10 maffe machthebbers
Het is niet altijd eenvoudig om een land te besturen. Veel machthebbers gedroegen zich dan ook vreemd.
En karikaturtegning af Kong Georg III, der holder lilleputten Napoleon i sin hånd.
Regeren is nooit een gemakkelijk vak geweest. Er zijn talrijke voorbeelden bekend van machthebbers die onder grote psychische druk verkeerde of catastrofale beslissingen namen of zich vreemd gingen gedragen.
Soms lag er aan het gedrag een rationele verklaring ten grondslag, maar in andere gevallen was er duidelijk sprake van een zenuwinzinking. En vaak was de lijn tussen de twee erg dun.
1. Caligula's loodzware kater
Het staat niet onomstotelijk vast dat de Romeinse keizer Caligula (12-41 n.Chr.) een psychische stoornis had. Hij was een gehate bruut, en om die reden hebben de geschiedschrijvers uit zijn tijd de verhalen over zijn waanzin mogelijk overdreven. Zij schreven bijvoorbeeld dat Caligula zijn paard tot consul wilde benoemen, en dat hij de slachtoffers van zijn tomeloze razernij graag in twee stukken liet zagen – vanaf het kruis omhoog.
Hoe dan ook was Caligula een onberekenbare man, en verschillende moderne historici hebben gezocht naar een verklaring voor zijn gedrag. Caligula was dol op rode wijn, en volgens de Romeinen kon rode wijn het best in loden vaten worden bewaard. Misschien kwam Caligula's extreme gedrag dus voort uit een zware loodvergiftiging.
2. Fjodor I hield van kerkklokken
De zoon van de wrede tsaar Ivan de Verschrikkelijke was het tegenovergestelde van zijn vader. Fjodor was klein, ziekelijk en waarschijnlijk zwakbegaafd. Het liefst zat hij in zijn eentje te bidden.
Toen hij na de dood van Ivan in 1584 tsaar Fjodor I werd, was het volk blij om verlost te zijn van zijn wrede vader. En omdat een zwakke geest in het toenmalige Rusland werd beschouwd als een teken van goddelijke inspiratie, werd Fjodor I al snel een bewonderde en geliefde bestuurder. Fjodor ging vaak op reis met als doel om overal in het enorme rijk de kerkklokken te luiden.
Het bestuur over het rijk liet Fjodor I over aan Boris Godoenov, een van zijn vaders mannen, die de volgende tsaar werd toen Fjodor in 1598 kinderloos stierf.
3. Alfons VI: een ongevoelige smulpaap
'Hoera, nu word ik de koning van Portugal!', riep de 10-jarige prins Alfons toen zijn twee oudere zussen in 1652 en 1653 stierven.
Door een ernstige ziekte op driejarige leeftijd werd Alfons ongevoelig en zowel verstandelijk als lichamelijk gehandicapt. Toen hij als 14-jarige daadwerkelijk koning werd, beseft het hof dat hij gek was. Alfonso VI kon de toekomst van Portugal in gevaar brengen, en daarom werd er een huwelijk met Maria Francisca van Savoye gearrangeerd.
Op de bruiloft verscheen de koning met zeven jassen aan en vier hoeden op, en midden onder de huwelijksvoltrekking verliet hij de kerk omdat hij zich verveelde. Hij ging thuis in bed liggen, waar hij zich in zijn eentje tegoed deed aan een overdadige lunch.
Het huwelijk duurde niet lang. De kerk stond een scheiding toe op grond van impotentie, waarna Maria trouwde met Peter, de sportieve jongere broer van de koning. Samen lieten zij Alfons verbannen naar de Azoren, terwijl ze zelf het koninkrijk en het groeiende aantal koloniën bestuurden.
Alfons werd nooit meer koning, maar legde zich verder toe op eten en drinken totdat hij op 40-jarige leeftijd met zwaar overgewicht stierf.
Koning Farouk I van Egypte laat zich toejuichen door zijn volk in december 1938.
10 maffe machthebbers II
Gian Gastone de' Medici (1671-1737), de laatste Medici die regeerde over Toscane.
4. De laatste Medici had geen erfgenaam
Gian Gastone de' Medici van Florence was in vele opzichten een progressieve bestuurder. Hij werd in 1723 groothertog en schafte veel wetten van zijn oerconservatieve vader af. Naakte standbeelden kwamen terug in het straatbeeld, antisemitische bepalingen werden ingetrokken en de belastingdruk voor de allerarmsten werd verlicht.
Psychisch had Gian Gastone het echter zwaar. Hij was hypochondrisch en zo melancholiek dat hij in zijn tijd als krankzinnig werd beschouwd. Uiteindelijk benoemde hij een aantal bekwame ministers en trok hij zich terug in zijn slaapkamer.
De stadstaat wilde een erfgenaam om de Medici-dynastie voort te zetten, en er werd een huwelijk gearrangeerd met de weduwe Anna Maria von Sachsen-Lauenburg. Gian Gastone beschreef haar als 'mannelijk en ontzaglijk dik' – en zij noemde hem 'een vrouwelijke zwakkeling'.
Het huwelijk bleef kinderloos en de homoseksuele Gian Gastone sloot zich op in zijn slaapkamer, waar hij de vergetelheid zocht in opium, liters drank en jonge mannen.
De laatste keer dat hij in het openbaar verscheen was tijdens de feestdag van Johannes de Doper in 1729. Bij die gelegenheid werd hij stomdronken door de straten gereden, terwijl hij hevig overgaf uit het raam van zijn koets en zijn mond afdroogde met zijn pruik.
Zijn dood in 1737 betekende ook het einde van het Huis De' Medici. Florence en Toscane kwamen nu onder Oostenrijkse heerschappij.
5. De sadistische prins Sado
De Koreaanse kroonprins Sado kreeg op 10-jarige leeftijd de mazelen en gedroeg zich sinds die tijd eigenaardig.
In de loop der jaren werd hij steeds gewelddadiger. Hij verkrachtte meerdere vrouwen, en als de psychische druk te groot werd, reageerde hij zich af door een paar bedienden te vermoorden.
De oude koning Yeongjo zag het somber in voor Korea zolang Sado op de troon zat, en in 1762 besloot hij zijn land te redden. Hij droeg Sado op om in een zware houten kist te kruipen waarin normaal rijst werd opgeslagen. De kist werd dichtgetimmerd, en acht dagen later was Sado dood.
Het begrip sadisme heeft overigens niets te maken met de Koreaanse prins.
6. Sultan Murat IV: een gewelddadig man met een moedercomplex
Door zijn dominante moeder was de Turkse sultan Murat IV bang voor vrouwen geworden. Daarnaast was hij zeer gewelddadig.
De sultan liet eens een hofmuzikant onthoofden omdat hij een Perzische melodie speelde. Op elke kleine overtreding stond de doodstraf, en 's nachts struinde de sultan door de straten van Constantinopel en ging hij iedereen die hij tegenkwam met een zwaard te lijf.
In 1640 overleed de sultan op 27-jarige leeftijd. Op dat moment had hij waarschijnlijk 25.000 mensenlevens op zijn geweten. Zijn eigen kinderen waren dood, en daarom viel de keus voor zijn opvolger op zijn broer Ibrahim – die krankzinnig was.
10 maffe machthebbers III
Een karikatuur van koning George III, die een piepkleine Napoleon in zijn hand houdt.
7. Frederik Willem I: grote soldaten in de slaapkamer
Hij werd de Soldatenkoning genoemd. Frederik Willem I (1688-1740) bouwde het grote, gedisciplineerde leger van Pruisen op, wat er mede voor zorgde dat het land een Europese grootmacht werd.
Frederik Willem was vooral geïnteresseerd in grote mannen. Hij liet in heel Europa soldaten ronselen, en bood mannen van minstens 1,92 meter veel geld aan om dienst te nemen bij het regiment 'Lange Kerls' in Potsdam.
De verklaring was dat mannen met een bepaalde lengte de lange voorladermusketten beter konden hanteren. De koning was echter zo op het regiment gesteld, dat hij het liever niet naar het front stuurde. Het schijnt dat Frederik Willem als hij in een slechte bui was graag een paar honderd van zijn 'lange kerels' door zijn slaapkamer liet marcheren.
8. Maakte de revolutie George III krankzinnig?
Toen koning George III in 1760 de Engelse troon besteeg, was er geen vuiltje aan de lucht. Hij breidde de landbouw sterk uit en was een populaire heerser. In 1788 werd hij echter krankzinnig verklaard. Uit modern onderzoek blijkt dat hij waarschijnlijk aan porfyrie leed, een zeldzame, erfelijke en stressgerelateerde ziekte die irrationeel gedrag veroorzaakt.
Tijdens de jaren 1770 verslechterde de verhouding tussen Engeland en zijn Noord-Amerikaanse koloniën. Het kan zijn dat de koning in een vroeg stadium van zijn ziekte onbegrijpelijke beslissingen nam, die leidden tot de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1775-1783) en de oprichting van de VS. De laatste jaren voor zijn dood in 1820 bracht George III een groot deel van zijn tijd in een dwangbuis op Windsor Castle door.
9. De sprookjeskastelen van Lodewijk II
Koning Lodewijk II van Beieren was excentriek. Hij was mensenschuw, vermeed alle publieke functies en had geen belangstelling voor het staatsbestuur. Al zijn tijd en energie stak hij in het bouwen van sprookjeskastelen, zoals Neuschwanstein, dat op de top van een alp lag.
Toen de regering hem in 1866 krankzinnig verklaarde, had Lodewijk een persoonlijke schuld opgebouwd van 14 miljoen mark en was ook het rijk in grote economische moeilijkheden. Tegenwoordig is Lodewijk II echter geliefd, omdat zijn bouwlust Beieren een reeks populaire toeristische attracties heeft opgeleverd.
10 Farouks verwendheid leidde tot zijn val
Toen Farouk in 1936 koning van Egypte werd, was hij nog maar 16 jaar. Hij was in het paleis volkomen geïsoleerd opgegroeid, en door de overdadige rijkdom om hem heen – hij kreeg op zijn elfde al zijn eerste auto – was hij niet in staat de omstandigheden in zijn arme land te begrijpen.
Farouk probeerde zijn onwetendheid te verbergen door de groep raadsheren die voor hem was samengesteld, te ontlopen. In plaats daarvan bleef hij zich gedragen als een verwend jongetje – bij officiële diners rolde hij balletjes van brood en gooide die naar de gasten.
Daarnaast leed hij aan kleptomanie. Zo wordt er gezegd dat hij het zakhorloge van Winston Churchill stal toen die op staatsbezoek in Egypte was.
Farouk nam aan de lopende band verkeerde beslissingen en maakte een incompetente indruk. Dat was een van de redenen dat een aantal officiers hem in 1952 afzette.