpassende diamanten ketting.
De inzegening vindt plaats op 24 april 1854 om 19.00 uur. Daarna is er een receptie in paleis de Hofburg.
‘Een keizer wijs je niet af!’ Sissi over het aanzoek van Frans Jozef
Daar neemt de nieuwe keizerin van Oostenrijk felicitaties in ontvangst van Europese vorsten en wordt ze voorgesteld aan buitenlandse ambassadeurs. Ten slotte moet ze de leden van de koninklijke hofhouding begroeten. Maar opeens wordt het Sissi te veel.
De jonge keizerin raakt in paniek en vlucht met tranen in haar ogen de zaal uit – weg van al die mensen. Sissi heeft een zorgeloze jeugd gehad als meisje van adel in Beieren, ver van de geboende vloeren in de hoofdstad van het keizerrijk, en het grootse evenement overweldigt haar.
Met veel moeite weet ze haar zelfbeheersing te herwinnen en ze keert terug naar haar gasten. De gebeurtenis laat echter zien dat Sissi op geen enkele manier klaar is voor toetreding tot het huis Habsburg en een leven aan het Oostenrijkse hof.
Keizer Frans Jozef valt voor Sissi
Elisabeth Amalie Eugenie (Sissi) werd op 24 december 1837 in München geboren als dochter van hertog Maximiliaan en zijn vrouw Ludovika. Ze had een zorgeloze jeugd, en de hertog liet zijn dochter vaak spijbelen van haar lessen om te paard de natuur in te gaan.
De zus van Ludovika, aartshertogin Sophie, was de moeder van de ongehuwde keizer Frans Jozef I van Oostenrijk. In 1853 wilden de twee vrouwen een huwelijk arrangeren met Sissi’s oudere zus, Helene.
Maar toen Frans Jozef Helene ontmoette, werd ze vergezeld door Sissi, en de jonge keizer had alleen maar oog voor het mooie zusje. De toenaderingen van Frans Jozef maakten Sissi verlegen, en ze zou op zijn avances zijn ingegaan met de woorden:
‘Een keizer wijs je niet af!’
Op 24 april 1854 trouwde het 16-jarige meisje met de Oostenrijkse keizer. De huwelijksreis brachten ze door op kasteel Laxenburg nabij Wenen, een van de favoriete zomerresidenties van de Habsburgers.
Netflix-serie over keizerin Elisabeth van Oostenrijk
Serie verfraait verhaal van Sissi en Frans Jozef
De Netflix-serie Die Kaiserin gaat over het leven van Sissi en Frans Jozef. Maar de makers hebben zich wel wat vrijheden veroorloofd bij het verbeelden van de historische gebeurtenissen.

De serie
De ontmoeting: In de serie ontmoeten Frans Jozef en Sissi elkaar voor het eerst in het kuuroord Bad Ischl. De setting is romantisch en het is liefde op het eerste gezicht.
De coup: De jongere broer van de keizer, Maximiliaan, beraamt een complot om Frans Jozef ten val te brengen. De coup mislukt uiteindelijk.
De dans: Ter gelegenheid van de bruiloft heeft de walskoning Johann Strauss jr. een wals gecomponeerd waarop Sissi en Frans Jozef dansen – de Kaiser-Walzer.

De werkelijkheid
De ontmoeting: Sissi en Frans Jozef waren neef en nicht en hadden elkaar al ontmoet, in 1848 in Innsbruck. Sissi was toen nog te jong om Frans’ aandacht te trekken.
De coup: Er is geen bewijs dat Maximiliaan een coup plande. Hij werd in 1864 keizer van Mexico, maar werd na drie jaar afgezet en geëxecuteerd.
De dans: Strauss schreef de wals veel later. Hij werd voor het eerst uitgevoerd tijdens het bezoek van Frans Jozef aan de Duitse keizer Wilhelm II in Berlijn op 21 oktober 1889.
Het huwelijk begon al slecht, want het prille geluk moest wachten vanwege de Krimoorlog (1853-1856). Frans Jozef wilde neutraal blijven in het conflict en ging elke ochtend naar de Hofburg in Wenen om te vergaderen met zijn ministers en buitenlandse diplomaten.
Sissi bleef intussen op Laxenburg met haar hofdames. Deze vrouwen, die zorgvuldig waren uitgekozen door Sissi’s schoonmoeder, waren een stuk ouder, en ze durfde bij hen niet zichzelf te zijn.
Vanaf het begin was Sissi erg eenzaam. De tijd op Laxenburg stond niet in het teken van liefde en blijdschap, maar van heimwee en verdriet. Ze schreef een gedicht over haar ongelukkige leven in Wenen en het gemis van München en de rivier:
‘De prille lente keert terug / En siert de boom met zijn frisse groen / En leert de vogels een nieuw lied / En laat de bloemen mooier bloeien / Maar wat heb ik aan de vreugde van de lente / Hier in dit verre, vreemde land? / Ik verlang naar de zon van mijn thuis / Ik verlang naar de oever van de Isar.’
Aartshertogin Sophie bepaalt het leven van keizerin Elisabeth
Het hielp niet dat de pasgehuwden in het residentiepaleis Hofburg in Wenen ging wonen. Het leven aan het oerconservatieve hof met zijn stijve etiquette en talrijke intriges was een schok voor de gevoelige Sissi, die slapeloosheid, angst en een eetstoornis ontwikkelde.
Sissi’s schoonmoeder bekommerde zich weinig om haar mentale gezondheid.
‘Het natuurlijke lot van een keizerin is een erfgenaam te schenken aan de troon,’ schreef ze in een briefje aan Sissi. De rest deed er niet toe.
Sophie bemoeide zich ook met de relatie van Sissi en Frans Jozef. Het jonge paar mocht graag samen door de lange gangen van de Hofburg slenteren, maar toen Sophie dit hoorde, maakte ze daar meteen een eind aan.
Voortaan werd het tweetal vergezeld door chaperonnes. Sissi haatte de bemoeienis van haar schoonmoeder, maar Frans Jozef liet het gebeuren. Hij sprak zijn moeder niet graag tegen.
‘De enige man aan het hof.’ Schertsende omschrijving van de machtige aartshertogin Sophie
Aartshertogin Sophie was de éminence grise van het hof, en Frans Jozef luisterde graag naar haar advies. Sophies invloed was zo groot dat mensen haar ‘de enige man aan het hof’ noemden.
Het hielp ook niet dat de aartshertogin een hekel had aan Sissi’s papegaaien. Ze adviseerde haar zoon om de vogels weg te halen, zodat Sissi niet ‘tersluiks naar ze zou kijken’ – naar verluidt vreesde Sophie dat haar toekomstige kleinkind dan op een papegaai zou lijken.
De relatie tussen de vrouwen bereikte een dieptepunt toen Sissi op 5 maart 1855 beviel van haar eerste kind. Het meisje moest worden vernoemd naar de aartshertogin, die de baby ook nog eens onderbracht in een kamer in haar eigen vleugel van het paleis.
De arme Sissi, die al snel weer zwanger was, moest puffend de paleistrappen beklimmen naar de vertrekken van de aartshertogin om haar dochter te kunnen zien.

Sissi gebruikte een mengsel van ei en brandewijn als shampoo. Haar haar was zo lang en dik dat ze vaak klaagde dat ze er hoofdpijn van kreeg.
Sissi had urenlange schoonheidsroutine
Mode-icoon Sissi verzorgde zich met een zelfbedachte beautyroutine. Daarbij hoorden crèmes met walvisvet, shampoo met brandewijn en levensgevaarlijke korsetten.
Sissi was dag en nacht met haar uiterlijk bezig. Ze liet zich wel drie keer per dag wegen en nam regelmatig stoombaden, omdat warmte vet zou tegengaan.
Om haar huid jong te houden, baadde ze elke avond in olijfolie, en ’s nachts droeg ze een leren masker met aan de binnenkant geplette aardbeien of rauw kalfsvlees.
Sissi gebruikte weinig make-up, om haar natuurlijke schoonheid te laten stralen. Om die te behouden, gebruikte ze door de hofapotheker gemengde crèmes. Eén ervan bevatte vetweefsel van potvissen, amandelolie en rozenwater.
Het lange, dikke haar van de keizerin werd elke dag drie uur lang geborsteld en verzorgd door haar persoonlijke kapper, die haar overal vergezelde. Om de twee weken werd het haar gewassen met een mengsel van ei en brandewijn en werden grijze haren verwijderd.
Een wespentaille was in die tijd in, en Sissi ging naar Parijs om extra sterke korsetten te laten ontwerpen, zodat haar taille kon worden ingesnoerd tot slechts 40 centimeter, wat bijna een uur duurde.
Keizerin Elisabeth wordt depressief
Het tweede kind, Gisela, werd op 12 juli 1856 geboren. Het jaar erop zou Frans Jozef een inspectiereis maken naar het Hongaarse deel van het rijk, en Sissi haalde hem over om haar en de kinderen mee te nemen. Dat gaf haar een welkome onderbreking van haar schoonmoeder en het leven aan het hof.
Sissi genoot van de reis en werd verliefd op de Hongaren en hun land. Maar net toen er vrolijkere tijden leken aan te breken, sloeg het noodlot toe. Tijdens de reis werden de kinderen ernstig ziek. Baby Gisela herstelde, maar de tweejarige Sophie stierf.
Na de dood van haar dochter raakte Sissi in een depressie. Desondanks was ze snel weer zwanger, en in 1858 werd Rudolf geboren. Als moeder van de troonopvolger kreeg Sissi meer vrijheid aan het hof, en ze begon haar interesses te ontplooien: paardrijden, schermen en gymnastiek.

Als kind hield Sissi al van paardrijden, en aan het hof bleef ze die hobby uitoefenen – ook al keurde haar schoonmoeder dit af.
Schoonheid was de grote obsessie van de keizerin, en ze kwam nooit van haar eetstoornis af. Met haar lengte van 1 meter 73 woog ze haar leven lang hooguit 50 kilo, en ze had een wespentaille van 40 à 50 centimeter.
Terwijl heel Europa zwijmelde over Sissi’s porseleinen huid, smalle taille en lange, kastanjebruine lokken, was haar gezondheid in 1860 zo slecht dat haar arts een herstellend verblijf op Madeira voorschreef. Daar, ver van haar man en schoonmoeder, voelde ze zich beter, en jarenlang werd reizen Sissi’s manier om te ontsnappen aan het hof.
Sissi redt het rijk van burgeroorlog
Naarmate Sissi meer ging reizen, doofde de liefde tussen haar en Frans Jozef uit. Maar de liefde voor Hongarije bleef. Elke dag zat de keizerin drie uur stil terwijl haar haar werd gekamd, en die tijd gebruikte ze om de Hongaarse taal te leren. Dat zou goed van pas komen.
Sinds een mislukte revolutie in 1848 stond Hongarije onder Oostenrijks militair bewind, maar de inwoners wilden vrij zijn. In 1867 naderde het ongenoegen van de Hongaren opnieuw het kookpunt en dreigde er weer een gewapend conflict. Maar toen greep Sissi in.

Keizerin Sissi werd beschouwd als een van de mooiste vrouwen ter wereld en was een stijl- en mode-icoon voor Europese vrouwen in de 19e eeuw.
Dankzij haar diplomatieke optreden voorkwam ze een burgeroorlog die haar geliefde Hongarije had kunnen verwoesten. Er werd een compromis gesloten: het keizerrijk Oostenrijk ging verder als de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije.
Hongarije kreeg binnenlands zelfbestuur, en op 8 juni 1867 werden Frans Jozef en Sissi in de Matthiaskerk in Boedapest tot koning en koningin van Hongarije gekroond.
Een jaar later beviel Sissi op een Hongaars landgoed van haar laatste kind, Marie Valerie. Dit meisje mocht de keizerin zelf opvoeden, zonder inmenging van haar schoonmoeder.
In de jaren hierna leidde Sissi een rustiger bestaan, maar er wachtte nog een tragedie. In 1889 pleegde haar zoon Rudolf samen met zijn maîtresse zelfmoord op een jachtslot in Mayerling. Sissi zou het verdriet over het verlies van haar enige zoon nooit te boven komen.
Na Rudolfs dood hervatte de keizerin haar rondzwervende bestaan, en in 1898 reisde de inmiddels 60-jarige Sissi incognito naar het Meer van Genève in Zwitserland. Het hotelpersoneel briefde haar aanwezigheid echter door aan de pers, en dat kreeg fatale gevolgen.
Moord op keizerin Sissi
Keizerin Elisabeth was in een stralend humeur toen ze op zaterdag 10 september 1898 kort na de middag het luxehotel Beau Rivage aan het Meer van Genève verliet. Na een ochtend winkelen in de chique lokale boetieks was ze klaar om aan boord te gaan van de stoomboot naar Montreux.
Hoewel de 60-jarige Elisabeth was getrouwd met een van de machtigste mannen van Europa, keizer Frans Jozef I van Oostenrijk, had ze liever geen bewaking bij zich. Op weg naar de stoomboot werd ze alleen vergezeld door haar hofdame, Irma Sztáray.
Het leek dan ook onwaarschijnlijk dat iemand Elisabeth kwaad zou willen doen. De mooie, vriendelijke keizerin, door bewonderaars Sissi genoemd, was erg geliefd bij haar onderdanen. Zelf vertrouwde ze op de voorzienigheid.
‘Ik ben altijd op weg naar mijn bestemming, en als mijn tijd is gekomen, kan niemand dat verhinderden,’ had ze kort daarvoor nog gezegd.
“Kejserinden er dødeligt såret. Vend venligst om med det samme”. Irma Sztáray, hofdame
De twee vrouwen roken dan ook geen onraad toen een man plotseling recht op hen afkwam, terwijl ze door het parkje liepen dat tussen het hotel en de kade lag.
Elisabeth wilde opzij stappen, maar de man greep haar bij haar arm. Met volle kracht sloeg hij de keizerin op haar borst. Toen ging hij ervandoor.
De keizerin viel achterover, maar kwam al snel weer overeind. ‘Niets aan de hand,’ zei ze tegen haar hofdame. De man was vast een simpele zakkenroller, dachten ze.
Hofdame vreest hartaanval
Even later ging de keizerin aan boord van de stoomboot, maar op het dek verloor ze haar bewustzijn.
Bezorgd vroeg de kapitein of hij moest wachten met vertrekken, maar volgens de hofdame was dat niet nodig. Namens de keizerin vroeg ze hem de ketels op te stoken en uit te varen.

Heel Europa was geschokt door de moord. Deze foto komt uit de Franse krant Le Petit Journal.
Keizerin Elisabeth wordt neergestoken
Luigi Lucheni viel keizerin Elisabeth onverwacht op klaarlichte dag aan.
Ervaring met moord
Lucheni heeft gevechtstraining gehad. In de oorlog tegen Abessinië (Ethiopië) diende hij bij de Italiaanse cavalerie.
Zelfgemaakt wapen
De moordenaar Luigi Lucheni kan geen dolk betalen. Hij koopt een oude verroeste vijl, slijpt die en zet er een houten heft aan.
Vijl doorboort inwendige organen
Het wapen gaat dwars door een rib en doorboort het hart en de longen.
Maar keizerin Elisabeth bleef buiten bewustzijn, en dat maakte Irma Sztáray nerveus. De hofdame vreesde dat de confrontatie in het park de keizerin een hartaanval had bezorgd.
Bezorgd knoopte ze Sissi’s strakke kleren open – en ze schrok. Een bloedvlek verspreidde zich langzaam over het hemd en het zijden korset.
De hofdame probeerde kalm te blijven. ‘De keizerin is dodelijk gewond. Keert u alstublieft direct om,’ zei ze tegen de kapitein.
Een paar minuten later legde de stoomboot aan in Genève. Op een baar, gemaakt van twee roeiriemen en een stuk zeildoek, droegen zes zeelieden de bewusteloze keizerin terug naar Hotel Beau Rivage.
‘Ik ben naar Genève gekomen om iemand van het koningshuis te doden.’ Luigi Lucheni, anarchist en moordenaar, 1898
‘Kort na aankomst zuchtte ze twee keer diep. Dat was het laatste teken van leven,’ vertelde de hoteldirecteur later.
Keizerin Elisabeth bloedt langzaam dood
Er werd een autopsie uitgevoerd op het lichaam. Daaruit bleek dat een scherp voorwerp het hart en de linkerlong van de keizerin had doorboord. Het moordwapen was zo spits dat het slechts een heel klein gaatje had achtergelaten. Elisabeth was langzaam doodgebloed.
Op dat moment was het moordwapen al gevonden: een vijl. De dader was ook gepakt. Direct na de aanslag werd Luigi Lucheni, een sjofele 25-jarige Italiaan met anarchistische neigingen, aangehouden. Hij bekende meteen.

Sissi’s moordenaar, de anarchist Luigi Lucheni, zat de rest van zijn leven vast. In de gevangenis schreef hij zijn memoires, die in 1998 werden uitgegeven.
Lucheni had bij het hotel op de uitkijk gestaan en was de keizerin gevolgd.
‘Ik ben naar Genève gekomen om iemand van het koningshuis te doden. Ik wilde een voorbeeld stellen voor degenen die lijden en voor degenen die niets doen om hun maatschappelijke positie te verbeteren,’ zei hij.
Terwijl Lucheni werd verhoord, rouwde het rijk om Sissi. Kranten hadden een zwarte rouwrand en duizenden mensen liepen huilend achter de kist, die per trein van Genève naar Wenen werd vervoerd, de laatste rustplaats van keizerin Elisabeth.

Vorsten, edelen en talrijke burgers volgden de geliefde Elisabeth op 17 september 1898 naar haar laatste rustplaats in de Kapuzinerkirche in Wenen.
Lucheni werd veroordeeld tot levenslang, en hij had het niet makkelijk in de gevangenis. Het personeel had weinig op met de moordenaar van de geliefde Sissi. 12 jaar later werd Lucheni opgehangen gevonden in zijn cel. De zaak werd afgedaan als zelfmoord.